Араб эътиқод, ишонч, итоат худо ёки худолар, ғайритабиий кучлар мавжудлигига ишониш

آَمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آَمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ 
Яъни: “Пайғамбар (Муҳаммад) ўзига Парвардигоридан нозил қилинган нарсага (оятларга) имон келтирди ва мўминлар ҳам. (Уларнинг) ҳар бири Аллоҳга, фаришталарига, китобларига ва пайғамбарларига бирортасини ажратмасдан (ҳаммасига) имон келтирди[i].
Мазкур оятда, Пайғамбар (с.а.в.) ўзларига нозил қилинган китоб – Қуръони Каримга имон келтириши билан бирга Аллоҳ таолога, фаришталарга, Аллоҳ таоло томонидан олдин ҳам самовий китоблар (Забур, Таврот, Инжил) нозил қилинганига, башариятга огоҳлантирувчи ва ҳушхабар берувчи пайғамбарлар юборилганига имон келтиргани ва бошқа мусулмонлар ҳам бу ишда унга эргашганлари маълум бўлади. Пайғамбарларнинг биридан бошқасини (бошқаларини камситиш эвазига) устун қўймаслик, (Аллоҳ томонидан айрим пайғамбарларга берилган баъзи фазилатларни эътироф этган ҳолда) ҳаммасини бирдай Аллоҳнинг пайғамбарлари сифатида кўриш ислом манбаларида тавсия қилинган энг мўътадил ва энг маҳбуб йўлдир.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) умрларининг охиригача, инсонларни ана шу мавқе (эътиқодда)да бўлиб, бошқаларни ҳам шунга ундаганлари борасида суннат ва ҳадисларда кўплаб мисоллар учрайди. Хусусан, Қуръони Каримнинг “Каҳф” сурасида Мусо (а.с.) илм олиш учун ҳамроҳ бўлган солиҳ кишининг қиссаси келтирилганлиги ислом умматига маълум ва машҳурдир. Ушбу қисса нозил бўлганда, Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): “Биродарим Мусога Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, сабр қилганида, Аллоҳ бизга уларнинг қиссаларини айтиб берар эди. У (Мусо) ўз шериги билан турганида, ажойиботларни кўрар эди” – деб марҳамат қилганлар.
Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинади: “Икки киши: яҳудийлардан бир киши ва мусулмонлардан бир киши сўкишиб қолди. Шунда мусулмон: Муҳаммад (с.а.в.)ни танлаб олган зот ила қасам!” – деди. Яҳудий эса: “Мусо (а.с.)ни оламлар устидан танлаб олган зот ила қасам” – деди. Ана шу пайтда мусулмон қўлини кўтариб, яҳудийнинг юзига шапалоқ туширди. Шунда яҳудий Расулуллоҳ (с.а.в.) ҳузурларига бориб, ўзи билан мусулмон орасида бўлиб ўтган иш ҳақида хабар берди. Расулуллоҳ (с.а.в.): “Мени Мусодан яхши қилманглар. Одамлар ҳушларидан кетганда биринчи бўлиб ўзига келган мен бўламан. Қарасам, Мусо Аршнинг бир томонини ушлаб турган бўлади. Билмайман, у ҳам ҳушидан кетиб мендан олдин ўзига келганми ёки истисно қилинганлардан бўлганми” – дедилар”.
Ислом дини тарихида маълум ва машҳур бўлган воқеъалардан бири бу “Исроъ ва Меърож” воқеъасидир. Ушбу кечада Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг Мусо (а.с.) билан гаплашганлари ва кунлик намоз вақтлари ҳақида маслаҳатлар берганликлари ислом тарихида муҳрланган айни ҳақиқатдир.
Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ўзларидан олдин келган барча пайғамбарларнинг шариъатлари, ислом дини шариъатига зид бўлмаса, унга амал қилганликлари ҳамда ўз умматларини ҳам унга тарғиб қилиб, ўзлари ўрнак ва намуна бўлганлари китобларда зикр қилинган. Жумладан: “Ибн Аббос (р.а.)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (с.а.в.) Мадинага ҳижрат қилиб борганларида “Ашуро” куни яҳудийларнинг рўза тутаётганларини кўриб: “Сизлар рўза тутадиган қанақа кун бу?” – деб сўрадилар. Шунда яҳудийлар: “Бу улуғ кундир! Бу кунда Аллоҳ таоло Мусо (а.с.) ва унинг қавмига нажот берди, фиръавн ва унинг қавмини ғарқ қилди. Унинг шукронасига Мусо (а.с.) рўза тутдилар, (шунга кўра) биз ҳам рўза тутмоқдамиз” - дедилар. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Биз Мусога сиздан кўра ҳақлироқ ва (яхшироқмиз)” - дедилар ва ўзлари рўза тутиб бошқаларни ҳам шунга буюрдилар”. Шунингдек, қуйидаги ҳадиси шарифда ҳам ушбу мазмунга уйғун маъноларни учратамиз: “Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинади: “Пайғамбар (с.а.в.): “Мен одамлар ичида бу дунёда ҳам, охиратда ҳам Исо ибн Марямга энг ҳақлисиман” - дедилар. Шунда: “Қандай қилиб, эй Аллоҳнинг Расули?” – дейишди. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): “Пайғамбарлар оға-инилардир. Оналари турлича. Динлари бир.”, дедилар”.
Мўмин-мусулмонлар ҳам бир неча асрдан буён, ҳар йили “Ашуро” кунини эъзозлаб, рўза тутиб, савобидан ва ажридан умидвор бўладилар. Шунингдек, ушбу кунда яхши ният билан рўзғор қиладилар.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: "مَنْ وَسَّعَ عَلَى عِيَالِهِ وَأَهْلِهِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ وَسَّعَ اللهُ عَلَيْهِ سَائِرَ سَنَتِهِ"