Aslanova nozima hakimovna maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari (3)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayyorlov guruhida bolalarni tevarak-atrofda mo‘ljalga olishga o‘rgatishda u
- Tayyorlov guruhlarida elementar matematika mashg‘ulotida mantiqiy tafakkur ham o‘stiriladi.
- 1. O‘quv yili davomida quyidagi olingan bilimlarni mustahkamlash
- 2-o’yin-mashg’ulot. Xonaga Zumrad kiradi. U juda xafa, qo‘lida xat bor.
- 1-topshiriq. Hafta kunlari nomini bilish. Vazifalar: A)
- Tarbiyachi bolalarga tushuntiradi. 1 2 3 4 5 6 7
- 2-topshiriq. Doskaga sonlar qatoriga raqamlar qo‘yilgan. A)
- 3 -topshiriq. Grafik diktant.
- 6-topshiriq. Shakllarni shunday joylashtirginki, xar qaysi qator va ustunda ikkita bir xil shakl bo‘lmasin.
- AQSh, Yaponiya, Izroil, Singapur, Rossiya
- O‘z-o‘ziga ishonchni shakllantirish
- Faol muloqot va jamoaviy ish . STEAM
- Texnik fanlar bo‘yicha qiziqishlarni rivojlantirish
- Loyihalar uchun ijodiy va innovatsion yondashuvlar . STEAM
- - Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazi - Syujet-rolli o‘yinlar va dramalashtirish markazi - Til va nutq markazi
|
Individual mashqlar uchun «Juftini top», «Kartochkaga mos shakl tanla», “Figurali mozayka” va boshqa o‘yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bolalar shakllarning rangli va kontur tasvirlarini mos qo‘yishadi, shaklga mos shakl tanlashadi. Yil oxirida bolalar sodda geometrik shakllarni nafaqat farq qilishadi va aytishadi, balki ularning ba’zi belgilari bo‘yicha orientir oladigan bo‘lishadi. Bolalarni buyumlar shaklini geometrik shakllar bilan taqqoslashga o‘rgatish mumkin. Shu maqsadda maxsus mashqlardan foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi stolga geometrik shaklni qo‘yadi, bolalar esa shu shakldagi buyumlarni tanlashlari kerak. Geometrik shakl-namuna ayrim bolalarga berilishi ham mumkin, ular shaklni va o‘zlari tanlagan buyumni ko‘rsatishadi. Mashqlarni «Xuddi shu shakldagi buyumni top», «Men nimani aytsam, shuni top», «Topshiriq» va boshqa o‘yinlar shaklida o‘tkazish maqsadga muvofiq. Tarbiyachi har qaysi shakldagi buyumdan ikki-uchtadan tanlaydi. Asta-sekin ularning miqdorini to‘rt-beshtaga yetkazish mumkin. Asta sekinlik bilan bolalarni uzunligi, kengligi har xil bo‘lgan bir necha predmetni (10 tagacha) bir-birining ustiga uzunligi, kengligiga, qalin-yupqaligiga ko‘ra ortib va kamayib boradigan tartibda qo‘yib qiyoslashni o‘rgatish (eng keng, torroq, yana torroq, eng tor lenta). Predmetlar qanday tartibda terib chiqilganini tushuntirib berishga o‘rgatish, turli uzunlikka, kenglikka, balandlikka ega predmetlarni ko‘payib borish yoki kamayib borish tartibida (10 tagacha bo‘lgan predmetlardan foydalanib) terib chiqishga o‘rgatish, masalan: baland, past, yanada past, yanada pastroq, eng past, butunni 2 ta, 4 ta teng qismga bo‘lishni, butun bilan qismni taqqoslashni o‘rgatish, shartli o‘lchov bilan tanishtirish, taqqoslanayotgan predmetlardan biriga teng bo‘lgan o‘lcham yordamida ikkita predmetni uzunligi (kengligi, balandligi) ga qarab taqqoslashga o‘rgatish, narsalarni ko‘z bilan chamalab, miqdori, kattaligi (o‘zun (qisqa), keng (tor), enli (ensiz), baland (past), qalin (yupqa) kabi namuna va unga teng bo‘lgan bolalar uchun tanish narsalar yoki harakatlar natijasida qiyoslanuvchi narsalarning o‘lchamini aniqlashga o‘rgatish ishlari mazmunan murakkablashtirib boriladi.
