Aslanova nozima hakimovna maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari (3)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.3.Tajriba sinov natijalari tahlili
- 8- jadval Guruhlar 5 4 3 2 Tajriba guruhi
- Nazorat guruhi
- 3-bob bo‘yicha xulosalar
- XULOSA VA TAKLIFLAR
- Adabiyotlar ro’yxati
- Elektron ta’lim resurslari
|
3.2. Tajriba-sinov ishlari natijasi. Bolalarni matematika o‘qitish muammolarini zamonaviy tushunish ularni faoliyat va ijodiy o‘yinlar asosida matematika bilan muloqotga jalb qilishni ko‘zda
tutadi. Matematika hamisha (harakatlar, nutq va o‘yinchoqlar bilan bir qatorda) bolalarning umumiy rivojlanishini zaruriy sharti bo‘lib kelgan. Matematik tasavvurlarni rivojlantirishning birmuncha muhim vositalaridan biri bolalarning shaxsiy matematik qiziquvchanligi hisoblanadi. Maktabgacha tayyorlov guruhlarida matematika amallarni bajarishga o‘rgatish qiziqarli va ayni vaqtda maktabgacha ta’lim tizimida matematikaning rivojlantirishning dolzarb shakllaridan biridir. Elementar matematika emotsional, psixologik, ijtimoiy ta’sirning katta potensialini egallaydi. U aynan birgalikdagi matematik-ijodiy faoliyatda shakllanishi mumkin bo‘lgan shaxsiy sifatlarning rivojlanishiga ulkan ta’sir ko‘rsatadi. Jamoaviy intellektual mashg‘ulotlar barcha bolalarga istisnosiz bolaning o‘z matematik rivojlanishida qanchalik tez siljishidan qat’iy nazar ijobiy natijalar beradi. Avvalo, ular emotsional tarzda g‘oliblik olib keladi. Bolaning emotsional sohasi matematika bilan doimiy muloqotda boyiydi. Bolalarga mashg‘ulotlarda audioyozuvlarda namoyish etiladigan boshqotirmalarni yechish juda yoqadi, matematik tushuncha va terminlarni eslab qoladilar. Ular o‘zlari muvaffaqiyatli bajargan har bir natijadan samimiy quvonadilar. Ularga bayramlar, tomoshalar, ota-onalar yig‘ilishlari, mehmonlar ishtirokidagi ochiq mashg‘ulotlar, konkurslar, festival va konsertlarda maktabgacha ta’lim muassasasining kichik yoshdagi bolalari va xodimlari, ota-onalar oldidagi “oshkora” chiqishlar quvonch bag‘ishlaydi. Mashg‘ulotlarning tarbiyaviy funksiyasi ham shubhasiz, jamoaviy muloqot shakllaridan biri hisoblanadi. Bolalarda o‘z vazifalarini to‘g‘ri ijro qilish uchun mas’uliyat, shaylik, diqqatni bir joyga to‘plash paydo bo‘ladi. Jamoaviy mashg‘ulotlar bolalarni birlashtiradi, irodani, qo‘yilgan vazifaga erishishda qat’iylikni tarbiyalaydi, jur’atsizlik, tortinchoqlik, o‘z kuchiga ishonmaslikni bartaraf qilishda yordamlashadi. Matematika mashg‘ulotlarida misollar yechish va qurish yasash ishlarida qo‘l barmoqlarining mayda motorikasini ham mashq qildiriladi. Ritm, fantaziya va ijodiy tasavvur tuyg‘usini rivojlantiradi. Matematika misollarni bajarishni o‘rgangancha bolalar o‘zlari uchun matematik raqamlar olami va ularning munosabatlarini kashf qiladilar. Ularda o‘lchash, mo‘ljal olish va matematik hisoblash sifati yaxshilanadi. Ko‘pchilik bolalar uchun matematik amallarni tezkorlik bilan bajarish ko‘nikmalari yaxshilanadi. Bu nafaqat individual rivojlanish, balki tafakkur, ijodiy tashabbuslar, bolalar o‘rtasidagi ongli munosabatlarning ham rivojlanishida vosita hisoblanadi. Matematik va analitik qobiliyatlarning rivojlanishiga ko‘maklashadi. Buning oqibatida bolaning idrok va tuyg‘usi mukammallashadi. Tajribaning yetakchi pedagogik g‘oyasi maktabgacha yoshdagilarning bolalarni intefaol va noan’anaviy usullar vositasida matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi sharoitni yaratishdan iborat. Ushbu sharoitlar sifatida quyidagilarni e’tirof etish mumkin:
1. Bolalarda matematik qobiliyatlarning rivojlanish darajasi, ko‘rsatkichlari, mezonlari, komponentlari aniqlandi. 2. Maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyatlarining dastlabki darajasini aniqlash, tashhis davomida olingan natijalarni tahlil qilindi. Tajriba-sinov ishlarida quyidagi texnologiyalardan foydalanildi. Umuman olganda, mavzuning maqsadi turli usullar vositasida tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirish hisoblanadi. Bolada hisoblash malakasi, matematik xotira, matematik tasavvur rivojlanadi, matematik misollar va masalalarni yechish ko‘nikmasi shakllantiriladi va unda turli usullarni egallaydilar.
