Aşgabat “Ylym” neşirýaty

ii bap
IRKI ÝAşDAKY ÇAGALARYŇ ÖSÜşI WE TERBIÝESI
1. Irki ýaşdaky çagalaryň terbiýesi we onuň aýratynlyklary
Irki ýaşdaky çagalara häsiýetnama. Çagalaryň irki ýaş döwri 
onuň beden we psihiki taýdan has çalt ösýän döwrüdir. Şonuň üçin bu 
döwürde çagalaryň terbiýesi takyk we dogry bolmalydyr. Ça ganyň 
psihofiziologik taýdan ösüşi aýratyn-da bir we iki ýaşynda has çalt 
bolýar. Çaganyň bir ýaşynda boýy we agramy çalt depgin bilen ösýär. 
Bir ýaşynda özbaşdak ýöremegi öwrenýär. Iki-üç ýaşynda esasy 
hereketleri kämilleşýär. Çaga bu döwürde ene dilinde geplemegi 
öwrenýär. Ol bir ýaşynda 10-12 sözi, iki ýaşynda 200-300 sözi, üç 
ýaşynda 1500 çenli sözi öwrenýär. 
Çaga bu döwürde dürli keseller bilen tiz kesellegiç bolýar. Her 
bir kesel çaganyň psihiki taýdan ösmegine ýaramaz täsir edýär. 
Bu döwürde çaganyň emosional taýdan wagtyny şatlykly ge çir-
megi onuň psihiki taýdan kadaly ösmegine kömek edýär. 
Çaga bir ýaşynyň ahyrynda özüni nähili alyp barmalydygy bara-
da ky ýönekeý zatlara göz ýetirip başlaýar. Bu döwürde çagalara 
öw redilýän zatlar ulularyň görkezmegi netijesinde bolýar. Ýagny 
ter biýeçi görkezýär, çagalar ony gaýtalaýarlar. Çagalaryň ululara 
öýkünip şeýle öwrenmegi bir ýaşynyň ahyrynda hem-de iki ýaşynda 
bolýar. 
Bu döwürde çagalaryň psihiki taýdan kadaly ösmegine de gişli 
şertler döredilmelidir. Çagalaryň nerw ulgamyny ýadadyp, zor düşýän 
işler tabşyrylmaly däldir. Şonuň üçin toparyň çagalary iki kiçi topara 
bölünýär. Her bir toparjygyň çagalary bilen alnyp barylýan işleriň 

---

32
ii bap
meýilnamasy aýry düzülmelidir. Çaglaryň gün tertibinde olaryň uku-
dan başga, şähdaçyk wagtlary gün-günden artýar. Bu döwrürde çaga-
lar kadaly ukla ma gy we şähdaçyk wagt geçirmegi başarýarlar. Terbi-
ýeçi bu zatlary çagalara kem-kemden öwretmelidir. 
Irki döwürde hemme çagalar beden taýdan deň ösmeýärler. Hat-
da gyz bilen oglanyň arasynda hem tapawut bolýar. Bir aýlyk og lanyň 
ortaça boýy 51 sm-den, agramy hem 3,500 kg-den 4,600 kg-e çenli 
bolýar. Bir ýaşynyň ahyrynda boýunyň ösüşi 73 sm-den 10 kg 800 
g-e çenli bolýar. 
Şeýle ýagdaý çaganyň psihiki ösüşine-de bagly bolýar. 2 ýaşly 
çaganyň gündelik ulanýan sözleri 400-e çenli bolýar. Şonuň üçin 
bir toparda terbiýe alýan çagalaryň ösüşi dürli hili bolýar. Terbiýeçi 
şonuň üçin çagalar bilen aýratynlykda işlemegi başarmalydyr.