(chaproq, o‘ngroq, o‘rtasida, yuqoriroq, pastroq aniqlashga) o‘rgatish, daftar sathini aniqlash va shakllarni shtrixlar orqali chizishni mashq qilish, bolalarga predmetlarni pol, qattiq qog‘oz, daftar varag‘i ustiga joylashni mashq qildirish, tevarak-atrofdagi narsalarning vaziyatini aniqlashga doir mashqlarni tashkil etish orqali o‘rgatiladi. Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning harakat yo‘nalishida ularniig o‘zi va buyumlar orasidagi, buyumlarning o‘zi orasidagi fazoviy
munosabatlarda, shuningdek, qog‘oz varag‘ida (tekislikda) mo‘ljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustahkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi «chapdan-o‘ngdan», «ustida-ostida» kabi qarama-qarshi yo‘nalishlarni ajratishga asoslanishi kerak. Bolada qog‘oz varag‘ida mo‘ljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshiriq beriladi: varaqning yuqori chekkasiga 4 ta yulduzcha va pastki chekkasiga shuncha yulduzcha qo‘yish. Shundan keyin tarbiyachi bolalarga nima qaerda turganini gapirib berishni taklif qilishi mumkin. Bundan keyin topshiriqlarning murakkabroq variantlaridan (figuralar miqdorini orttirish, ular o‘rinlarini almashtirish usullaridan) foydalanish maqsadga muvofiq. Shuningdek, «Kim eslab qoladi?», «Nima o‘zgardi?», «Nimalari bilan farq qiladi?», «Juft kartochkalar» kabi o‘yinlarni o‘tkazish tavsiya qilinadi. Olti yoshli bolalar «o‘ziga» nisbatan to‘la ishonch bilan mo‘ljal oladilar. Ammo hali ularning ko‘pchiligi buyumlarning, boshqa odamlarning o‘ng va chap tomonlarini farq qilishda qiynaladilar. Ularni, masalan, o‘zi tomoniga yuzi bilan aylangan o‘rtog‘ining o‘ng qo‘li uning chap qo‘li qarshisida bo‘lish holi ajablantiradi. Nega bunday bo‘ladi? Oldingi ish natijasida bolada quyidagi bilim va malakalarning puxta stereotipi (andozasi) yig‘ilib qoladi: o‘ngda (o‘ngroqda, o‘ngga), o‘ng qo‘l turgan tomonda bo‘ladi. Bu fazo «o‘zidan» mo‘ljal olishda mutlaqo to‘g‘ri. Ammo endi vaziyat o‘zgardi. «Bolaga boshqa odamdan yoki boshqa buyumlardan mo‘ljal olish taklif qilinadi. Demak, munosabat nuqtasi sub’ektning o‘zidan tashqarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo‘ladi. Haqiqatda esa, masalan, bola o‘zi bilan juft bo‘lib, turgan bola o‘zidan o‘ng tomonda turganini yaxshi biladi. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni («Agar Malik mendan chap tomonda turgan bo‘lsa, u holda men undan o‘ng tomonda turgan bo‘laman») tushunish tayyorlov guruh bolalari uchun ham unchalik oson emas. Bu yerda «boshqa odamga nisbatan» mo‘ljal olish vaziyati mavjud. Buni to‘g‘ri tahlil qilish uchun bola eng oldin o‘rtog‘ining o‘ng va chap qo‘li (tomoni)ni aniqlashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malaqani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor ko‘nikma bo‘lishi kerak.