Mashg‘ulotlarda bolalarning matematik ijodiy qobiliyatlari misollarni yechishda, matematika ostida ijodiy harakatlanishda, o‘yin faoliyatida improvizatsiyada (o‘yinlar davomida matematik faollashtirishda) rivojlantiriladi. Mashg‘ulotlarda ijro etiladigan matematik qobiliyatning eng muhim sharti quyidagilardir: - turli vaziyatlarda matematik muammolarini hal qilish malakalari va usullarini egallash; - matematik amallarning imkoniyatlarini, ularning mazmun-mohiyati va xususiyatlarini bilish; - matematik kompetensiyaga oid taassurotlarning muayyan zaxirasini his etish; - matematik va umumiy qobiliyatlar majmui (tasavvur, fantaziya, obrazli tafakkur)ning mavjudligi. Tashhis qilish uchun individualma-individual va guruhli mashg‘ulotlar shaklida tashkillashtirilgan ijodiy topshiriqlardan foydalanildi. Mezonlar va baholarga muvofiq matematik qobiliyatlarning uchta darajasi ajratildi: yuqori, o‘rta va past. Maktabgacha yoshdagilarning matematik-ijodiy qobiliyatlarini aniqlashni tashhis qilish bolalarning yashirin maxsus matematik qobiliyatlarini aniqlashda yordamlashishga qodir. Tashhis qilish berilgan mezonlar kontekstida pedagog- ekspertlar tomonidan maktabgacha yoshdagilarning shaxsiy qobiliyatlarini kreativ tarkibiy qismlari darajasini kasbiy pedagogik jihatdan baholashdan iborat bo‘ldi. Aniq maqbul natijani olish uchun maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyati darajasi mezonini inobatga olgach, matematik qobiliyatlarini aniqlash metodikasi ishlab chiqildi. Metodika nafaqat joriy lahzaga tashhisiy baho berishga imkon berdi, balki maktabgacha yoshdagi tayyorlov guruh bolalarning matematik tasavvurlarini shakllanish dinamikasini kuzatib borish, qator parametrlar bo‘yicha umumiy tashhis qilish imkonini berdi. Topshiriq bilimlarni baholashga emas, balki umuman olganda, kognitiv faoliyatni va qisman matematik fikrlashga doir faoliyatni tadqiq etishga asoslanadi. Tadqiqot davomida foydalanish mumkin bo‘lgan natijalarni taqqoslash uchun ma’lumot olish va xulosa qilish imkonini beradi.
Tashxis mashqlar tizimini qo‘llash natijasida to‘plangan empirik materialga asoslanadi. Mashqlar tizimi matematik tasavvurning quyidagi tuzilmaviy tarkibiy qismlarini ochib beruvchi o‘yinli topshiriqlardan iborat: - yuqori tezlikdagi mantiqiy fikrlash qobiliyatni namoyon qilish; - emotsional sezgirlik; - tarbiyalanuvchilarning matematik qiziqishlarini bilish; - tarbiyalanuvchilarning matematik masala va misollar to‘qib chiqarishga moyilligi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tashxisda ishtirok etishiga o‘yinli vaziyat, pedagog bilan ishonchli munosabat va uni o‘tkazishda psixologik jihatdan qulay muhit hisoblanadi. Ekspertning baholovchi fikri istisno qilinadi. Amaliy tashxis qilish topshiriqlari quyidagilardan iborat bo‘ldi. Dastlab tashxis masalasida bir necha yo‘nalishlar belgilab olindi va ular quyidagi mavzularda o‘rganildi. I. Sanoq va miqdor bo‘limini o‘rganishni tashhis qilish. Mazkur tashxis “Tanish sonlarni aytamiz” o‘yini asosida o‘rganildi. Sanoq va miqdor bo‘limi yuzasidan rivojlanish darajasini aniqlash bo‘yicha ishlar amalga oshirildi (topshiriq reaktiv-metrik qobiliyatlarni aniqlash imkonini berdi. Barcha topshiriqlar o‘rtamiyona temp (4 takt)da 4/4 o‘lchamda shakllantirildi). O‘yin maktabgacha yoshdagi bolani matematik imkoniyatlari (o‘lchash, hisoblash, taqqoslash, mo‘ljal olish)da oddiy vazifalarni hal etish vaziyatiga jalb qiladi. Agar bola matematik vaziyatlarni hal etishni bilmasa yoki bajarishdan bosh tortsa, unga stolga taqillatish yoki kaftida qarsak chalish taklif qilindi. Algoritm: 1. Bola uchun tanish bo‘lgan oddiy usulni tanlash. 2. Bolaga ikkala qo‘l bilan ma’lum sur’atda qarsak chalish yoki chertish taklif qilinadi. Bola tomonidan to‘g‘ri takrorlash sinaladi. 3. Natijani ijobiy baholash. 4. Natija to‘g‘ri bo‘lgan holatda tezlikka o‘zgaradi (misollarni tezroq yechish, masalaning mazmunini tezroq tushunish). Baholash mezonlari: tezlashish va sekinlashish bilan uchta tempda masala va misollarni to‘g‘ri yechish tempometrning yuqori darajasi sifatida qayd qilindi; II.
Kattalik bo‘limini o‘rganishni tashxis qilish. “Binolar” o‘yini orqali metroritmik qobiliyatlarning rivojlanish darajasini aniqlash. Ekspert bolaga binoni qurish va bir vaqtning o‘zida uning metrik suratini bilan ko‘rsatishni taklif qilinadi. Keyin bolaga binoni boshqa kubiklar bilan tayyorlash taklif etiladi. III. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish (Burchakli va burchaksiz shakllar). “Moslik siri” o‘yini hamohang taqqoslash qobiliyatini rivojlantirish darajasini, ya’ni burchakli va burchaksiz shakllarda burchaklar miqdorini anglash
qobiliyati, shuningdek, burchakdoshlik xarakterini aniqlash vazifalari amalga oshirildi. IV. Fazoda mo‘ljal olishning rivojlanish darajasini tashhis qilish. “Joyni aniqlaymiz” o‘yini joyni bilishga oid-motorli tasavvurlarning shakllanganlik darajasini aniqlash: o‘ngda, chapda, yuqorida, pastda, o‘rtada... Algoritm: 1.Ekspert bolaga istalgan buyumni biror joyda qo‘yib uning fazoviyjoylashuvini aniqlashni taklif qiladi. Bola narsaning fazoviy joyini aytadi. 2. Ekspert qo‘ygan joyni takrorlash. V. Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olishni tashhis qilish. “Kun tartibini nomlang” o‘yini sutka qismlarini nomlash bo‘yicha matematik qobiliyatining shakllanganlik darajasini aniqlash. Mazkur tajribaga Buxoro shahridagi 10-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 2017 yildan 2018 yilgacha ishlash davomidagi shaxsiy natija bilan erishildi va bu erishilgan natijalar 2018 yildan 2019 yilgacha ish amaliyotiga tatbiq etildi. 1-bosqich – boshlang‘ich (tasdiqlovchi) – 2018 yil fevralidan – 2018 yil oktabrigacha muammoni aniqlashni, tashhis materiallarini tanlash va maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyatlari darajasini aniqlashni ko‘zda tutdi. 