Antoni Van Levenguk tomonidan mikroorganizmlarni kashf qilinishi
Download 104.04 Kb.
|
virusdan majmua
- Bu sahifa navigatsiya:
- 23.Bakteryalar hujayrasi qowilmalari
22.M ezosomalar bakteriyalar hujayrasining tarkibiy qismi bo'lib, ular hujayraning bo'linishi hamda oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi vamitoxondriyalar vazifasini o'taydi
Sitoplazmatik membrana — bakteriya hujayrasi devorining tagida joylashgan tuzilma. Uning qalinligi 5-7,5 nm. U lipid, protein v polisaxarid qavatlaridan iborat. Sitoplazmatik membrananing kimyoviy tarkibi oqsil, fosfolipid, lipoprotein, qisman uglevod va boshqa birikmalardan tashkil topgan. Bu membrana hujayra devorini sitoplazmadan ajratib turadi, lekin membranadan fermentlar (permeaza) yordamida doimiy ravishda bakteriya h ay o ti uchun zarur bo'lgan turli m oddalar va ionlar o 'tib turadi.Membrananing yuzasida joylashgan faol ferment tizimi oqsil, toksin, fermentlar, nuklein kislota va boshqa moddalar sintezida qatnashadi.Sitoplazmatik membranada bir-biri bilan bogiiq turli xil reaksiyalar am alga oshadi. Hujayra membranasining sitoplazma ichiga botishi natijasida mezosomalar hosil boiad i. Ular hujayra devorining paydo b o iish id a va hujayraning boiinishida m aium darajada qatnashadi. M ezosomalar nukleoid bilan b o g iiq boiganligi sababli spora hosil qilishda ishtirok etadi.Sitoplazmatik membrana bakteriya hujayrasining osmotik bosimini ta’minlaydi, hujayra bilan tashqi muhit o'rtasida to'siq vazifasini o'taydi. Turli omillar ta’sirida bakteriya hujayra devoridan mahrum boiishi mumkin. Masalan, lizotsim ta’sirida tayoqchasimon grammanfiy bakteriyalarning hujayra devori qisman erib ketsa, hujayra sferik shaklni egallaydi. Shuning uchun ularni sferoplastlar deb ataladi. Bakteriyaning hujayra devori to iiq erib ketsa, u holda protoplastlar deyiladi. 23.Bakteryalar hujayrasi qowilmalariBakteriya hujayrasining tuzilishi elektron mikroskop v a kimyoviy tekshirishlar yordamida aniqlanadi.Nukleoid prokariotlarda yadro vazifasini bajaradi, am m o tuzilishi va kimyoviy tarkibiga ko 'ra eukariotlar yadrosidan farq q ilad i. Nukleoidda yadro membranasi va xromosoma bo'lmaydi. Uning tarkibida asosiy oqsil — gistonlar ham yo'q. Nukleoidda DNKning ikki ipli molekulasi, oz miqdorda RNK va oqsillar bor. DNK molekulasining m olekular massasi (2 -3 )x l0 2 g bo'lib, halqaga o'xshash tuzilishga ega, u n d a hujayraningbarcha irsiy ma’lumotlari joylashgan. Bakteriyalarda DNK molekulasi xromosoma deb ataladi. Bakteriya hujayrasida bitta xromosoma bor, chunki u lar gaploid. Bakteriya hujayrasining ko'payishidan oldin nukleoidlar ikki marta ko‘payadi, bo‘linish vaqtida esa xromosomaning soni 4 va undan ham ko'proq boiishi mumkin.Sitoplazmada nukleoid bilan birga avtonom holatda kichik halqaga o‘xshash DNK molekulasi, ya’ni irsiy ma’lumotlar yozilgan, plazmidalar ham boiadi. Ular bakteriya hayotida muhim rol o'ynamaydi. Ko'pgina bak teriyalar sitoplazmasi kolloid holatda b o iib, suv, oqsillar, uglevodlar, lipoidlar, mineral tuzlar aralashmasidan iborat. Tiniq suvsimon, sal yopishqoq, sitoplazmatik membrana bilan o'ralgan bo'ladi.Sitoplazmada diametri 100 - 200 E ga teng bo'lgan ribonukleoproteid donachalari mavjud. Bu