Olti yoshli bolalar o‘ng va chap tomonni boshqa odamga nisbatan aniqlashni xuddi o‘ziga nisbatan «o‘ng va chap tomonini aniqlagandek aniqlashini yaxshi tushunib olmoqlari kerak (chap tomon o‘ng qo‘l turgan tomonda; o‘ng tomon chap qo‘l turgan tomonda). Aniqlashning samarali usuli hayolan o‘rtog‘ining orqasiga turishdan iboratdir. Shunday qilib, «yuzi bilan orqasiga» boshlang‘ich holatidan, ya’ni bola o‘rtog‘ishshg orqasida turgan holatida boshqa odamga nisbatan o‘ng va chap tomonni aniqlash kerak; shundan keyin «yuzma-yuz» holatida, ya’ni boshqa bola qarshisiga turib, «o‘ng-chap»ni farqlash kerak. Keyinroq esa har qanday boshlang‘ich holatda, xatto o‘rtog‘i orqasi bilan turganda ham, «o‘ng-chap» tomonlar aniqlanadi. Tayyorlov guruhlarida elementar matematika mashg‘ulotida mantiqiy tafakkur ham o‘stiriladi. Tayyorlov guruhlarida elementar matematika mashg‘ulotida mantiqiy tafakkurni o‘stirish uchun dastur mazmuni quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- masala yechish malakasi; - narsalarni 3 belgisiga ko‘ra turkumga ajratish malakasi; - son qatori bilan ishlash malakasi; - ikki xonali sonlarni bilish; - masala tuzish malakasi; - grafik diktant yozish malakasi; - xafta kunlarini bilish malakasi. 2. Bolalarni diqqati, xotirasi, mantiqiy tafakkuri, ijodiy tasavvurlarini rivojlantirish. Quyida bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiruvchi ba’zi usullar berilgan. 1-mashq. Xazil topshiriqlar. A) Bir qirg‘oqda jo‘ja, ikkinchi qirqoqda o‘rdakcha, o‘rtada bor orolcha. Kim orolchaga birinchi bo‘lib yetib boradi? B) Stolda ikkita olma, yettita nok bor. Stolda xammasi bo‘lib nechta sabzavot bor? V) Hovlida xo‘roz va tovuq aylanib yuribdi. Xo‘roz oyog‘i ikkita, tovuqniki to‘rtta. Xammasi bo‘lib nechta oyoq bor? G) Stolda ikkita yarimtalik, to‘rtta choraktalik olmalar bor. Ularni kesgunimizcha nechta olma bo‘lgan. D) Xonaning to‘rt burchagida to‘rtta mushuk turibdi. Ularning ro‘parasida uchtadan mushuklar turibdi. Xonadagi jami mushuklar sonini ayting.
Tarbiyachi xatni o‘qidi: - Qadrli Zumrad, senga biz Qimmatxon va uning onasi xat yozyapmiz. Bizning boshimizga tashvish tushib qoldi. Yovuz sehrgar bizni qorong‘u zindonga tashladi. Kim sehrgarning topshiriqlarini bajara olsa, kalitini topishi va bizni qutqarishi mumkin. Agar bajara olishmasa, bog‘chadagi bolalardan yordam so‘rashsin. Bolalar topshiriqlarni bajaradilar va bizga yordam beradilar. Chunki bu bolalar juda zukko bolalar». Tarbiyachi 1-topshiriqni bayon qiladi. 1-topshiriq. Hafta kunlari nomini bilish. Vazifalar: A) Bir qizchaning akasi dushanba kuni safarga ketdi. Ertaga va indinga kelmasligini, keyingi kun esa qaytishini aytdi. Aka qaysi kuni keladi? (masalani tarqatma kartochkalar bilan yechish).