2-bosqich – asosiy (shakllantiruvchi) – 2018 yilning oktabridan – 2019 yilning apreligacha oraliqda o‘tdi. Mazkur bosqichda muallif tomonidan maktabgacha yoshdagilarda bolalar matematik malakalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan ishning istiqbolli rejasi ishlab chiqildi, matematik mashg‘ulotlar, tadbirlar, ushbu muammo bo‘yicha mashg‘ulotdan tashqari o‘yinlar o‘tkazildi. 3-bosqich – yakuniy (nazorat) – 2019 yil aprelidan – 2019 yilning may oyigacha muddatni qamrab oldi. Yakuniy bosqichda ishga yakun yasaldi – tashhis belgilangan pedagogik muammolarni hal qilish uchun tanlangan usullar ta’lim shakllarining muvaffaqiyatliligini isbotladi. Tajriba ko‘lami tarbiyachi ishining tarbiyaviy-ta’limiy tizimida aks ettirilgan va bolalarning matematik qobiliyatlarini ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari asosida interfaol o‘yinlar va usullar vositasida rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Maktabgacha tayyorlov yoshdagilarning matematik qobiliyatlarini o‘yinlar vositasida rivojlantirish bo‘yicha yakuniy darajasini tashhis qilishning qiyosiy diagrammasi. 3.3.Tajriba sinov natijalari tahlili Maktabgacha tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirish texnologiyalarini takomillashtirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot natijalari asosida; Buxoro shahar 10-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 2 ta guruh, Buxoro shahar 19-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 2 ta guruh, Buxoro
viloyati Buxoro tumani 21-son maktabgacha ta’lim muassasasida 1 ta guruh, Buxoro shahar 76-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 1 ta guruh, Buxoro shahar 16-sonli maktabgacha ta’lim muassasa sida 2 ta guruhlar tajriba sinov ishlarining respondentlari sifatida tanlab olindi. Ular o‘rtasida tajriba sinov ishlari olib borildi. Ushbu ta’lim muassasalarida tanlab olingan guruhlardagi tarbiyalanuvchilar soni quyidagi 1- jadvalda aks ettirildi. 1- Jadval № Ta’lim muassasalari Tajriba guruhi Nazorat guruhi 1. Buxoro shahar 10-sonli maktabgacha ta’lim muassasasi 54 56 2. Buxoro shahar 19-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 50 50
Buxoro viloyati Buxoro tumani 21-son maktabgacha ta’lim muassasasi 25 24 4. Buxoro shahar 76-sonli maktabgacha ta’lim muassasasi 25 25 5. Buxoro shahar 16-sonli maktabgacha ta’lim muassasa si 52 51 Jami 206
206 Tanlab olingan ta’lim muassasalarida taklif etilayotgan g‘oyalar asosida tarbiyachilarga seminar treninglar o‘tkazildi va ushbu ta’lim muassasalaridan tarbiyachi (Tarbiyachilarning F.I.Sh.)larfaol ishtirok etishdi. Ilgari surilgan g‘oyalarni amaliyotga joriy etishda ushbu tarbiyachilarga bevosita maslahatlar berib borildi. Tajriba sinov ishlarini tashkil etish va ularning bilim darajalarini, ya’ni Maktabgacha tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirish texnologiyalarini takomillashganligini aniqlovchi omillar va ularga mos baholash mezonlari ishlab chiqildi. Har bir ishlab chiqilgan omillarda turli darajadagi baholash mezonlaridan foydalanildi. Ularni quyidagi 2- jadvalda keltirildi. 2- Jadval № Omillar Baholash mezonlari 1. Sanoq va miqdor bo‘limini tashhis qilish yuqori
daraja o‘rta
daraja quyi
daraja past
darajasi 2. Kattalik bo‘limini tashhis
qilish yuqori daraja
o‘rta daraja
quyi daraja
- 3. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish yuqori
daraja o‘rta
daraja quyi
daraja -
4. Fazoviy tasavvurlar bo‘limini tashhis qilish yuqori daraja
o‘rta daraja
quyi daraja
past darajasi
5. Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish bo‘limini tashhis qilish yuqori daraja
o‘rta daraja
- past
darajasi Mazkur tajribaga Buxoro shahridagi 10-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 2017 yildan 2018 yilgacha tadqiqot davomidagi shaxsiy natija bilan erishildi va bu erishilgan natijalar 2018 yildan 2019 yilgacha ish amaliyotiga tatbiq etildi. 1-bosqich – boshlang‘ich (tasdiqlovchi) – 2018 yil fevralidan – 2018 yil oktabrigacha muammoni aniqlashni, tashhis materiallarini tanlash va maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyatlari darajasini aniqlashni ko‘zda tutdi. 2-bosqich – asosiy (shakllantiruvchi) – 2018 yilning oktabridan – 2019 yilning apreligacha oraliqda o‘tdi. Mazkur bosqichda muallif tomonidan maktabgacha yoshdagilarda bolalar matematik malakalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan ishning istiqbolli rejasi ishlab chiqildi, matematik mashg‘ulotlar, tadbirlar, ushbu muammo bo‘yicha mashg‘ulotdan tashqari o‘yinlar o‘tkazildi. 3-bosqich – yakuniy (nazorat) – 2019 yil aprelidan – 2019 yilning may oyigacha muddatni qamrab oldi. Yakuniy bosqichda ishga yakun yasaldi – tashhis belgilangan pedagogik muammolarni hal qilish uchun tanlangan usullar ta’lim shakllarining muvaffaqiyatliligini isbotladi. Tajriba ko‘lami tarbiyachi ishining tarbiyaviy-ta’limiy tizimida aks ettirilgan va bolalarning matematik qobiliyatlarini interaktiv usullar vositasida rivojlantirishga yo‘naltirilgan. 1-bosqich – 1-bosqich – boshlang‘ich (tasdiqlovchi) – 2018 yil fevralidan – 2018 yil oktabrigacha boshlangich tajriba boshida olingan natijalar umumiy holda ko‘yidagi jadvalda keltirildi. Bunda tajriba guruhida 206 nafar tarbiyalanuvchiga nisbatan nazorat guruhida esa 206 nafar tarbiyalanuvchiga nisbatan natijalar olindi. Bu yerda baholash darajalari mos ravishda 5 ballik tizimda baholandi. Ya’ni yuqori daraja-“5” ballni, o‘rta daraja-“4” ballni, quyi daraja-“3” ballni, past daraja -“2” ballni tashkil etadi. 3-jadval. Dastlabki birinchi bosqich natijalari № Guruhlar Baholash mezonlari yuqori
daraja- “5” ball
o‘rta daraja-
“4” ball quyi
daraja- “3” ball
past darajasi- “2” ball 1. Sanoq va miqdor bo‘limini tashhis qilish Tajriba 8 38 73
Nazorat 9 40 72 11 2.
