Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ularning tasnifi, dori preparatlarining yangi avlodlari, tibbiyot amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan xillari haqida axborot berilgan
Download 0.79 Mb.
|
Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ula-www.hozir.org
|
Tayanch iboralari:
Regeneratsiya -yangi to`qimalar hosil bo`lishi Gallyutsinatsiya -ruhiy o`zgarish Feminizatsiya - ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`lishi. Jinsiy a`zolarning gormonal moddalari Ayollar jinsiy a`zolarining gormonal moddalari estrogen va gestagenlarga bo`linadi. Estrogenlar qatoriga steroidlar — estron (follikulin), estradiol hamda sintetik moddalardan sinestrol kiritiladi. Fiziologik holatda estrogenlar jinsiy vonga yetish davrida bachadon, fallopiy naylari, qinning rivojlanishini va'ikkilamchi jinsiy belgilarning yuzaga chikishini ta`minlaydi. Organizm jinsiy voyaga yetgandan keyin bachadon epiteliysi proliferatsiyasini, ya`ni hayz sikli bosqichlarini, bachadonda kon aylanishini, uning oksitotsinga sezuvchanligini ta`minlaydi, homiladorlikka tayerlaydi. Shuningdek estrogenlar oqsillar hosil bo`lishiga, suyakning kalsiyni o`zlashtir.ishiga yordam beradi hamda markaziy nerv sistemasi, ayniksa vegetativ markazlar faoliyatida ishtirok etadi. Shuning uchun estrogenlar yetishmovchiligida — klimakterik holatlarda turli ruhiy o`zgarishlar paydo bo`ladi. Estrogenlar tuxumdonlar faoliyati yetishmovchiligida amenoreya, dismenoreya hamda erkaklarda prostata bezining rak kasalligida, ayollarda sut bezlari o`smalarida (60 yoshdan keyin) qo`llanadi. Estrogenlar uzoq vaqt qo`llanganda bachadondan qon ketishi, shishlar paydo bo`lishi, me`daichak orqali yuborilganda ko`ngil aynashi, kusish, iya ketishi mumkin. Erkaklarda qo`llanganda feminizatsiya, ya`ni ularda ayollarga xos ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`lishi, jinsiy kuvvat kamayishi mumkin. Estrogenlarni endometritda bachadondan qon ketishiga moyil ayollarda qo`llash tavsiya etilmaydi. Jigar kasalliklarida ehtiyotlik bilan ko`llanadi. Gestagen gormonal moddalar: progesteron, oksiprogesteron kapronat, pregnin hisoblanadi. Fiziologik holatlarda tuxum hujayra yetilganda follikulalar bo`linib ketib, ovulyatsiya jarayoni o`tadi, follikula o`rnida sariq tana hosil bo`ladi. Sariq tananing asosiy gormoni progesterondir. Ushbu gormon bachadon endometriysi proliferatsiyasini ta`minlaydi. Agar tuxum hujayra spermatozoid bilen qo`shilgan bo`lsa, progesteron xomiladorlikni qo`llabkuvvatlab turadi, shuning uchun progesteron homiladorlik gormoni deb ataladi. PrCh)gesteron bachadon epiteliysini proliferatsiya bosqichidan sekresiya bosqichiga o`tkazadi, hamon shu bosqichda ushlab turib, embrionning rivojlanishiga kulay sharoit yaratib beradi. Progesteron bachadonning oksitotsinga sezuvchanligini kamaytiradi, shuning uchun bachadon kiskarishn kamayib, homila rivojlanib boradi, keyinchalik yo`ldosh — platsentaning rivojlanishiga ham yaxshi ta`sir ko`rsatadi. Gestagen gormonal moddalar homilani saklash uchun tuxumdon faoliyati susayganda ekstrogenlar bilan birga bachadon bosqichiga qarab qo`llanadi. Gestagenlar shuningdek klimakterik qon ketishlarda ham ishlatiladi. Progesteronning oz bo`lsada androgen xususiyati bor, shuning uchun u homila jinsiy a`zolarining rivojlanishiga ham ta`sir ko`rsatishi"mumkin. Erkaklar jinsiy gormonal moddalari qatoriga androgenlar, bularga testosteron propionat, testosteron enantat,metiltestosteron moddalar kiritiladi. Fiziolopj holatda erkaklar jinsiy