Tarbiyachi bolalarga tushuntiradi. 1 2 3 4 5 6 7 . Bolajonlar hafta kunlari nechta ekan? Bolalar: Hafta kunlari yettita. Ular dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba, juma, shanba va yakshanba kunlari. Qizchaning akasi payshanba kuni qaytib keladi. Chunki, dushanba kunidan keyin, seshanba, keyin chorshanba, va undan keyin payshanba kuni keladi. - Raxmat sizga bolajonlar. Siz birinchi topshiriqni uddaladingiz. Endigi navbat ikkinchi topshiriqqa. 2-topshiriq. Doskaga sonlar qatoriga raqamlar qo‘yilgan. A) Tarbiyachi bolalarga sonni aytadi, bolalar ulardan oldin va keyin keladigan sonlarni aytishini taklif qiladi. Aytilgan sondan kattasi va kichigini aytish so‘raladi. Masalan, 2 va uning o‘ng va chap tomondagi qo‘shnisini toping. Endi 6, 8, 4, 3 sonlarining qo‘shnilarini toping va ayting. B) Jadval bilan ishlash. 5 sonini shakllar ichidagi sonlar bilan taqqoslash. 5 < 5 > 5 = C) Kartochkalar bilan ishlash. < , > belgilarini to‘g‘ri joylashtir. 8 7; 6 9 ; 7 9; 8 8; 4 7; 9 3 3 -topshiriq. Grafik diktant. Tarbiyachi tomonidan geometrik figuralar ketma-ketlikda aytib turiladi. Bolalar qog‘ozda shu figuralarni tasvirlashlari kerak.
Tarbiyachi bolalarga 5 ta ikki xonali sonlarni aytishni taklif qiladi. Bolalardan qaysi biri 5 ta ikki xonali sonlarning nomini xatosiz ayta olsa, topshiriq bajarilgan hisoblanadi. 5-topshiriq. Endi bolalar shakllarni joylashuvini chamalab, tahlil qilamiz va qaysi belgilari o‘zgarganini aytamiz. Shakllarning ba’zi belgilari bilan bir-biridan farqini ayting. - bitta belgisi bo‘yicha; - ikkita belgisi bo‘yicha; - uchta belgisi bo‘yicha o‘zgarsin.
7-topshiriq. Kalit yashiringan joy misollarda belgilangan. Har bir misolni yechish orqali biz kalit yashiringan joy nomini bilib olamiz. Kalit javonning qaerida yashiringan ekan, topaylikchi. Misolning javobi qanday harf bilan boshlansa, o‘sha harflar bizga kalit yashiringan joy nomini bildiradi. 10 – 7 = 3 misolning javobi – 3 3 soni U harfi bilan boshlanadi. 5 + 3 = 8 misolning javobi - 8 8 soni S harfi bilan boshlanadi. 6 – 2 = 4 misolning javobi - 4 4 soni T harfi bilan boshlanadi. Misollarda UST so‘zi yashiringan ekan. Qani ko‘ramiz haqiqatdan ham kalit javon ustidami? Barakalla bolajonlar, kalitni birgalashib topdik. Ko‘rdingizmi bilimli bolalar barcha muammolarni tezda hal qiladilar. Sizlar aqlli va dono bolalarsiz.
minnatdorchilik bildirib, shu kalit yordamida Qimmatxon va uning onasini qutqarishini aytib chiqib ketadi. «Ilk va yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari» va «Ilk qadam» o‘quv dasturining ishlab chiqilishi uzluksiz ta’lim tizimida ta’limni samarali amalga oshirish uchun keng imkoniyatlar yaratdi. O‘quv dasturda ta’lim muassasasida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahmiyat kasb etishi qayd etiladi. Shu bilan birga rivojlantiruvchi muhit mazmuniga quyidagilar ko‘rsatiladi: - ta’lim muassasasining ko‘rgazmali - rivojlantiruvchi muhiti mazmuni madaniy- tarixiy qadriyatlar: milliy va mintaqaviy an’analar; tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo‘lishi lozim; - muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim. Albatta ta’limni ham shaklan, ham mazmunan yangilashga qaratilgan bu kabi innovatsiyalar ota-onalardan tortib barcha pedagoglar bola tarbiyasi, uning ta’lim olishga tayyorgarligiga zamon talablaridan kelib chiqqan holda yondashuvini talab etadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari guruhlarida tashkil etiladigan rivojlanish markazlaridagi jarayonlar bolalarning doimiy ravishda yangi bilimlarni o‘zlashtirishga, mustahkamlashga yordam beradi. Bolalarni o‘z bilimini mustaqil ravishda to‘ldirib borish, kechayotgan yangilanish jarayonlariga munosib moslashib borishga o‘rgatish rivojlanish markazlarining asosiy maqsadidir. Dastur asosida tashkil etiladigan rivojlanish markazlari bolalarda quyidagilarni tarkib toptiradi: - o‘zgarishlarni qabul qilish va amalga oshirish; - tanqidiy fikrlash; - tanlashni amalga oshirish; - muammolarni eta olish; - ijodiy, tafakkur va ixtirochilik imkoniyatlarini namoyon etish;
- odamlar, jamiyat, mamlakat, atrof-olam to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish. Inson faoliyati barcha sohalarida dinamik rivojlanayotgan texnologiyalar joriy etilmoqda. Zamonaviy bolalarning 65 foizi bugungi kunda mavjud bo‘lmagan kasblarni egallaydi. Kelajakdagi mutaxassislar texnologiya, ilm-fan va muhandislikning turli xil sohalaridan kompleks ta’lim va bilimlarga muhtoj bo‘ladi.
