Aşgabat “Ylym” neşirýaty

Akyl terbiýesiniň maksady we wezipesi. Akyl terbiýesi – bu 
uly adamlar tarapyndan çaganyň akyl işini, pikirleniş ukybyny ös-
dürmäge gönükdirilen işidir.
Akyl terbiýesiniň esasy maksady çagalara ýaş aýratynlyklary 
boýunça taş-töwerege akyl ýetiriş hadysalaryny ösdürmekden, olary 
mekdep okuwyna birkemsiz taýýarlamakdan ybaratdyr. 
Akyl terbiýesi çagalara ýaş aýratynlygy boýunça daş-töwerek 
barada düşünje bermekdir.
Çagalar bagynda akyl terbiýesi aýratyn-da çagany mekdep oku-
wyna taýýarlamak üçin zerurdyr. 
Çagalary çagalar bagynda akyl taýdan terbiýelemegiň mazmuny 
mekdebe çenli ýaşly çagalara bilim, terbiýe bermegiň milli maksatna-
masynda görkezilendir. 
Çagalar bagynda akyl taýdan terbiýelemegiň maksady şu 
aşakdakylardan ybaratdyr:
– daş-töwerek barada dogry düşünje bermek;
– akyl ýetiriş psihiki hadysalaryny ösdürmek (duýmak, kabul et-
mek, syzmak, pikirlenmek, hyýal).
– bilesigelijiligini we akyl işi bilen meşgul bolmak höwesini, 
ukybyny ösdürmek.
Akyl terbiýesiniň serişdeleri. Mekdebe çenli ýaşly çagalary 
akyl taýdan terbiýelemegiň serişdeleri oýun öwretmek ýa-da okatmak, 
zähmet, hojalyk işleridir. Çaganyň gündelik durmuşy näçe köptaraply 
bolsa, onda onuň daşky durmuşa akyl ýetirişi hem hemmetaraplaýyn 
bolar. Çaga işiň ähli görnüşlerinde hem özünden uly adamlar bilen 
ýakyn aragatnaşykda bolýar. 

---

53
Mekdebe çenli ýaşly çagalary okatmak we terbiýelemek
Daşky durmuş bilen tanyşdyrmak. Çagalary daşky durmuş 
bilen tanyş etmek olary akyl taýdan terbiýelemegiň esasy serişdesidir. 
Çagalaryň daş-töwerekdäki adamlar, dürli zatlar, janly we jansyz 
tebigat, jemgyýetçilik durmuşy bilen ýakyndan tanyş bolmagy olary 
akyl taýdan ösdürýär, gözýetimini giňeldýär. Şeýle-de uly adamlaryň 
gürrüňleri, radio we teleýaýlymda berilýän gepleşikler hem çagalaryň 
daş-töwerek baradaky maglumatlaryny baýlaşdyrýar.
Çagalar gündelik durmuşda dürli zatlardan peýdalanyp, olaryň 
atlaryny öwrenýärler, olaryň häsiýetlerini, näme üçin gerekdigini 
bilýärler. Meselem, çotga, reňk, kagyz, galam surat çekmek üçin 
gerek, pil, orak, dyrmyk meýdanda işlemek üçin gerek, çäýnek, käse 
we tarelka toýundan ýasalandyr. Çemçe, dürtgüç, pyçak demirden 
edilendir. Ol eliňden gaçsa-da döwülýän däldir. Terbiýeçi şonuň ýaly 
käbir düşünjeleri diňe sapakda däl-de, başga wagtlarda hem öwredýär. 
Meselem, Geldiniň başgaby ýüňden dokalypdyr, ol kelläňi örän ýyly 
saklaýar. Amanyň başgaby deriden tikilipdir. Ol hem örän ýyly bolýar 
we ş.m. 
Çaga daş-töwerekden örän köp täze düşünjäni tebigata syn et-
mek arkaly alýar. Olar gülleriň, dürli ösümlikleriň ösüşlerini, guşla-
ryň, mör-möjekleriň gündelik durmuşyny synlanlarynda örän köp 
täze düşünje alýarlar. Meselem, agaç pyntyklady, agaç ýapraklady, 
güller açylyp başlady we ş.m. Çagalaryň tebigata gündelik syn et-
megi olarda şahsyýetiň örän gowy häsiýetini emele getirýär. Çagalar 
eýýäm mekdebe çenli döwürden ösümlikler, haýwanlar we tehniki 
serişdeler bilen gyzyklanyp başlaýarlar.
oýun. Oýun mekdebe çenli ýaşly çagalaryň esasy işi bolup, ola-
ryň akylyny ösdürmekde uly ähmiýeti bardyr.
Mazmunly-rolly oýunlar çagalaryň daş-töwerek baradaky göz-
ýetimini giňeldýär, sözleýşini ösdürýär. 
Sahnalaşdyrylan oýunlar çagalaryň eseriň mazmuny hakynda 
çuň dü şünjelerini, sözleýşini baýlaşdyrýar.
Gurluşyk oýunlary çagalaryň geometrik şekiller baradaky dü-
şünjelerini baýlaşdyrýar.

---

54