Anorganik kimyo
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Mn 2
7
4
kislota, faqat suvdagi eritmada 2 0
% gacaha mavjud, 0 , 1
n eritma uchun a = 93%. Agar kristallik kaliy permanganatga 2—4 tomchi konsentrlan gan sulfat kislota qo'shilib, shisha tayoqcha bilan aralashtirilsa va bu tayoqcha efir yoki spirt bilan ho'llangan paxtaga tekkizilsa u darhol o'z-o'zidan alanga berib yonib ketadi. Juda kuchli oksid lovchi. Ko‘p yonadigan moddalar — qog'oz, spirt, efir bu oksidga tegishi bilan o'z-o'zidan yonib ketadi. K M n0 4
qizg'ish pushti rang hosil qiladi. 200°C haroratda parchalanadi. Bu reaksiya laboratoriyada kislorod olish uchun ishlatiladi: 2 K M n O = K ,M n O ,+ M n O + 0 , 4 2
2 2
Marganes (IV) oksidiga KOH bilan kislorod qo'shib olinadi: 4MnO, + 4K.OH + 3 0 2 = 4K 2
4
2
2
4
3
2
2
4
2
4
Texnikada K M n0 4
sifatida ishlatiladi. Shuningdek, jun, gazlamalarni oqartirishda ham ishlatiladi. Permanganatlar bilan oksidlash sharoitga qarab har xil ketadi. Kaliy permanganatning oksidlovchilik xossalari: — ► Mn2+ (rangsiz) — ►MnO, (qo‘ng‘ir) — >• M nO.2- (yashil) M n 0 4-
(pushti) 2KMn0 4
2
3
2
4
4
2
4
4
2
3
2
4
2KMn0 4
2
2
4
4
Bu yerda natriy sulfit o'rniga kaliy yodid, natriy tiosulfat, kaliy nitrit, H2S yoki istalgan boshqa qaytaruvchini olish mumkin. 18.3. Texnetsiy va reniy to‘g‘risida qisqacha ma’lumot Reniy 1925-yilda ochilgan. Texnetsiy 1937-yilda radioaktiv holda olingan. CuReS 4
Texnitsiy va reniy uchun (II) valentli birikmalar uchramaydi. Texnitsiy va reniyning M e 0 2, M eC l4, K 2
2
2
3
2
7
4
Re 2
7
2
7
4
4
4
4
1 2 mg ( 1
6
1 0 ~ 5
%) chamasi marganes bor. U asosan suyakda (43%), qolgan qism marganes miya va yumshoq to‘qimalarda tarqalgan. Organizmda marganes oqsillar, nuklein kislotalar, ATF va alohida aminokislotalar bilan kompleks hosil qilgan bo'ladi. Arginaza, xoliesteraza, fosfoglukomutaza, privatkarboksilaza kabi qator fermentlar tarkibida marganes bor. Magniy va marganes ionlari nukleaza fermentining aktivligini oshiradi. Marganes ruxning o'mini olib tarkibida rux tutgan fermentlaming katalitik xossalariga kuchli ta’sir etadi. Texnitsiyning oiganizmdagi roli to'g'risida ma’lumotlar yo'q. 18- bobga oid savol va masalalar 1. Maiganes guruhchasi elementlari va galogenlar elektron konfigu- ratsiyalarida qanday farq bor? Oksidlanish darajalari nechaga teng bo'lganda bu elementlarning xossalari bir-biriga o'xshash bo'ladi? 2. 7,6 g FeS0 4
sharoitda qancha kaliy permanganat sarflanadi? {Javob: 2,63 g; 1,58 g). 3. Tarkibida 87% M n0 2
reaksiyaning unumiy nazariy hisobning 60% ini tashkil qilsa, necha kg K 2
4
2
) 4
2
) 4
2
2
4
4
2
e) KMn0 4
2
3
2
4
0 KMn0 4
2
3
6
8 . Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarini tugallang va tenglashtiring: a) MnS0 4
2
) 4
+ NaBr + b) Pb0 2
4
3
4
4
2
4
2
4
4
2
f) KMn0 4
2
2
2
4
2
4
2
2
3
4
2
4
2) 2
4
2
4
2
4
2
4
3
2
10. Quyidagi ionli reaksiyalarga mos keluvchi molekular reaksiya tenglamalarini tuzing: M n0 4
4
4
2
2
3
4
2
4
2
3
FeCl 3
FeCl 3
4
Hosil bo‘lgan kompleks birikmada kobaltining koordinatsion soni 6
birikmani nomlang. 15. Rux gidroksidining dissotsialanish tenglamasini yozing, bu eritmaga kislota va asos qo'shganda muvozanatning qay tarafga siljishini ko‘rsating. Hosil bo'lgan moddalarni nomlang. 16. Simob (I) nitrat va simob (II) nitratlarning ortiqcha olingan KJ eritmasi bilan reaksiya tenglamalarini yozing. Hg2+ ioni oksidlovchi bo'ladigan reaksiyalarga misollar yozing. 17. Kompleks birikmalar formulalarini yozing: a) kaliy tetraxloronikellat (II); b) kaliy tetratsianonikellat (II). Nikel kationi elektronlarining kvant yacheykalarda taqsimlanishini yozing. 18. a) Mis (II) sulfatning oz miqdordagi hamda mo'l miqdordagi ammiak bilan reaksiya tenglamalarini yozing. b) Mis (II) gidroksid va tetraaminmis (II) gidroksidlaridan qaysi biri kuchliroq asos ekanligini izohlang. d) Beqarorlik konstantalari va eruvchanlik ko'paytmalari jadvallaridan foydalanib, quyidagi reaksiyalarning qaysi biri borishligini ko'rsating: [Cu(NH 3
4
4
[Cu(NH 3
4
4
4
2
2
4