olim sifatida tadqiqotlar olib borish, texnologiyani shakllantirish, muhandis sifatida loyihalash, rassom sifatida yaratuvchi, matematik sifatida analitik fikr yuritishni o‘yin orqali yuzaga keltiradi. Bugungi kunda STEAM-ta’lim dunyodagi asosiy tendensiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda va amaliyot yondashuvni qo‘llashda beshta sohani yagona o‘quv sxemasiga integratsiyalashga asoslangan. Bunday ta’limning shartlari uning uzluksizligi va bolalarning guruhlarda o‘zaro muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish bo‘lib, bunad ular fikrlarni to‘plashi va fikrlar almashadi. Shuning uchun, asosiy ta’lim dasturiga quyidagilar: Lego-texnologiyalar, bolalar tadqiqotlari kabi mantiqiy fikrlashni rivojlantirish modullari kiradi. S T E A M : S - SUBJECT - fan T - TECHNOLOGY - texnologiya E - ENGENERING - muxandislik A – ART-san’at M – MATHEMATICS - matematika , ya’ni ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv.
rivojlantirishga quyidagicha yordam beradi: - Muammolarni keng qamrovli tushunish; - Ijodiy fikrlash; - Muhandislik yondashuv; - Tanqidiy fikrlash; - Ilmiy metodlarni tushunish va qo‘llash; - Dizayn asoslarini tushunish. Bu yondashuv kelajakda bolalarda hayotiy muammolarni hal etishda yordam beradi. Ko‘pgina rivojlangan davlatlarda, jumladan AQSh, Yaponiya, Izroil, Singapur, Rossiyada ta’lim muassalarida bolalarni ijodiy va ixtirochilik qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida mazkur yondashuv metodlaridan samarali foydalanib kelinmoqda.
STEAM yondashuvi tufayli bolalar tabiatni tushunib, dunyoni muntazam o‘rganishadi va shu bilan qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish qobiliyatini rivojlantirish va liderlik, o‘z-o‘zini namoyon qilish asoslarini o‘rganishadi, o‘z navbatida, bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini ta’minlaydi.