bezlarining, ya`ni prostata gormoni testosteron jinsiy a`zolarni, ikkilamchi jinsiy belgilarni rivojlantiradi hamda spermatogenezni nazorat qilib turadi. Shuningdek testosteronning anabolik xususiyati bor, ya`ni oqsillarni hosil kilishda qatnashadi. Ular organizmda oksil moddalari yangilanib turishida katta o`rin tutadi, shuning uchun qariganda, jinsiy gormonlar kamayib yoki faoliyati to`xtashi .natijasida odam qarib boraveradi. Androgen moddalar o`rinbosar davo uchun erkak jinsiy bezlari faoliyati yetishmagan holatlarda — jinsiy ojizlikda, erkaklar klimaksida qo`llanadi. Ayollarning klimakterik holatlarini hamda sut bezlari va tuxumdon o`smalarini davolashda qo`llanadi. Androgenlar qo`llanganda organizmda natriy va suyuqlik to`olanib qolishi, gipofizning gokadotrop faoliyati susayishi mumkin. Ayollarda qo`llanganda ikkilamchi erkak belgilari paydo bo`lishi — ovoz dagallashishi, ayollarga xos bo`lmagan joyda jun o`sishi kuzatiladi. Nerobolil (fenobolin), nerobol (metandrostenolon), retabolnl . Anabolik steroidlar androgen gormonlar asosida sintsz qilingan. Androgen moddalarning anabolik — oqsillar hosil bo`lishiga ta`sir kilishi uzok yillardan beri ma`lum bo`lgan, gormonal ta`siri bo`lgani uchun amaliyotda anabolizant sifatida deyarli qo`llanmagan. Kimyogarlar mrddalarning anabolik va androgen xususiyatlarini ajratib olishning uddasidan chiqdilar. Asosan anabolik ta`sir etuvchi moddalar olina boshladi. Bunday moddalar sinchiklab o`rganildi va hozirgi vaqtda tibbiyotda keng qo`llanmoqda. Anabolik moddalar oksil hosil bo`lishini orttirnb, parchalanishini kamaytiradi, aminokislotalarning o`zlashtirilishini yaxshilaydi. Skelet mushaklarining vazni va kuchi ortadi, ichki a`zolar — jigar, yurak, buyrak vazni ham ortib boradi. Suyaklarda kalsiyni tutib qoladi, bu ayniksa osteoporoz kasallignda qo`l keladi. Anabolik moddalar umuman regeneratsiya jarayonlariki oshiradi, chunki bular nafakat oqsillar, fermentlar, somatotropin hosil bo`lishini, balki to`qimalarda oksidlannsh, fosforlanish jarayog`lzrini orttiradi. Oqsillardan plazma ayniqsa albuminlar miqdori ortadi. Anabolizantlar miokardni qisqartiruvchi oksillar sinteznii ko`paytirib yurak faoliyatiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Anabolizantlar bolalar amaliyotida — gipotrofiyalarda, gipoplastik anemiyalarda, yuqumli kasalliklardan keyin kaxeksiya, asteniya, osteoporoz, nur kasalligida, glyukokortikoidlar bilan uzoq vaqt davolanganda ko`llanadi. Bu moddalar oshkozon yarasi, surunkali gastrit, pankreatit, gepatit, miokard distrofiyasini davolashda ham qo`llanadi. Anabolik moddalar yaxshi ta`sir etishi uchun bemor yaxshi ovqatlanishi, organizmga yetarli miqdorda azot, kaliy, fosfatlar tushishi lozim. Moddalarning ta`siri birinchi 10 kunda yaxshi seziladi, bu ta`sir keyinchalik kamayib boradi. Anabolik moddalar uzoq muddat mobaynida qo`llanganda nojo`ya ta`sir paydo bo`ladi. Bolalar ayniqsa kizlarning rivojlanishi o`zgaradi, suyaklar o`sishdan to`xtaydi, jigar faoliyati o`zgaradi, organizmda natriy va suyuqlik tutilib qoladi, shish paydo bo`lishi mumkin. Qizlarda, ayollarda gonadotropin ajralishi kamayadi, xayz sikli o`zgaradi, ovoz dag`allashib, yuzda xusnbuzarlar paydo bo`lishi mumkin. Nojo`ya ta`sirlarning oldini olish uchun moddelarni 10—15 kun ko`llab, keyin tanaffus qilish lozim bo`ladi. Anabolizantlarni homilador, emizikli ayollarga, qonda bilirubin mikdori oshganda, jigar kasalliklarida, lrostata bezi o`smalarida qo`llash man etiladi. Download 0.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|