Kattalik bo‘limini tashhis qilish Tajriba 9 35 76 11 Nazorat 8 37 76
3. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish Tajriba 9 34 78 10 Nazorat 9 35 79
4. Fazoviy tasavvurlar bo‘limini tashhis qilish Tajriba 8 36 87 Nazorat 9 38 85 5. Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish bo‘limini tashhis qilish
Tajriba 18 97 16 Nazorat 17 97 18 2-bosqich – asosiy (shakllantiruvchi) – 2018 yilning oktabridan – 2019 yilning apreligacha oraliqda o‘tdi. Mazkur bosqichda muallif tomonidan maktabgacha yoshdagilarda bolalar matematik malakalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan ishning istiqbolli rejasi ishlab chiqildi, matematik mashg‘ulotlar, tadbirlar, ushbu muammo bo‘yicha mashg‘ulotdan tashqari o‘yinlar o‘tkazildi. Shuningdek, muallif tomonidan maktabgacha yoshdagilarda bolalarda matematik tasavvurlarni rivojlantirish bo‘yicha metodik tavsiya ishlab chiqildi va yuqoridagi mezonlar asosida natijalari olindi.
№ Guruhlar Baholash mezonlari 5 4 3 2 1. Sanoq va miqdor bo‘limini tashhis qilish Tajriba 15
62 9 Nazorat 10 38 76 8 2. Kattalik bo‘limini tashhis qilish Tajriba
14 48 63 6 Nazorat
9 37 76 10 3. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish Tajriba
14 41 68 8 Nazorat
10 34 79 9 4. Fazoviy tasavvurlar bo‘limini tashhis qilish Tajriba
13 55 63 Nazorat 9 38 85 5.
Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish bo‘limini tashhis qilish Tajriba 25
6 Nazorat
18 96 18 3-bosqich – yakuniy (nazorat) – 2019 yil aprelidan – 2019 yilning may oyigacha muddatni qamrab oldi. Yakuniy bosqichda ishga yakun yasaldi – tashhis belgilangan pedagogik muammolarni hal qilish uchun tanlangan usullar ta’lim shakllarining muvaffaqiyatliligini isbotladi. Tajriba ko‘lami tarbiyachi ishining tarbiyaviy-ta’limiy tizimida aks ettirilgan va bolalarning matematik qobiliyatlarini interaktiv usullar vositasida rivojlantirishga yo‘naltirilgan. 5- jadval № Guruhlar Baholash mezonlari 5 4 3 2 1. Sanoq va miqdor bo‘limini tashhis qilish Tajriba 21
29 2 Nazorat 10 36 79 7 2. Kattalik bo‘limini tashhis qilish Tajriba
21 73 36 1 Nazorat
10 33 81 8 3. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish Tajriba
24 70 37 0 Nazorat
10 33 82 7 4. Fazoviy tasavvurlar bo‘limini tashhis qilish Tajriba
26 68 37 0 Nazorat
10 32 90 0 5.
Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish bo‘limini tashhis qilish Tajriba
72 55 0 4 Nazorat
19 96 0 18 Natijalarni tahlil qilganda, maktabgacha yoshdagilarning matematik tasavvurlarni interfaol usullar vositasida rivojlantirishdagi ijodiy dinamika belgilandi: yuqori daraja yetarli darajada oshganligini va past daraja esa kamayganligini ko‘rish mumkin. Ushbu natijalarning ishonchligi matematik statistik usullar orqali tahlil qilindi.
Tadqiqot natijalarini tahlil qilishning bir qancha statistik usullari mavjud bo‘lib, ushbu tadqiqot ishida quyidagi statistik formullardan foydananildi. Tajriba va nazorat guruhlarining o‘zlashtirishlarini taqqoslash maqsadida guruhlarda o‘zlashtirish bahosining o‘rtacha qiymati N m x X j i å = deb olindi. Bu yerda x i – o‘zlashtirish ko‘rsatkichi (baho qiymati) bo‘lib, ular 2, 3, 4, 5; qiymatlar «yuqori», «o‘rta», «quyi», «past» darajali baholarni qabul qiladi. m j - baxolarning takrorlanishlar soni, N - tajribada ishtirok etayotganlar soni. Bunda N 0 gipoteza sifatida tajriba va nazorat guruhlarida baholash turlari buyicha kutilayotgan extimollar teng deb, al’ternativ N 1 gipoteza sifatida kutilayotgan extimollar farqi olindi. Ushbu statistik gipotezani tekshirish uchun c2 mezonidan foydalandi. Ya’ni ( ) å = + - = C i i i i i кузатув O O O n O n n n T 1 2 1 2 1 2 2 1 2 1 1 formulasidan foydalanamiz. Bu yerda: T - statistik qiymat, n 1 va n
2 -tajriba sinov ishlarida ishtirok etgan guruhlardagi tarbiyalanuvchilar soni bo‘lib, n 1 -tajriba guruhi tarbiyalanuvchilari soni, n 2 - nazorat guruhi tarbiyalanuvchilari soni, O 1i va O
2i lar
mos ravishda tajriba va nazorat guruhi tarbiyalanuvchilarida baholash turlariga nisbatan olingan baholar soni. Pedagogik gipoteza sifatida
qiymati T kr bilan takqoslanadi. Agar, кр кузатув T Т > bo‘lsa, N 0 (olib borilgan tadqiqot ishlari samarasiz) gipoteza rad etilib, N 1
Bu yerda: T kr – normallashgan chetlanish ishonch ehtimoli p asosida aniqlanadi. Ozodlik darajasi esa K=S-1 formulasi orqali topiladi. S-baholash turlari. c 2
tarbiyalanuvchilarida kuzatilayotgan mezonlar bo‘yicha 4 ta, 3 ta va 2 ta baholash turlari asosida olib borilgani uchun, S ning qiymati mos ravishda 4, 3 va 2 ga teng. Unda p=0,05 deb olsak, Kning qiymatlari 3,2 va 1ga teng. c 2 jadvali asosida olingan T kr qiymat esa 7,81 ; 5,99 va 3,84 ga teng. Bizning tajribalarimiz S ning qiymatlari turli xil bo‘lgani uchun qo‘yidagi 7- javdalda keltirilgan formulalardan foydalanildi.