Bu yondashuvda bolalar o‘z qo‘llari bilan yaratgan ko‘prik va yo‘llar, samolyotlar va avtomobillarni "ishga tushirib", suv osti va havo tuzilmalarini "rivojlantirib", sinovdan o‘tkazib, har safar ular maqsadga yaqinlashib borishadi. Yaxshi natija bermagan “mahsulot”ni qayta-qayta sinovdan o‘tkazib, takomillashtirib borishadi. Natijada barcha muammolarni o‘zi hal qilish, maqsadga erishish bolalar uchun ilhom, g‘alaba, adrenalin va quvonch olib keladi. Har bir g‘alaba, o‘zlarining qobiliyatlariga ko‘proq ishonch uyg‘otadi. Faol muloqot va jamoaviy ish. STEAM dasturlari ham faol muloqot va guruh ishi bilan ajralib turadi. Muhokama bosqichida ular fikr bildirishga qo‘rqmaslikka o‘rganadilar. Ko‘pincha, stol atrofida o‘tirmaydi, o‘zlarining dizaynlari asosidagi “mahsulot”larni sinovdan o‘tkazadi va rivojlantiradi. Ular hamma vaqt hamkorlikni ta’minlaydigan jamoada tarbiyachilar va ularning do‘stlari bilan muloqot qilish bilan band bo‘lishadi. Texnik fanlar bo‘yicha qiziqishlarni rivojlantirish. va maktabgacha maktab yoshidagi STEAM ta’limi vazifasi qiziqishning rivojlanishi uchun dastlabki shart- sharoitlarni yaratishdir. Bolalar uchun tabiat fanlari va texnik fanlar bo‘yicha, qilgan ishni yaxshi ko‘rish, qiziqishni rivojlantirish uchun asosdir. STEAM –bolalar uchun juda qiziqarli va dinamik bo‘lib, bolalarning zerikishlariga to‘sqinlik qiladi. Ular vaqt o‘tayotganini sezmaydilar, lekin ham charchamadilar. Raketalar, avtoulovlar, ko‘priklar, osmono‘par binolarni qurish, elektron o‘yinlar, fabrikalar, logistika tarmoqlarini yaratish, dengiz osti kemalari, ilm- fan va texnologiyaga qiziqishi ortib borada.
loyiha yondashuvining asosidir. O‘z navbatida hamkorlik yoki turli imkoniyatlardan birgalikda foydalanish ijodkorlik asosi hisoblanadi. Shunday qilib, bir vaqtda bolalarda fan va texnologiyalarni qo‘llash, yangi innovatsiyalarni yaratishi mumkin. Oqilona tashkil etilgan sog‘lom ijtimoiy-ma’naviy muhit bolalarda izlanishga, tashabbus ko‘rsatishga va ijodkorlik qobiliyatlarini namoyon etishga rag‘bat uyg‘otadi. Bunda tarbiyachilar bola rivojlanishi qanday kechayotganligi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari, buning uchun esa ularni doimiy raviщda nazorat qilib borishlari zarur bo‘ladi. Tarbiyachi o‘quv materialini bolalarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda ularga munosib tarzda yetkazadilar. maktabgacha ta’lim muassasalari pedagogik jamoasining o‘rni shundan iboratki, ular har bir bolaning qiziqishi, qobiliyati va ehtiyojini inobatga olgan holda mos keladigan maqsadlar qo‘yishlari, bolalardagi tabiiy qiziqishlarni qo‘llab-quvvatlashlari, ularda borliqni birgalikda o‘zlashtirish ko‘nikmalarini shakllantirishlari kerak. Bola rivojlanishining o‘ziga xosligini inobatga olishda avvalo shuni tushunib yetish kerakki, barcha bolalar rivojlanishning ma’lum bosqichlarini bosib o‘tadilar, biroq bunda har bir bola noyob va takrorlanmasdir. Tarbiyachilar bolalarni aynan bir xil, o‘xshash narsalar va faoliyat turlari bilan ta’minlashlari uchun ularning o‘ziga xos, boshqalardan ajralib turadigan rivojlanish ko‘rsatkichlari to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lishlari lozim. Shuningdek, tarbiyachilar bir xil yoshdagi turli bolalarning qobiliyatlari va qiziqishlaridagi farqlarga e’tibor bilan munosabatda bo‘lishlari kerakligini mutaxassislar alohida ta’kidlashadi. Bunda bola rivojlanishining o‘ziga xosligiga doir, bolalar qiziqishlariga javob beruvchi faoliyat turlari, ya’ni ularning aqliy, ijtimoiy va ma’naviy yetuklik darajasi nazarda