donachalar ribosomalar deb ataladi. Bakteriyalar sitoplazm asida turli kiritm alar ham uchraydi. M asalan, b o 'g 'm a tayoqchalarida boiadigan valyutin donachalari, lipoproteid tanachalari, glikogen, granulyoma, oltingugurt, kalsiy donachalari va hk. Bir necha ribosomalar qo'shilib polisomalami tashkil qiladi. Ribosoma va polisomalar qo's hilib, membrana va fibrillyar tuzilmalarga birikadi.Bakteriya ribosomalari, bakteriya hujayrasida DNK dan tashqari ikkinchi nuklein kislota — ribonuklein kislota (RNK) ham saqlanadi. Uning tarki bigariboza bilan timin kiradi. RNK ning asosiy hajmi oqsil sintezining markazlari hisoblangan zarrachalar yoki ribosomalar shaklidagi oqsil bilan birikkan. Ribosomalar bakteriyalarda ribonukleoprotein zarrachalaridan tashkil topgan bo'lib, kattaligi 20 nm, bular o'z navbatida ikkita boiakcha (30C va 50C)dan iborat. Oqsil sintezi boshlanishi bilan ularbirlashib, 70C ni tashkil etadi.R ib o so m a la r RNK va o q sild an ib o rat b o 'lib b a k te riy a la r sitoplazmasida erkin holda yotadi. Ribosomalar soni har bir hujayrada 100 tagacha va undan ham ortiq b o 'lish i m um kin. B akteriyalar protoplazmasida ribosomal RNK (PRNK) dan tashqari informatsion RNK (iRNK) ham bo'ladi.Uchinchi ribonuklein kislota — transport RNKsi (tRNK) oqsil sintezi uchun zarur aminokislotalarni ribosomalarga tashib beradi.M ezosomalar bakteriyalar hujayrasining tarkibiy qismi bo'lib, ular hujayraning bo'linishi hamda oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi vamitoxondriyalar vazifasini o'taydi.Lipoproteid tanachalar yog' tomchilari shaklida ko'pincha batsilla va sp irillalarda uchraydi. Ular uglevodi ko'p bo'lgan oziq muhitlarda bakteriyalarni o'stirganda ko'payadi va aksincha. Bu tanachalarniKimyoviy tarkibiga ко ‘ra hujayra devori grammusbat va grammanfiy bakteriyalarda keskin farq qiladi. Grammusbatlarda bu devor 95% gacha glikopeptidlardan, 2,5% lipidlar, polisaxaridlar va teyxol kislotalardan, grammanfiy bakteriyalarda atigi 5-10 glikopeptidlar, 25% cha lipidlar, oqsillar va polisaxaridlardan iborat. Bakteriyalarning Gram usulida turlicha bo'yalishi ham hujayra devorining kimyoviy tarkibiga bog'liq. Grammusbat bakteriyalarda peptidoglikan hujayra devori materialining 90% ni, grammanfiylarda esa5 -2 0 % ni tashkil etadi. Procaryotae ga kiruvchilarning hujayra devori kimyoviy tarkibiga ko'ra 4 boiim ga bo'linadi Hujayra devori faq bakteriyalar, aktinometsetlar, ko'k-yashil suv o 't l a r i va rik k etsiy alard a b o 'la d i. S p iro x eta, m ik o p lazm a va mikobakteriyalarda bu tuzilma bo'lmaydi. Hujayra devorining mikroblar oziqlanishida katta ahamiyati bor. U m oddalarni tanlab o'tkazish xususiyatiga ega bo'lganligi uchun turli moddalarning hujayra ichiga o'ti b almashinuv mahsulotlarining tashqariga chiqib turishini ta’minlaydi. M olekulalari uncha katta bo'lmagan suv, glyukoza, aminokislotalar, yog' kislotalar hujayra devori orqali oson o'tadi. Murakkabroq tuzilishga ega bo' lgan yirikroq organik moddalar molekulalari hujayra sintez qiladigan ferm entlar ta’sirida parchalanib; maydaroq molekulalarga aylangandan keyin devor teshiklaridan sitoplazmaga kiradi. Download 104.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling