Antoni Van Levenguk tomonidan mikroorganizmlarni kashf qilinishi

20.hujayra devori tuzilishi.Bakteriyalarning ko’plari kapsula bilan o’ralgan. Ular shilimshiq moddadan iborat bo’lib, mikro- va makrokapsuladan iborat bo’ladi. Makrokapsulaning qalinligi 0.2 mkm, mikrokapsulaniki esa - 0.2 mkmdan kichik (16 - rasm). Makro - va mikrokapsulaning ichki tomonida shilliq qavat va uni ichki tomonida esa eruvchan shilliq qavat bo’ladi.
Kimyoviy tuzilishi. Kapsula geteropolisaxarid bo’lib, uning tarkibi 90% suvdan iborat, polisaxarid, polipeptid, lipid (tuberkullyoz bakteriyalarda) birikmalaridan tashkil topgan. Kapsulali bakteriyalar kapsulasiz bakteriya yashay olmaydigan muhitlarda ham yashay olishi mumkin.Prokariotli mikroorganizmlarning hujayrasining bo’yalish hususiyatiga qarab 2 guruxga bo’lib o’rganiladi. Agarda prokariotli mikroorganizmlarning tanasi binafsha rang bilan so’ngra yod bilan bo’yalsa u paytda uning tanasi bo’yaladi. Bo’yalgan tanani spirt bilan yuvilsa, ya’ni spirt ta’sirida 2 hil holat kuzatiladi:Grammusbat turlar – bunda yuvilgandan keyin ham tanada bo’yoq qolgan bo’ladi.Grammanfiy turlarda – teskarisi, ya’ni bo’yoq yuvilib ketadi va rangsiz bo’lib qoladi Kapsula. Ko’pchilik bakteriyalarning hujayra po’sti bo’rtadi va shilimshiqlanadi, bunga kapsula deyiladi. Kapsula bakteriya hujayrasidan yirik bo’ladi. Ba’zan juda ham yupqa bo’lishi mumkin. Bakteriyalar noqulay sharoitga tushib qolgandagina kapsula hosil qiladi. U bakteriyalar hujayrasini himoya qiladi. Kapsula tarkibida ko’pincha polisaxaridlar uchraydi, ba’zan esa glikoproteidlar va polipeptidlar (Bacillusga) uchrashi mumkin. Ko’pchilik mikroorganizmlarning ana shu kapsulasi ostida mahsus shilimshiq (to’siq) qavat hosil bo’lib, bu hujayrada katta ahamiyatga ega, ya’ni birinchidan hujayrani tashqi mehanik ta’sirlardan muhofaza qilib unga bakteriyalarning kirishiga yo’l qo’ymaydi,bunda ko’p tayyor oziqalar to’planadi va kerak bo’lganda sintez qila boshlaydi. Bundan tashqari ular bir-biri bilan birlashib koloniya hosil qiladi.Bakteriya hujayrasining tuzilishi elektron mikroskop v a kimyoviy tekshirishlar yordamida aniqlanadi.Nukleoid prokariotlarda yadro vazifasini bajaradi, am m o tuzilishi va kimyoviy tarkibiga ko 'ra eukariotlar yadrosidan farq q ilad i. Nukleoidda yadro membranasi va xromosoma bo'lmaydi. Uning tarkibida asosiy oqsil — gistonlar ham yo'q. Nukleoidda DNKning ikki ipli molekulasi, oz miqdorda RNK va oqsillar bor. DNK molekulasining m olekular massasi (2 -3 )x l0 2 g bo'lib, halqaga o'xshash tuzilishga ega, u n d a hujayraningbarcha irsiy ma’lumotlari joylashgan. Bakteriyalarda DNK molekulasi xromosoma deb ataladi. Bakteriya hujayrasida bitta xromosoma bor, chunki u lar gaploid. Bakteriya hujayrasining ko'payishidan oldin nukleoidlar ikki marta ko‘payadi, bo‘linish vaqtida esa xromosomaning soni 4 va undan ham ko'proq boiishi mumkin. Sitoplazmada nukleoid bilan birga avtonom holatda kichik halqaga o‘xshash DNK molekulasi, ya’ni irsiy ma’lumotlar yozilgan, plazmidalar ham boiadi. Ular bakteriya hayotida muhim rol o'ynamaydi. Ko'pgina bak teriyalar sitoplazmasi kolloid holatda b o iib, suv, oqsillar, uglevodlar, lipoidlar, mineral tuzlar aralashmasidan iborat. Tiniq suvsimon, sal yopishqoq, sitoplazmatik membrana bilan o'ralgan bo'ladi.Sitoplazmada diametri 100 - 200 E ga teng bo'lgan ribonukleoproteid donachalari mavjud. Bu donachalar ribosomalar deb ataladi. Bakteriyalar sitoplazm asida turli kiritm alar ham uchraydi. M asalan, b o 'g 'm a tayoqchalarida boiadigan valyutin donachalari, lipoproteid tanachalari, glikogen, granulyoma, oltingugurt, kalsiy donachalari va hk. Bir necha ribosomalar qo'shilib polisomalami tashkil qiladi. Ribosoma va polisomalar qo's hilib, membrana va fibrillyar tuzilmalarga birikadi.Bakteriya ribosomalari, bakteriya hujayrasida