tutiladi. Bunday faoliyat turlari bolalarning tabiatga qiziqishlariga, tajribadan qoniqish hosil qilishlariga va o‘z g‘oyalarini tajribada sinab ko‘rish xoxish-istaklariga qaratilgandir. Bunda bolalarda paydo bo‘lgan savollarga o‘zlari javob topishiga yordam berish muhim ahamiyatga ega. Negaki, savolga javob izlash barobarida bolada qiziqish, dalillash va e’tibor berish avtomatik tarzda faollashadi. Bunda tarbiyachining roli savolni soddalashtirmasdan va bolani ko‘p axborot bilan chalg‘itmasdan uni qoniqtiradigan javob topish yo‘llarini birgalashib qidirishdan iboratdir. Rivojlanish markazlaridagi ta’lim jarayonida bolalarning o‘zlari tegishli rivojlanish markazini ixtiyoriy tanlay boshlaydilar. Bolalarni mustaqil guruhlarda ishlashi, individuallashtirishda tarbiyachi shunday faoliyat turlarini o‘ylab topadiki, unda barchaga birdek ko‘rsatma berilsa-da, biroq har bir bola undan kelib chiqqan holda o‘zi mustaqil ravishda muvaffaqiyatga erishishiga imkon beriladi. Individuallashtirish darajasini optimallashtirish mumkin. Epchillik va topqirlik talab etiladigan faoliyat turini tanlagan va bolalarni diqqat bilan kuzatgan holda tarbiyachi zaruriyat tug‘ilib qolsa topshiriq va materiallarni o‘zgartirishi yoki moslashtirishi mumkin. “Ilk qadam” o‘quv dasturi asosida maktabgacha ta’lim muassasalarida quyidagi rivojlanish markazlari faoliyati yuritilishi nazarda tutiladi: - Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazi - Syujet-rolli o‘yinlar va dramalashtirish markazi - Til va nutq markazi - Ilm-fan va tabiat markazi - San’at markazi - Musiqa va ritmika markazi. Rivojlanish markazlari bolalarga o‘zlarining shaxsiy ko‘nikmalari va qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ta’lim-tarbiya jarayonini mustaqil individuallashtirish imkoniyatini beradi. Masalan, san’at markazida bir bola qog‘oz qirqadi, boshqa bola esa shu qog‘ozdan qaychi bilan o‘zi o‘ylagan shaklchani kesib oladi. Stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar markazida bir bola to‘rtta yog‘och kubikdan shakl yasaydi, boshqa birovi esa yigirma besh bo‘lakli karton qog‘ozli tasvirni tuzishni ma’qul ko‘radi. Tarbiyachi jarayonda bolalarni kuzatadi va ularning rivojlanishiga daxldor fikrlarni yozib boradi. Ancha vaqtdan so‘ng u bolalarga vazifani murakkablashtiruvchi materiallarni taklif etadi yoki vaziyatga qarab ana shu vazifalarni bajarishda bolaga to‘g‘ridan to‘g‘ri yordam beradi. Bunday yo‘l tutish tufayli bola samarali tarzda rivojlanadi. Tarbiyachilar rivojlanish markazlarida bolalarning yordamchilari rolini o‘ynaydilar, mashg‘ulotlar olib boriladigan joyda imkoniyatlar kengligini ta’minlaydilar va har bir bola individual rivojlanishi darajasini egallay olgan xolda faoliyat turlarini rejalashtiradilar. Kun tartibi turli mashg‘ulot turlarini o‘zida qamrab olishi lozim: kichik guruhlarda, birgalikda va tarbiyachi hamkorligida individual tartibda (individual) yoki mustaqil (ular tomonidan tanlagan mashg‘ulotlarga vaqt ajratish kerak, chunki bolalar ongli tanlab olishni o‘rganadilar, o‘z qiziqish va qobiliyatlarini amalga oshiradilar). Bolalarning o‘z tanlovlarini amalga oshirishi, muammolarni hal etishi, atrofdagi kishilar bilan birgalikda harakat qilishi, indivdual maqsad qo‘yishi va unga erishishni bilishlari lozim. Guruhlardagi markazlar shunday tarzda yaratilishi kerakki, u bolaga mustaqil tanlash imkonini bersin. Har bir guruhda 6 ta markazlar bo‘lib, ularning har birida izlanish va o‘yinlar uchun yetarli miqdordagi materiallar saqlanadi.
Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|