19-bob. VIII В GURUH ELEMENTLARI 19.1. VIII В guruh elementlarining umumiy tavsifi VIII В guruh elementlari tarkibiga uchta uchlik elementlari kiradi. Birinchi uchlik temir, kobalt va nikel kirib, ikkinchi uchlik ruteniy, rodiy va palladiy kiradi. Uchinchi uchlik elementlari bo'lsa o'z tarkibiga osmiy, iridiy va platinani oladi. Bulardan Fe, Co, Ni temir oilasini, qolganlarini platina metallari deyish mumkin. Bu guruh elementlarining tashqi qavatida ikkitadan elektron bor. Tashqaridan ikkinchi qavatda esa 5 tadan 10 tagacha elektron bo'lib, ularning almashinishda eng ko'pi bilan 8
etadi. Barcha elementlarning d orbitallari to'lmagan, faqat Pd da d- orbitallari elektronlarga to‘lgan hisoblanadi. Pd da elektron qulashi sodir bo'lgan (5s dan elektronlar 4d ga o'tgan). Bu guruhchada gorizontal o'xshashlik nihoyatda kuchli. Fe 3d64 s2 Co 3d74s2 N i 3d84s2 Re 4d75s' Os 4 P 45d66s2 Rh 4ds5s' Ir 4fH5d,6s2 Pd 4 d lu5s° Pt 4f'*5d96 sl VIII В guruh elementlari ichida temir, kobalt va nikelning xossalarida o'xshashlik kuzatiladi. Bu metallarning asosiy kattaliklari 38-jadvalda keltirilgan. 3 8 -ja d va l Temir oilasi elementlarining asosiy kattaliklari Asosiy kattaliklar Temir Kobalt Nikel Atom massa 55,847 58,933 58,71 Elektron formulasi 3d64s2 3d74s2 3d84s2 A tom radiusi, nm 0,126 0,125 0,124 E2+, ion radiusi, nm 0,084 0,078 0,074 E3+ ion radiusi, nm 0,067 0,064 0,062 Suyuql. harorati, °C 1539 1492 1455 Z ichligi, g /sm 3 7,87 8,84 8,91 Ionlanish energiyasi M -> M e2+ 7,89 7,87 7,63 Yer po'stlog'ida tarqalishi, % 5,1 3 10° 8-10° Bu elementlarning 3d-elektronlari yadro bilan ancha mustah kam bog'langan. Shu sababli bu elementlarning yuqori oksidlanish darajasiga ega bo'lgan birikmalari beqarordir. Bu elementlar oksidlari MeO, Me 2
) 2
) 3
formulaga ega. Temirning +3, kobalt va nikelning esa +2 birikmalari barqarorroq. 19.2.Temir birikmalari Tabiatda uchrashi. Temir qadimdan ma’lum bo'lgan ele- mentlardan biridir. Bu metall to'g'risida ma’lumotlar eramizdan oldingi 2500—3000 yil ilgari uchragan. Temir eng ko'p tarqalgan kimyoviy elementlardan biri hisoblanadi. Uning yer po‘stlog‘idagi mol ulushdagi miqdori 2% ga boradi. U tuproq, har xil mine rallar, gemoglobin, xlorofil tarkibida bo'ladi. Temirni kometalarda, saturn halqasida va quyoshda borligi aniqlangan. Temir erkin holda meteoritlar tarkibida uchraydi. Temirning eng muhim rudalari. Magnitli temirtosh yoki magnetit Fe 3
temirtosh yoki boshqacha gematit — Fe 2
3
2
3
3
temirli kolchedan yoki pint FeS2. Temir gemoglobinning asosiy qismi hisoblanadi. Fizik xossalari. Kimyoviy toza temir oq kumushsimon metall. U aluminiydan bir oz qattiqroq. Oltin va kumushga nisbatan yumshoq. Temirning to‘rtta allotropik shakl o‘zgarishlari ma’lum. Bularga a, p, у va a-temirlar kiradi. a temir 769°C gacha, p temir esa 910°C gacha, y- temir 1400°C va 5- (to‘rtinchi shakl o'zgarish) 1510°C gacha mavjud. Agar temir tarkibida C, Si, Mn bo'lsa, allotropik shakl o'zgarishlar aralash holida bo'ladi. Toza temir suyuqlanish harorati 1539°C, lekin 600°C da yumshoq bo'lib qoladi. 1000°C da sim qilib cho'zilishi va bir-biriga ulanishi mumkin. Olinish usullari. Laboratoriya sharoitida temir uning tuzlari eritmalarini elektroliz qilib olinishi mumkin. Buning uchun temir (II) yoki temir (III) xlorid eritmasi elektroliz qilinadi. Agar elektroliz oddiy sharoitda o'tkazilsa, olingan temir tarkibida ko'p vodorod eriydi. Jarayonni yuqori haroratda olib borib katodda temirning toza qavatini hosil qilish mumkin. Bunda ularning tarkibida vodorod bo'lmaydi. Temir oksididan vodorod bilan qaytarib: Fe 2
3
Texnikada temir rudalaridan cho‘yan olinadi. Uning suyuqla nish harorati 110СГС. Cho'yan tarkibida 95% temir, 1,7% dan ortiq uglerod hamda oltingugurt, fosfor, kremniy va marganes bo'ladi. Domna jarayonida quyidagi reaksiyalar sodir bo'lib cho'yan hosil bo'ladi: 3Fe 2
3
4
2
3
4
2
2
2
2
3
3Fe + 20, + nH,0 = Fe O, nH,0 2 2 3 4
2 Kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi: Fe + 2HC1 = FeCl 2
2
2
4
4
2
2
qilishi kuzatiladi: 2Fe + 6H 2
4
2
4) 3
Download 5.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|