Аҳоли пунктининг канализация тизимини лойихалаш

Бўлаклардаги сув сарфини топиш жадвали 10 – жадвал

Бўлаклар Номи

Оқова сув модули, qo

Йўлдош сув сарфи

Ёнлама сув сарфи

Транзит сув сарфи qтран

Ўртача сув сарфи qўрт

Kумум

Ҳисобий сув сарфи qхис=qўр·Kум

Жамланма сув сарфи

Бўлак сув сарфи qбўлак

Квартал номи

Квартал майдони F, га

Qйўл=qo·F

Квартал номи

Квартал майдони F, га

Qёнл=qo·F

махаллий

транзит

1-2

2-3

3-4

4-5

5-6

6-7

7-8

8-ТИ

6 – расм. Канализация тармоғининг бошланғич чуқурлигини аниқлаш


Қувурларни ётқизишнинг бошланғич чуқурлиги формуласи:

бунда: h – квартал ичидаги тармоқнинг ётқизиш чуқурлиги, h>0.7+ ;
квартал ичидаги тармоқнинг нишаблиги;
L – ҳовли қудуғидан назорат қудуғигача бўлган тармоқнинг узунлиги;
l – назорат қудуғидан кўча қудуғи орлиғидаги тармоқ узунлиги.
Агарда бошланғич чуқурлик бўйича маълумот етарли бўлмаса, у ҳолда = 1,5 – 2,0 м қабул қилинади.
– биринчи бўлакдаги коллектор диаметри.
Тармоқнинг гидравлик ҳисобини бажаришда ҳар бир бўлакда қуйидаги шартлар бажарилиши керак:
а) сув йўналиши бўйлаб қувур диаметр ўсиб бориши; d_i ≤ d_i+1;
б) ҳар бир бўлакдаги тезлик ўзидан олдинги бўлакдаги тезликдан кичик бўлмаслиги; V_i ≤V_i+1;
в) бўлакдаги тезлик қиймати минимал қийматдан кичик ва максимал қийматдан катта бўлмаслиги; V_мин< V_iмакс;
д) бўлакдаги қувурнинг тўлдириш даражаси максимал қийматидан ошмаслиги керак, яъни h/d_i < h/d_max.
Коллектор туби сатхи қуйидаги формула бўйича топилади.
Бошида
Охирида
бу ерда: – қувурнинг тушиши баландилиги бўлиб, қуйидагича топилади:

Қувурдаги сув сатҳи формуласи:

бу ерда: ∇ер – бўлакнинг боши ва охиридаги тугунларнинг ер сатхлари;
Z_i, Z_iн – бўлакнинг боши ва охири коллектор туби сатхлари;
h_c – коллектордаги сувнинг баландлиги, h_c = h/d*d.
Қудуқ чуқурлиги формуласи:
Тармоқнинг гидравлик ҳисоби жадвал кўринишда бажарилади (2 – илова).
Бош коллекторнинг гидравлик ҳисоби бир вақтнинг ўзида жадвалда ва тармоқнинг бўйлама қирқимида олиб борилади. Бунинг учун дастлаб ер юзаси чизиб олинади. Ҳар бир бўлакда ҳисобий сув сарфи, тезлик, қувур диаметри, тўлдириш даражаси, нишаблик қийматлари кўрсатилади. Лойиҳада қувурни ётқизиш ишларининг очиқ усулини қабул қиламиз. Бундай ҳолда қувурнинг рухсат этилган энг катта чуқурлиги тармоқни ётқизиш ишларининг турига ва тупроқ таркибига боғлиқ ҳолда, тошлоқ тупроқларда 4 – 5 метр; нам сурилувчи тупроқларда 5 – 6 метргача рухсат этилади. Коллекторларни ётқизиш сатҳи анча чуқурлашиб кетса, оқова сувларни тозалаш иншоотларига ўзиоқар равишда олиб боришини таъминловчи канализация насос станциялари ўрнатилади.
Ўзиоқар канализация тармоғи сопол, асбестоцемент ва пластмасса қувурлардан лойиҳаланади.


