Antoni Van Levenguk tomonidan mikroorganizmlarni kashf qilinishi

21Sitoplazmatik membrana — bakteriya hujayrasi devorining tagida joylashgan tuzilma. Uning qalinligi 5-7,5 nm. U lipid, protein va polisaxarid qavatlaridan iborat. Sitoplazmatik membrananing kimyoviy tarkibi oqsil, fosfolipid, lipoprotein, qisman uglevod va boshqa birikmalardan tashkil topgan. Bu membrana hujayra devorini sitoplazmadan ajratib turadi, lekin membranadan fermentlar (permeaza) yordamida doimiy ravishda bakteriya h ay o ti uchun zarur bo'lgan turli m oddalar va ionlar o 'tib turadi.Sitoplazmatik membranada o ‘ta sezgirretseptorlar joylashgan b o iib , ular yordamida bakteriyalar atrof-muhitdan kelgan signallar, oziq muhitlar va antibakterial birikmalami farqlaydi.Membrananing yuzasida joylashgan faol ferment tizimi oqsil, toksin, fermentlar, nuklein kislota va boshqa moddalar sintezida qatnashadi.Sitoplazmatik membranada bir-biri bilan bogiiq turli xil reaksiyalar am alga oshadi. Hujayra membranasining sitoplazma ichiga botishi natijasida mezosomalar hosil boiad i. Ular hujayra devorining paydo b o iish id a va hujayraning boiinishida m aium darajada qatnashadi. Mezosomalar nukleoid bilan b o g iiq boiganligi sababli spora hosil qilishda ishtirok etadi.Sitoplazmatik membrana bakteriya hujayrasining osmotik bosimini ta’minlaydi, hujayra bilan tashqi muhit o'rtasida to'siq vazifasini o'taydi. Turli omillar ta’sirida bakteriya hujayra devoridan mahrum boiishi mumkin. Masalan, lizotsim ta’sirida tayoqchasimon grammanfiy bakteriyalarning hujayra devori qisman erib ketsa, hujayra sferik shaklni egallaydi. Shuning uchun ularni sferoplastlar deb ataladi. Bakteriyaning hujayra devori to iiq erib ketsa, u holda protoplastlar deyiladi.Protoplastlar ko'payish, oqsil, nuklein kislota va fermentlar sintez qilish, spora hosil qilishga moyil, lekin chidamsiz, ayniqsa, osmotik bosimning o'zgarib turishi va mexanik ta’sirotlarga sezgirdir. Ularga bakteriofag ta’sir etmaydi. Protoplastlarga bakteriyalarning L — shakli misol b o i a oladi. Uni birinchi marta 1935-yilda Lister institutida aniqlanganligi uchun shu nom berilgan. L — shakl mikrobning o'zgaruvchanligi natijasidir. Bunday o'zgaruvchanlik va bakteriyaning hujayra devoridan m ahrum bo'lishi ko'pincha dorilar, jumladan, penitsillin ta’sirida vujudga kelishi mumkinPenitsillin ta’sirida hujayra devori sintezi buziladi, natijada hujayraning o'sishi, ko'payishi ham o'zgaradi. Bakteriyalarning L — shakli turg'un va noturg'un bo'ladi. N oturg'un shakllar ta’sir etadigan omil bartaraf etilsa, bakteriya L — shakldan yana o'zining tabiiy shaklini olishi mumkin. Turg'un L — shakl mikoplazmaga o'xshaydi.