Baho-lash turlari, S Ozodlik
darajasi, K Kritik
qiymat, T kr T - statistik qiymatni hisoblovchi formula S=4
K=3 T kr =7,81 ( ) ( ) ( ) (
) ( 1 24 14 14 2 24 1 23 13 2 13 2 23 1 22 12 2 12 2 22 1 21 11 2 11 2 21 1 2 1
O O n O n O O O n O n O O O n O n O O O n O n n n T + - + + - + + - + + - = S=3
K=2 T kr =5,99 ( ) ( ) ( ) ) ( 1 23 13 2 13 2 23 1 22 12 2 12 2 22 1 21 11 2 11 2 21 1 2 1 O O O n O n O O O n O n O O O n O n n n T + - + + - + + - = S=2
K=1 T kr = 3,84 ( ) ( ) ) ( 1 22 12 2 12 2 22 1 21 11 2 11 2 21 1 2 1
O O n O n O O O n O n n n T + - + + - = Bu formulalar asosida yuqorida keltirilgan jadvallar asosida matematik hisoblash ishlarini olib boramiz.
Shuningdek, baholashning samaradorlik ko‘rsatkichini aniqlash uchun ishonch oraliq intervallarini topish formulalaridan foydalanamiz. Ya’ni, tajriba guruhidagi ishonch oraliq intervali ishonch chetlanishlari
× = D g ga teng, nazorat guruhida esa: n S t y y × = D g ga teng. Bu yerda x S у S lar tanlanma dispersiya hisoblanib, u quyidagi formula orqali topiladi Topilgan natijalardan tajriba guruhi uchun ishonchli intervalini topsak: n S t Х а n S t Х x кр х x кр × + £ £ × - nazorat guruhi uchun ishonch intervali: n S t Y а n S t Y y кр y y кр × + £ £ × - Ishonch oraligi chegara qiymatlari bir-biri bilan ustma-ust yoki kesishishi natijalarining ishonligini yo‘qotadi. Shuning uchun har bir guruhdagi ishonch oralig‘i bir-biri bilan kesishmasligini taxmin qilish lozim. Endi 8 -jadvaldagi dastlabki natijalarning statistik tahlilini keltiramiz. Bunda jadvaldagi birinchi mezon tarbiyalanuvchilarning matematik tasavvurlari darajasini bilish bo‘yicha olingan natijalarning qiymatlaridan quyidagi jadvalni hosil qilamiz:
O 11 = 8 O 12 =38 O 13 =73 O 14 =12 n 1 =131 Nazorat guruhi O 21 =9 O 22 =40 O 23 =72 O 24 =11 n 2 =132 ∑ O 11 +O 21 = 17 O 12 +O 22 = 78 O 13 +O 23 =14 5 O 14 +O 24 = 23 n 1 +n 2 =263 ( ) (
) 16 , 0 ) 23 ) 11 131 12 132
( 145
) 72 131 73 132
( 78 40 131 38 132 17 9 131 8 132
( 132
131 1 2 2 2 2 = × - × + × - × + × - × + × - × × = T Yuqoridagi hisobga ko‘ra, T kuzatuv =0,16 kr =7,81 bo‘lganligi uchun nolinchi gipoteza qabul qilininadi. Endi xar ikkala guruhlardagi o‘rtacha qiymatlarni hisoblaymiz. [ ] [ ] 36 , 3 2 11 3 72 4 40 5 9 132 1 32 , 3 2 12 3 73 4 38 5 8 131
1 = × + × + × + × = = × + × + × + × = H T X X Samaradorlik koeffitsenti: 1 99
0 32 , 3 29 , 3 = = = h Bundan ko‘rinadiki, tajriba guruhi tarbiyalaniuvchilarining birinchi mezon bo‘yicha bilim darajalari nazorat guruhining bilim darajasi bilan deyarli bir xilligini bildiradi va tajriba bosqichidagi tanlangan guruhlarning matematik bilimlarining shakllanganlik darajasi bir bir xil va tanlab olingan guruhlar tasodifiy emasligidan dalotlar beradi. Ishonch oraligi yuqoridagi formulalar asosida tajriba guruhi uchun ishonchli intervalni topsak 44 ,
20 , 3 £ £
а nazorat guruhi uchun ishonchli intervali esa 48 ,
23 , 3 £ £
а ga teng bulib ular bir biri bilan kesishishiga olib keladi. Bu esa N 0 gipotezani qabul qilinishiga olib keladi. Endi shu kabi hisoblash qiymatlarni barcha mezonlar bo‘yicha quyidagi 9- jadvalda keltiramiz. 9- jadval M ez o n № G u ru h la r c 2 T k r O ‘r ta ch a q iy m at S am ar ad o rl ik k o ef fi ts en ti T an la n m a d is p er it si y a Is h o n ch li ch et la n is h i Is h o n ch o ra li g i K ri te ri y x u lo sa si 1. Tajriba 0,16 7,81 3,32 0,99 0,52 0,124 3,20; 3,44 N
0 Nazorat
3,36 0,53 0,124 3,23; 3,48 2 Tajriba 0,11 7,81 3,32 1,00 0,52 0,123 3,20; 3,44 N
0 Nazorat
3,32 0,50 0,121 3,20; 3,44 3 Tajriba 0,07 7,81 3,32 1,00 0,51 0,122 3,20; 3,44 N
0 Nazorat
3,33 0,49 0,120 3,21; 3,45 4 Tajriba 0,13 5,99 3,40 0,99 0,36 0,102 3,29; 3,50 N
0 Nazorat
3,42 0,38 0,105 3,32; 3,53 5 Tajriba 0,14 5,99 3,89 1,00 0,61 0,134 3,76; 4,03 N
0 Nazorat 3,86
0,65 0,136 3,72; 3,99 Demak, ushbu javdaldagi hisoblar bo‘yicha barcha mezonlardagi natijalar tanlangan guruhlarning matematik bilimlarining shakllanganlik darajasi bir xil va tanlab olingan guruhlar tasodifiy emasligidan dalotlar beradi. Endi xuddi shunday hisob ishlarini 2 bosqich natijalari 10-jadvali bo‘yicha yangi hisob jadvalini hosil qilamiz. M ez