Бош коллекторнинг гидравлик хисоби
11 – жадвал

Бўлаклар номи	Узунлик, l, м	Сув сарфи, Q, м^3/с	Диаметр, d, м	Нишаблик, i	Тезлик, V, м/с	Тулдириш даражаси, h/d	Сув баландилиги, h	Қувурнинг тушиш баландлиги h= i · l	Ер сатхи Zер			Коллектор туби сатхи Zкол			Сув сатхи			Қувурни ётқизиш чуқурлиги
									бошида	охирида	бошида		охирида	бошида		охирида	бошида		охирида
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12		13	14		15	16		17
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6
6-7
7-8
8-Ти

Тармоқни конструкциялаш қоидалари
Тармоқларда нормал гидравлик шароит фақат гидравлик элементларни тўғри белгилашга боғлиқ бўлмай, тармоқларни тўғри конструкциялашга ҳам боғлиқдир. Тармоқни конструкциялашда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак:
1. Келиб туташувчи ва олиб кетувчи қувурлар орасидаги бурчак 90⁰ дан кичик бўлмаслиги;
2. Ҳар бир бўлакдаги диаметр ўзидан олдинги бўлак диаметридан катта ёки унга тенг бўлиши;
3. Канализация қудуқлари орасидаги тармоқ тўғри чизиқли қилиб ётқизилиши ва тармоқнинг бурилган ҳамда нишаблиги, диаметри ўзгарган ва бир неча қувурлар келиб туташган жойларига қудуқ ўрнатилиши;
4. Ҳар хил диаметрдаги қувурларни бир – бирига улаш қувурнинг юқори сатҳи ёки сув сатҳи бўйича амалга ошириши;


7 – расм. Қувурларни қудуқ ичида туташтириш
а – сув сатҳи бўйича; б – қувурнинг устки қисми бўйича.


1. Тармоқларда оқова суюқликнинг ҳисобий тезлиги оқим йўналиши бўйича ошиб бориши, тезликнинг минимал қийматдан кам бўлмаган ҳолда камайиши фақат шаршара қудуқлардагина рухсат этилиши;
2. Ён томондан келиб қўшилаётган тармоқлардаги оқова сувнинг тезлиги асосий коллектордаги сувнинг тезлигидан катта бўлмаслиги;
3. Қудуқ ичида қувурлар очиқ лоток кўринишда уланишии керак.
Кузатиш қудуқлари
Канализация тармоғини мунтазам кузатиш ва тозалаб туриш учун унда кузатиш қудуқлари ўрнатилади. Кузатиш қудуқлари қуйидаги турларга бўлинади:
чизиқли – тармоқнинг тўғри чизиқли бўлакларида,
бурилиш – тармоқнинг нишаблиги ва йўналиши ўзгарган жойларда;
тугун – тармоқларнинг кесишган жойларига ўрнатилади.
ҚМваҚ 2.04.03. – 97 нинг 4.14 бандига асосан тўғри чизиқли бўлакларда кузатиш қудуқларини ўрнатиш қувур диаметрига боғлиқ бўлиб, қуйидагича бўлади:

Қувур диаметри ,мм	150	200 – 450	500 – 600	700 – 900
Масофа, м	35	50	75	100

Кузатиш қудуқлари ўлчамлари қувур диаметрига боғлиқ.
Диаметри 600 мм гача бўлган қувурларда кузатиш қудуқ диаметри 1 м бўлади. Қудуқлар шаклий лойиҳа бўйича қабул қилинган йиғма темир–бетон элементлардан иборат.


7. Канализация насос станциялари
Қувурни ётқизиш чуқурлиги жуда катта бўлган жойларда оқова сувларни кўтариб бериш учун канализация насос станциялари қабул қилинади. Насос маркаси унинг сарфи ва кўтариб бериш баландлиги бўйича махсус насослар каталогидан танланади.
Сув сарфи: Q_нас= q * 3,6; м³/соат
Q_нас= 68 * 3,6=244,8 м³/соат
Тўла босим Н_тўла = Н_геом + h_сур + h + h_ок; м
Н_тўла =9б15+0,64+0,7+1=11,49 м
бунда: q – бўлакдаги оқова сувнинг ҳисобий сарфи, л/сек;
Н_геом – сувни кўтариб беришнинг геометрик баландлиги, м;

