Ҳарбий эпидемиология

ҚЎШИНЛАРДА ДАВОЛАШ-ЭВАКУАЦИОН ЧОРА-
ТАДБИРЛАРНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ 
Даволаш-эвакуация чора-тадбирлари тушунчасининг мазмуни. 
Замонавий даволаш-эвакуация чора-тадбирлари тизими 
Ҳарбий ҳаракатлар олиб борилаётган (ёки уруш) вақтларда юқумли 
касалликлар билан оғриган беморларга хизмат кўрсатишнинг шундай шакллари 
талаб қилинадики, у қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: биринчидан, 
беморларга махсус ва малакали ёрдам кўрсатиш, иккинчи томондан – 
инфекцияни фронтдан фронт ортига ўтишининг олдини олиш ва тиббий 
эвакуация босқичларида касалхона ичи инфекциялари юқтирилишининг 
олдини олиш. 
Даволаш-эвакуация чора-тадбирлар қўшинларнинг жангавор ҳаракатлари 
тиббий таъминотининг асосий қисми бўлиб ҳисобланади. Даволаш-эвакуация 
чора-тадбирлари деганда, ярадорлар ва касалларга ўз вақтида илмий жиҳатдан 
асосланган тиббий хизмат кўрсатиш ва уларни даволаш ишларининг 
узлуксизлигини сақлаган ҳолда эвакуация қилиш тушунилади. Даволаш-
эвакуация чора-тадбирларига ўз вақтида ярадор ва касалларни жанг майдонида 
қидириб топиш ва тўплаш, уларга узлуксизликни сақлаган ҳолда тиббий ёрдам 
кўрсатиш ва даволаш, шунингдек, тез вақт ичида ярадор ва касалларни 
жангаворлик ва меҳнат қилиш қобилиятини тиклаш учун тегишли бўлган 
эвакуация босқичларига тиббий эвакуация қилиш киради. 
Ҳарбий тиббиёт тарихида қўшинларни даволаш-эвакуация таъминотини 
ташкил қилишнинг кўпдан-кўп турлари ва услублари бўлганлигидан далолат 
беради. Улар урушларда тиббий хизматнинг конкрет фаолияти ва шартларини 
акс эттирганлар. Ўтган замонлардан қўшинларни даволаш-эвакуация 
таъминлашни ташкил қилишда қўлланилган кўпдан-кўп турлари ва услублари 
таҳлил қилинганда иккита асосий тизимнинг мавжудлиги кўзга ташланади.
Биринчи тизим, ярадорлар ва касалларни жангавор ҳаракатлар олиб 
борилаётган ҳудудларга яқин бўлган жойларда бевосита даволашга ҳаракат 
қилинганлиги билан характерланади. Бу “ўз жойида даволаш” номи билан 
аталган, иккинчи тизим эса ярадорлар ва касалларни жангавор ҳаракатлар олиб 
борилаётган ҳудудлардан имконият борича узоқ бўлган фронт ортига эвакуация 
қилишга ҳаракат қилинганлиги билан характерланган ва бу “эвакуация тизими” 
деб номланган. 
Юқорида кўрсатилган ҳар бир тизимнинг яхши томони ҳам, камчилиги 
ҳам бўлган. “Ўз жойида даволаш” тизимини қўллаш тиббиёт илмининг 
талабларига тўлиқ мос келган. У таъкидланганидек, ярадорлар ва касалларни 
даволашда тинчликни таъминлаш асосий терапевтик чора ҳисобланади, чунки 
кўп ҳолларда жароҳатланиш ва касалланишни даволашда яхши натижаларга 
олиб келган. Бунда ярадорлар ва касаллар узоқ масофаларга транспортировка 
қилишнинг ноқулай таъсиридан ҳоли бўлганлар. Ҳозирги вақтда бу тизим 

---

56 
фуқаро соғлиқни сақлаш муассасалари томонидан кенг қўлланилиб 
келинмоқда. 
Илгари бўлиб ўтган урушларда ярадорлар ва касалларни эвакуация 
қилиш даволаш ишларини ўтказишда ажратилган ҳолда олиб борилган, яъни 
бир-биридан узилмас бўлган даволаш ва эвакуация жараёни сунъий равишда 
алоҳида қисмларга ажратиб ташланган. Улар орасидаги тиббий-узвий боғиқлик 
йўқолган. Тиббий пунктлар ва госпиталлар орасида ярадорлар ва беморларга 
кўрсатилаётган тиббий ёрдам кетма-кет ва узвий равишда кўрсатилиши 
умуман бўлмаган. 
Илгари бўлиб ўтган урушларда қўшинлар жангавор ҳаракатлар олиб 
бораётган ҳудудларнинг яқинда жойлашган ва кўп сонли ярадорлар ҳамда 
касалларни қабул қилиш имкониятига эга бўлган, узоқ муддат ичида уларни 
даволаш учун керак бўлган асбоб-ускуналар билан жиҳозланган маълум бир 
турдаги ҳарбий дала госпиталлари бўлмаган, замонавий урушларда ҳам бу 
ҳолат камдан кам учрайди. Чунки йирик ҳарбий дала госпиталларини душман 
таъсиридан яшириш жуда ҳам қийин. Замонавий урушларда қўшинларнинг 
жангавор ҳаракатларини юқори суръатда, узлуксиз кечаю-кундуз, кенг фронт 
бўйлаб олиб борилиши ҳарбий дала госпиталларидан юқори даражада 
ҳаракатчан бўлишни талаб қилади.
Қўшинлар ортидан йирик ҳарбий дала госпиталларини кўчириш жуда 
оғир жараён бўлиб ҳисобланади, негаки госпитални ёпиш ва йиғиштириш 
ҳамда бир жойдан иккинчи жойга кўчириш кўп вақтни олади.
Шундай қилиб, бўлиб ўтган урушлар тажрибаси шуни кўрсатадики, ушбу 
тизимларни мустақил ташкилий шаклда ишлатиш камдан-кам ҳолларда 
учраган. Кўп ҳолларда ярадорлар ва касалларни қўшинлар жангавор ҳаракатлар 
олиб бораётган ҳудудларда ўз жойида даволаш ва фронт ортига эвакуация 
қилиш биргаликда олиб борилган. Лекин айрим ҳолатларда ўз жойида даволаш 
тизими устунроқ қўлланилган бўлса, бошқа вақтларда эвакуацион тизимдан 
устунроқ фойдаланилган.