n № G u ru h la r c 2 T k r O ‘r ta ch a q iy m at S am ar ad o rl ik k o ef fi ts en ti T an la n m a d is p er it si y a Is h o n ch li ch et la n is h i Is h o n ch o ra li g i K ri te ri y x u lo sa si 1. Tajriba 3,07
7,81 3,50
1,04 0,62 0,134 3,37 3,64 N
Nazorat 3,38
0,51 0,122 3,26 3,50
2 Tajriba
4,72 7,81 3,53
1,06 0,55 0,127 3,41 3,66 N
Nazorat 3,34
0,51 0,122 3,22 3,46
3 Tajriba
2,20 7,81
3,47 1,04
0,58 0,131 3,33 3,60
N 0 Nazorat 3,34 0,51 0,122 3,22 3,46 4
7,10 5,99
3,62 1,06
0,43 0,113 3,51 3,73
N 1 Nazorat 3,42 0,38 0,105 3,32 3,53 5
7,22 5,99
4,10 1,06
0,36 0,103 4,00 4,20
N 1 Nazorat 3,86 0,66 0,139 3,72 4,00
Ushbu 10-jadval ma’lumotiga ko‘ra o‘rtacha samaradorlik koeffitsienti 1,05 ga teng bo‘lib o‘rtacha baholar qiymati tajriba guruhida 3,76 ga nazorat guruhida esa 3,56 ga teng. Demak olib borilgan tadqiqot ishlari 5% ga yuqoriligi isbotlandi. Uchinchi yakunlovchi bosqichda tadqiqot ishlarining samaradorligini aniqlovchi bosqich xisoblanib, tadqiqot ishlari yangi usullar va ishlanmalar bilan boyitildi, zamonaviy usullar va texnologiyalardan foydalanilgan xolda takomillashtirildi va yuqoridagi uchinchi bosqichda olingan natijalar bo‘yicha statistik taxlili o‘tkazildi. 11- jadval M ez o n № G u ru h la r c 2 T k r O ‘r ta ch a q iy m at S am ar ad o rl ik k o ef fi ts en ti T an la n m a d is p er it si y a Is h o n ch li ch et la n is h i Is h o n ch o ra li g i K ri te ri y x u lo sa si 1. Tajriba
45,90 7,81 3,91
1,16 0,43 0,113 3,80 4,02 N
Nazorat 3,37
0,49 0,120 3,25 3,49
2 Tajriba
41,75 7,81 3,87
1,16 0,45 0,115 3,76 3,98 N
Nazorat 3,34
0,50 0,120 3,22 3,46
3 Tajriba
43,07 7,81 3,90
1,16 0,46 0,116 3,79 4,02 N
Nazorat 3,35
0,48 0,119 3,23 3,47
4 Tajriba
42,19 5,99 3,92
1,15 0,47 0,118 3,80 4,03 N
Nazorat 3,39
0,39 0,107 3,29 3,50
5 Tajriba
50,90 5,99 4,49
1,16 0,43 0,113 4,38 4,60 N
Nazorat 3,87
0,67 0,139 3,73 4,01
Ushbu xisob kitob natijalariga ko‘ra olib borilgan tadqiqot ishlari samaradorligi o‘rtacha 16 % ga yuqori ekanligi statistik usullar yordamida isbotlandi va olib borilgan tatvivot ishi natijalari samarali ekanligi isbotlandi. Ushbu hisoblarning ta’lim muassasaridagi o‘rtacha qiymati diagrammasi quyidagi ko‘rinishni oladi
Samaradorlik ko‘rsatkichlari esa quyidagi diagrammada keltirildi. Biz tomonimizdan ushbu tajriba ishida bolalarning matematik qobiliyatlarini o‘yinlar va interaktiv usullar vositasida aniqlash va rivojlantirishning o‘ta muhimligini ta’kidlashga urindik. Mashg‘ulotlarda bolalar matematikadan muntazam foydalanishi ularning faoliyatning bu turiga qiziqishini rivojlantiradi. Matematik tasavvurlarni rivojlantirishdan turli-tuman sharoitlarda: teatrlashtirilgan faoliyatda, o‘yin, qurish-yasash, shuningdek, matematik faoliyatning boshqa turlarida (hisoblash, taqqoslash, o‘lchash)da foydalaniladi. Muvaffaqiyatli matematik rivojlantirish natijasi bolalarni maktab ta’limidagi yuqori natijasi hisoblanadi. Matematik faoliyat
jarayonida aniqlangan, matematik qobiliyati bo‘lgan bolalar o‘z qobiliyatlarini maktabda rivojlantirishni davom ettirishlari yuzasidan tavsiyalar berildi. Bolaning namoyon bo‘lgan kuchli tomonlarini bilish nafaqat tahlil uchun muhim, balki ularga kelgusida matematik qobiliyatlarini rag‘batlantirish istiqbollarini belgilash imkonini beradi. Bolaning namoyon bo‘lgan qobiliyatini inobatga olish nafaqat ularni rivojlantirish uchun, balki uning iste’dodini tegishli oqimga yo‘naltirish uchun ham zarur. Ish natijalari ko‘rsatdiki, bolalar matematik tasavvurlarini rivojlantirish, matematik qobiliyatni, hayotiy matematik bilimlarni rivojlantirishga ko‘maklashadi, matematikada keng mo‘ljal olish va matematik taassurotlar zaxirasining to‘planishiga sharoit yaratadi, maktabgacha ta’lim dasturi vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilishga yordamlashadi.