бу ерда: Z – оқова сувларни олиш сатхи;
Z – оқова сувларни кутариб бериш сатхи;
h_сур – сўриш ва кўтаришга кетган босим исрофи;
h – узунлик бўйича босим йўқолиши, h = i * 1 бўлак;
h_ок – суюқликнинг эркин оқиб тушиши учун запас, h_ок = 1,0 м.
Оқова сувларни кўтариб бериш учун Ф, ФГ, НФ маркали насослар қабул қилинади. Насос станцияси биноси сув қабул қилиш бўлими ва насос ўрнатилган машина бўлимидан иборат. Насос станциясининг ер ости қисми бетон ёки темир – бетондан, ер усти қисми эса ғиштдан қилинади.

8. Шахар ташқарисидаги коллекторнинг гидравлик ҳисоби
Турар жой бинолари ва саноат корхоналаридан оқова сувларни йиғиб олгандан кейин уларни аҳоли пунктидан ташкарида жойлашган тозалаш иншоотларига олиб бориш керак. Шахардан тозалаш иншоотигача бўлган жойнинг рельефи аниқлангач, коллектор турини белгилаймиз (ўзиоқар ёки босимли) агар жойнинг рельефи ўзиоқар коллекторни қабул қилиш имкониятига эга бўлмаса (паст–баланд, нотекис) – босимли коллектор қабул қиламиз. Бунда канализация тармоғининг шахардан чиқиш жойига насос станцияси ўрнатилади. Лойиҳада тупроқ ишларига ортиқча харажат қилмасдан шахар ташқарисидаги коллекторни босимли қабул қилишимиз мақсадга мувофиқдир, яъни коллекторни ер юзасига параллел ҳолда 2,0 м чуқурликка ётқизилади. Бу коллекторнинг гидравлик ҳисобини қилишда қувурларнинг иқтисодий қулай диаметри ва босим исрофи аниқланади. Босим исрофини топиш учун Андриашев усули ва Шевелев жадвалидан фойдаланилади.
h = 1000i * l_бўлак
бу ерда: 1000i – 1 км даги солиштирма босим исрофи;
l_бўлак – ҳисобий бўлак узунлиги.


Барча маълумотларни билган ҳолда коллекторнинг бўйлама қирқимини чизамиз.


Оқова сувларнинг ифлослик концентрациясини топиш
Лойиҳада оқова сувларнинг ифлослик концентрацияси қуйқа моддалар ва БПК бўйича топилади. БПК (КБХТ) – биохимическая потребность в кислороде (кислородга бўлган биохимиявий талаб).
а) Коммунал – рўзғор оқова сувларнинг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси:



БПК бўйича:

∑L=440,57мг/л

бу ерда, n – оқова сув меъёри;
а – суткада бир кишига тўғри келадиган қуйқа моддалар бўйича ифлосликлар миқдори, а – 75 гр/сут (ҚМваҚ 2.04.03 – 97);
b – суткадка бир кишига тўғри келадиган БПК бўйича ифлосликлар миқдори, b – 40 гр/сут (ҚМваҚ 2.04.03 – 97).
12-жадвал

Ифлослик номи	Бир кишига бир кунда тўғри келувчи ифлослик миқдори, г/сут
Қуйқа моддалар	75
БПК тиндирилган сувда	65
БПК тиндирилмаган сувда	40
фосфатлар	1,7
хлоридлар	9

б) Саноат оқова сувларининг ифлослик концентрацияси махсус адабиётдан олинади (5 илова) ва қуйидаги жадвалга ёзилади.
13 – жадвал

№	Саноат тури	Қуйка модда бўйича ифлослик концентрацияси, Ксаноат, мг/л	БПК бўйича ифлослик концентрацияси, Lсаноат, мг/л
1	Консерва цех	800	400
2	Тегирмон	500	150

в) Саноат ва маиший оқова сувлар аралашмасининг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси:




Саноат ва маиший оқова сувлар аралашмасининг БПК бўйича ифлослик концентрацияси: