Aşgabat “Ylym” neşirýaty

Akyl terbiýesi. Irki ýaşdaky çagalara yzygiderli bilim öwredil ýär. 
Oňa daş-töwerekdäki predmetler, olaryň atlary, nämä niýetlenen digi, 
onuň bilen nähili zatlar etmelidigi, predmetiň hili we şuňa meňzeşler 
barada birnäçe zatlar öwredilmelidir. Çagalara howanyň yssy-sowuk-
lygy, gar, ýagyş, ýel, ýagtylyk, garaňky, agşam, gyrymsy otlar, güller, 
agaçlar, haýwanlar barada düşünje berilmelidir. 
Bu ýaşdaky çagalary akyl taýdan terbiýelemegiň esasy maksady 
olaryň ýadyny, ünsüni, pikirlenmesini kämilleşdirmekden ybaratdyr. 
Mysal üçin, çaganyň 1-2 aýlyk wagtynda onuň görüş we eşi diş organ-
laryny ösdürmek üçin predmeti örän mylaýymlyk bilen oňa görkezip 
başlaýarlar.
Bu ýaşdaky çagalaryň pikirlenmesi görkeziji-hereketli häsiýetde-
dir. Şonuň üçin çaganyň bir ýaşynda sensor (duýmak) terbiýä aýratyn 
üns berilmelidir. Çaga oýnawaçlary dürli reňklerde we ölçeglerde 
bolmalydyr hem-de dürli materi al lardan edilmelidir. Şeýle ýagdaýlar 
çaganyň görüş, eşidiş organlaryny ösdürýär. 2-3 ýaşly çagalara pred-
metleri häsiýetleri boýunça bir topara birikdirmegi öwretmeli. Me-
selem, dürli görnüşde geýindirilen gurjaklar. Terbiýeçi olary ýeke-
*3. Sargyt №03

---

34
ii bap
ýekeden çagalara görkezip, “Bu gurjak, ynha, bu-da gurjak, bu-da 
gurjak, ynha, şularyň hemmesi gurjak” diýip görkezýär. Çaga şol gur-
jaklary tapawutlandyryp bilmelidir. 
Irki ýaşdaky çagalaryň akyl taýdan ösmeginde terbiýeçiniň usuly 
taýdan alyp baran pedagogik işleriniň ähmiýeti örän uludyr. 
Ahlak terbiýesi. Çagada pikirlenmäniň, sözleýşiň peýda bolma-
gy bilen ol öz toparyndaky çagalar bilen aragatnaşyk edip başlaýar. 
Ça galaryň bir ýaşyndaky ahlak terbiýesi onuň beden we akyl terbiýe-
si bilen ýakyn arabaglanyşykda alnyp barylýar. Çaganyň emosional 
taýdan şadyýan bolmagy onuň özüni gowy alyp barmagyna kömek 
edýär we çaganyň gowy ösmegine getirýär. Eger-de munuň tersine, 
çaganyň keýpi pes bolsa, käbir zatlardan goksa, çaganyň psihikasna 
erbet täsir edýär we çaga kadaly ösmeýär. 
Kiçilikden olarda ululara mylakatly bolmagy, olaryň aýdýan 
zatlaryny ak ýürek bilen ýerine ýetirmegi, çagalaryň öz aralarynda 
hem mylakatly, ýoldaşlary bilen agzybir oýnamagy, gerek bolsa 
ýoldaşyňa kömek etmegi terbiýelemeli. 
Ata-ene irki ýaşdan çagalara arassaçylygy, medeni ýetliligi öwre-
dip başlamalydyr. Olar çagalarda kem-kemden endige öw rül melidir.
Mekdebe çenli ýaşly çagalar edaralarynyň öňünde durýan ter-
biýeçilik çä releriň biri-de körpelerde medeni- arassaçylyk endiklerini 
ça ga la ryň ýaş aýratynlygyna görä terbiýelemekdir. Çagalara beril meli 
medeni-arassaçylyk endikler mekdebe çenli ýaşly çagalara bilim we 
terbiýe bermegiň maksatnamasynda görkezilendir. 
Mekdebe çenli ýaşly çagalar görüp duran zatlary barada pikir 
edýärler we olary kabul edýärler. Şonuň üçin olara öwrediljek zatlary
görkezip (birnäçe gezek), dil bilen düşündirmek gowy netije berýär. 
Çagalaryň özbaşdak başaryp bilýän zatlaryny birnäçe gezek gaýtalap 
öwretmeli. 
Terbiýeçi çagalara öwredilmeli medeni-arassaçylyk endikleri, 
olaryň öwrediliş usullaryny ata-enelere hem düşündirmelidir. Çaga 
bir gezek aýtmak ýa-da birnäçe gezek görkezmek ýeterlik däldir. 
Çagalara endik bolup galýança, ýene gaýtalap, ýatladyp durmaly. 
Çagalaryň oňyn endiklerini öwmeli. Ata-enäniň hem görkezmek we 
söz üsti bilen düşündirişleri deň bolmalydyr. 

---

35