Mazkur bobda tajriba sinov ishlarini tashkil etish, o‘tkazish, olingan natijalarni matematik-statistik tahlil qilish va uni o‘tkazish ishlari tahlil etildi. Tadqiqot jarayonida hamda tajriba sinov ishlaridan olingan natijalar samarali bo‘ldi. Maktabgacha tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirishda bir qator ta’lim texnologiyalaridan unumli foydalanildi. Natijalar uslubiy ishlanmalar asosida amaliyotga tadbiq etildi.Tajriba sinov jarayonida matematika (individualma- individual, guruhli, jamoaviy) mashg‘ulotlarida bolalarga nafaqat muayyan vazifalarni hal etish, balki, ularni foydali imkoniyatlar bilan tanishtirish, qurish- yasash va konstruksiyalashda improvizatsiya qilishga o‘rgatish orqali yaxshi natijalarga erishildi. Mashg‘ulotlarda bolalarga turli darajadagi murakkab, oddiy usullardan tortib, xususiyati va xarakteri bo‘yicha yangi texnologik konstruksiya va arxitektur binolarining maketlari yaratish bo‘yicha ijodiy topshiriqlar berib borildi. Bolalar matematik faollikni rivojlanish darajasi natijalari ijobiy dinamikaga ega bo‘ldi, yaxlit olganda, nazorat bosqichida matematik faollikning rivojlanish darajasi 24 % ga ortdi. Shubhasiz, faraz tasdiqlandi: interfaol usullar orqali matematik tasavvurlarni rivojlantirish tayyorlov guruh bolalarida matematik faollikning rivojlanishida samarali vosita bo‘ldi. Chunki, bolalarga matematik amallarni o‘rgatish bo‘yicha mashg‘ulotlar tizimli tarzda olib borildi. O‘quv yili davomida matematika mashg‘ulotlari natijaviyligining ko‘rsatkichlari maktabgacha yoshdagilarning har xil tadbirlar (faoliyat markazlarida ishlash, konkurslar, festivallar va h.k.)da ishtiroklari bo‘lishi mumkin. Tadqiqotning maqsadiga erishildi va vazifalari tugal bajarildi. XULOSA VA TAKLIFLAR Respublikamiz Mustaqilligining 27 yilligini munosib kutib olish va yuqori saviyada nishonlash bayram tadbirlarida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning so‘zlagan ma’ruzasida mamlakatni rivojlantirishning yangi davri boshlanganligini ko‘rsatib berdi. Boshqa sohalar qatorida ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, yoshlarga ta’lim va tarbiya berishning yangi va yangi shakllarini paydo bo‘lganligi fikrimiz dalilidir. Bunga yana bir misol tariqasida maktabgacha ta’lim tizimida bo‘layotgan o‘zgarishlarni ta’kidlab o‘tish joiz. Mazkur jarayonlarni chuqur anglagan bois mazkur magistrlik dissertatsiya mavzusini “Maktabga tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirishning metodik asoslari” mavzusiga bag‘ishladik. Mazkur tadqiqot jarayonida matematik termin sifatida “matematik faollik” iborasini qo‘lladik. Chunki, maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining matematik tasavvurlarini rivojlantirish jarayonida aynan ularning matematik faolligi oshishi kuzatildi. Tadqiqot jarayonida belgilangan qoidalar sinovdan o‘tkazildi va pedagogik kuzatuv, suhbatlar tashkil etildi. Olingan ma’lumotlarga muvofiq ko‘pchilik respondentlar uchun ta’limning boshlang‘ich bosqichi qiziqish uyg‘otdi. Tadqiqotchi-pedagoglarning kuchlanishi mazkur bosqichda asosan matematik ta’limga jamlandi. Eksperimental tadqiqot davomida tadqiqot muallifi hamkasblari tomonidan pedagogik amaliyotda foydalanilgan uslubiy ishlanmalar o‘z aksini topdi. Nafaqat mahalliy pedagoglarning uslubiy tajribasi, balki yevropalik pedagoglarning tajribasi ham tahlil qilindi. Ta’limni bunday usullari va yo‘llari pedagoglar tomonidan shu kabi vaziyatlar va shunga o‘xshash o‘quvchilar kontingentida qo‘llanildi. Unda tarbiyalanuvchilarning yoshi, matematik bilimlar darajasi, maktabgacha tayyorlov yoshdagilarning matematik tafakkuri va tayyorlik darajasi nazarda tutildi. Respublikamizda o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektua bilimlarini oshirish bilan birga ularda matematik qiziqishlarini va malakalarini oshirish maqsadida N.U.Bikbaeva ish olib bordi va natijalar asosida 1995 yilda o‘zining “Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish” nomli qo‘llanmasini ishlab chiqdi. Tajriba tomonidan aniq sharoitlarda pedagogik ta’sirning tegishli usullari va yo‘llaridan foydalanilishiga sinaluvchilarning reaksiyasini aniqlovchi turli muqobil vaziyatlar yaratildi. Bunda mashg‘ulotlar natijaviyligining ijobiy dinamikasi o‘sdi, bu o‘z navbatida, dissertatsiya ishida taklif qilingan tavsiyalarning ommaviy amaliyotda foydalanishning maqsadga muvofiq ekanini ishonchli isboti hisoblanadi. Natijalarni tahlil qilganda, maktabgacha yoshdagilarning matematik tasavvurlarini turli usullar vositasida rivojlantirishdagi ijodiy dinamikasi belgilandi: yuqori daraja 26%ga ortdi va o‘rta hisobda 40%ni tashkil etdi. O‘rta daraja ulushi 15%ga kamaydi, matematikaning past darajasini ko‘rsatgan bolalar aniqlanmadi. Ushbu ishda tajriba muallifi sifatida bolalarning matematik qobiliyatlarini o‘yinlar va interaktiv usullar vositasida aniqlash va rivojlantirishning o‘ta muhimligini ta’kidlashga urinildi. Mashg‘ulotlarda matematik tushunchalardan muntazam foydalanish bolalarda faoliyatning bu turiga qiziqishni rivojlantiradi. Tarbiyalanuvchilarning matematik faolligi turli-tuman sharoitlarda: teatrlashtirilgan faoliyatda, qurish-yasash o‘yinlarida, faoliyat markazlarida o‘stirildi. Bolalarning namoyon bo‘lgan kuchli tomonlarini bilish nafaqat tahlil uchun muhim, balki ularda kelgusida kasb tanlash, matematik qobiliyatlarni rag‘batlantirish istiqbollarini belgilash imkonini beradi. Bolaning namoyon bo‘lgan qobiliyatini inobatga olish nafaqat ularni rivojlantirish uchun, balki uning iste’dodini tegishli oqimga yo‘naltirish uchun ham zarur. Ish natijalari shuni ko‘rsatdiki, o‘yinlar va interaktiv usullar bolalarning matematik qobiliyatini rivojlantirishga ko‘maklashadi, matematikada keng mo‘ljal olish va matematik taassurotlar zaxirasining to‘planishiga sharoit yaratadi, “Ilk va maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilishga yordamlashadi. Adabiyotlar ro’yxati 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2014. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. T.: 1997. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi PQ-2707-sonli «2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori 4. Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 avgustdagi 372-son «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida»gi Qarori. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi PQ-4312-sonli “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” 6. Mirziyoev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz” mavzusidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutqi. T.: “O‘zbekiston”, 2016. 7.
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. -T.: “O‘zbekiston”, 2017. 8. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. -T.: “Ma’naviyat”, 2008. 9. Karimov I.A. O‘zbekiston mustakillikka erishish ostonasida. -T.: “O‘zbekiston”, 2011. 10. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxti iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir. -T:. “O‘zbekiston”, 2015. 11. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari, T.: 2018. 12. “Ilk kadam” maktabgacha ta’lim muassasasining Davlat o‘quv dasturi.T.: 2018. 13. “Davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risida Nizom”. T.: 2017 14. Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016. 15. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. — Т., «Ўқитувчи», 1993. 16. Азларов Ю. Болаларни севиш санъати. — Т., 1992. 17. Аҳмедов М., Шоумаров О. Ватан маҳалладан бошланади. Ҳаёт ва иқтисод. 1992. 18. Axmedova X., Raximova L. Bolaga yo’naltirilgan ta’lim» dasturini tashkil etish. T.: 2012 y 19. A.Adhamjonov. Qiziqarli matematika. Toshkent.: Adabiyot uchqunlari, 2016 y 20. Bashayeva T. Bolalarda shakl, rang, tovushni qabul qilishning rivojlanishi. T.: 1997 21. Bikbaeva N.U. va boshqalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish. T.: 1995. 22. Bikbaeva N.U., Ibragimova Z. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun matematik o’yinlar. T.: O’zPFITI, 1995 23. Bikbaeva N.U., Umarova T.K. Oilada 5-6 yoshli bolalarning elementar matematik tasavvurlarini rivojlantirish. O’zPFITI, 1995 24. Джанпеисова Г.Э. Знакомство детей 3-4 лет с геометрическими фигурами. Методическое пособие для воспитателей и родителей. Т., 2002. 25. Джанпеисова Г.Э. Знакомство детей 4-5 лет с геометрическими фигурами. Методическое пособие для воспитателей и родителей. Т., 2002. 26. Джанпеисова Г.Э. Знакомство детей 5-6 лет с геометрическими фигурами. Методическое пособие для воспитателей и родителей. Т., 2002. 27. Джанпеисова Г.Э. Знакомство детей 6-7 лет с геометрическими фигурами. Методическое пособие для воспитателей и родителей. Т., 2002. 28. Джанпеисова Г.Э. Методические приёмы формирования и развития элементарных геометрических представлений у дошкольников. Методическое пособие. Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2017 29. Джанпеисова Г.Э. Современные аспекты математического образования дошкольников. Методическое пособие. Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2017 30. Джанпеисова Г. Мактабгача ёшдаги болаларнинг элементар геометрик тасаввурларини шакллантириш ва ривожлантириш усуллари. Услубий қўлланма. Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2017. 31. Fayzullaeva M. va boshq. “Maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim- tarbiya jarayonini rejalashtirish”.T.: 2015 33. G‘oziev E. Tafakkur psixologiyasi. - T.: O‘qituvchi, 1990. 34. Hasanboeva.O.U.va boshqalar. «Maktabgacha ta’lim pedagogikasi».T.., «Ilm ziyo» 2006. 35. Иващенко Е.В. Профессионалная подготовка будущего учителя началной школы к оценке учебных достижений младших школников //Началная школа/. - 2007. № 11. 36. Ishmuhamedov R., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.T.: “Nihol” nashriyoti, 2013, 2016. 37. Ishmuhamedov R. O‘quv jarayonida interfaol usullar va pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uslubiyati. T.: RBIMM, 2008. 38. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog–o‘qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: Iste’dod, 2008. 39. Ishmuhamedov R.J, Abduqodirov A., Pardaev A. Tarbiyada innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari o‘qituvchilari, tarbiyachilari, guruh rahbarlari uchun amaliy tavsiyalar). T.: Iste’dod, 2010. 40. Kryuchko C., Azarenko T. Katta maktabgacha bo’lgan bolalarning bilish qobiliyatini rivojlantirishda ko’rgazmali modellashtirish usulidan foydalanish. M.:Prosvesheniye, 1996 41. Kurmakaeva R., A’zamova M., Normatova S., Yusupova M., Elementar matematika rejalari. T.: 1992. 42. Мавлонова Р.А., Тўраева О.Т., Холиқбердиев У.М.Педагогика. — Т.:Ўқитувчи 2001. 43. Минавваров А. Педагогика. — Т., «Ўқитувчи». 1996. 44. Mo’minova L., Ayupova M. Bolalarni savodga o’rgatish metodikasi. To’plam.T.:1996 45. Nizomova K. “6 yoshli bolalarni maktabga tayyorlash va maktabga moslashuvini o‘rganish”. T.: 2006.
46. Omonov B. Oilada matematika. T.: O’qituvchi, 1996. 47. Oxunjanova S. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash haqida. T.: 1999 48. Ражабов С. Педагогика фанининг алломалари. Т., 1991. 49. Rasulova M. Bolalarni maktabga tayyorlash dasturiva tayyorligini aniqlash mezonlari. T.: O’zPFITI 1994 50. Sharipova. D.J. “Ota-onalarga maktabgacha yoshdagi bolalarning gigienik tarbiyasi haqida”. T.: Ilm ziyo. 2007. 51. Саифназаров И. Бозор иқтисодиёти ва шахс камолоти. — Т., 1996. 52. Tixomirov T. Bolalarning bilish qobiliyatini rivojlantirish. Yaroslavl.: Rivojlanish akademiyasi., 1996. 53. Tolipov U., Usmonboeva M.Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. -T.: 2006. 54. Umarova T., Pedgayetskaya E. Bolalarning maktabgacha matematik tayyorgarligini ta’minlash. T.: O’zPFITI, 1995 55. Xayrullaev M., Haqberdiev M. Mantiq: Tuzatilgan va to’ldirilgan. 2-nashr. - T.: O‘qituvchi, 1993. - 304 b.
56. Юсупова П. Мактабгача тарбия педагогикаси. — Т., «Ўқитувчи». 1993. 57. Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М. Педагогика тарихи. — Т., «Ўқитувчи». 1996. 58. Ўқувчиларни тарбиялашда оила, маҳалла, мактаб ҳамкорлиги концепцияси. — Т., «Ўқитувчи», 1998 . 59. Ўзбекистон педагогикаси антологияси. — Т., «Ўқитувчи» 1995. 60. Усмонов. И.Одобни ҳаётдан ўргандим. — Т., «Ўқитувчи», 1995.
1. www.uzedu.uz . 2. www.multimedia.uz 3. www.ziyonet.uz . 4.
. 5. www.kitob.uz. 6. www.jlmt.uz. 7. www.multimedia.uz 8. www.gov.uz Document Outline
Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|