Asosiy termodinamikaviy protsesslar reja: Izoxorik protsess

l
q

S
3. 2 - rasm.

Demak, gaz temperaturasi qanchalik yuqori bo`lsa, uning solishtirma hajmi ham shunchalik katta bo`ladi.

Izobarik protsessda ideal gazga issiqlik berilganda 1-2 kengayish protsessi, issiqlik olinganda esa 2-1 siqilish protsessi sodir bo`ladi. Izobarik protsessda sistemaning kengayish (siqilish) ishi quyidagiga teng bo`ladi:
(3. 6)

Izobarik protsessda qizdirishda sistemaga beriladigan issiqlik miqdori issiqlik sig’imi orqali quyidagicha ifodalanadi:

(3. 7)
Agar m, kg yoki V, m³ gaz berilgan bo`lsa:
(3. 8)
bu erda: S<sub>p</sub> - izobarik issiqlik sig’imining T<sub>1</sub> va T<sub>2</sub> temperaturalar oralig’idagi o`rtacha qiymati. Termodinamikaning birinchi qonuni tenglamasi

ga ko`ra, izobarik protsess uchun bo`lganligidan
(3. 9)
Izobarik protsessda solishtirma ichki energiyaning o`zgarishi quyidagiga teng bo`ladi:
(3. 10)
Entropiyaning o`zgarishi qaytar izobarik protsessda quyidagicha bo`ladi:
(3. 11)

3. 
   IZOTERMIK PROTSESS
   

O`zgarmas temperaturada amalga oshadigan protsess izotermik protsess deb ataladi. Protsess chizig’i izoterma deyiladi. Izotermik protsessning R - diagrammdagi grafigi–giperbolik egri chiziqdir.

P T

1
1 2

2

S

3.3-rasm.

Ideal gazga issiqlik berilganda 1-2 izotermik kengayishi protsessi, issiqlik olinganda esa 2-1 izotermik siqilish protsessi amalga oshadi. Ideal gaz holat tenglamasidan foydalanib, izotermik protsess uchun holat parametrlari orasidagi bog’lanishni aniqlaymiz:

yoki 1-2 protsess uchun
(3. 12)
Ushbu tenglik Boyl’-Mariott qonunini ifodalab, izotermik protsessda gazning solishtirma hajmi bosimga teskari proportsional va ularning ko`paytmasi o`zgarmas kattalik ekanligini ko`rsatadi.
Termodinamikaning birinchi qonuni tenglamasidan

bo`lganligidan bo`lib,
(3. 13)
Demak, izotermik protsessda keltirilgan issiqlikning hammasi tashqi mexanikaviy ish bajarishga sarflanadi.
(3. 14)
SHuningdek, bo`lganligi uchun solishtirma issiqlik miqdori va solishtirma ishni quyidagi ifoda yordamida ham aniqlash mumkin:
(3. 15)
Izotermik protsessda ideal gaz ental’piyasi va ichki energiyasi o`zgarmaydi, ya`ni bo`ladi.
Entropiyaning o`zgarishini quyidagi ifoda bilan hisoblash mumkin:
(3. 16)

3. 
   ADIABATIK PROTSESS
   

Ishchi jism bilan tashqi muhit orasida issiqlik almashinmay sodir bo`ladigan protsessga adibatik protsess deb ataladi. Adiabatik protsessda ishchi jismga issiqlik berilmaydi ham, olinmaydi ham, binobrin dq=0 bo`ladi. Gazning kengayish va siqilish protsesslari esa faqat uning ichki energiyasining o`zgarishi natijasida sodir bo`ladi. Real sharoitlarda adiabatik protsessni sodir qilish qiyin, chunki ishchi jism tashqi muhit bilan to`liq izolyatsiyalangan bo`lishi lozim. Lekin tez boradigan protsesslarni shartli ravishda adiabatik protsesslar deb hisoblash mumkin, chunki protsess sodir bo`ladigan juda qisqa vaqt oralig’ida ishchi jism bilan tashqi muhit orasida issiqlik almashinuvi nihoyatda kam bo`ladi.

Tez yurar ichki yonuv dvigatellarida gazlar katta tezlik bilan oqib o`tishida sodir bo`ladigan va shu kabi boshqa protsesslarni adiabatik protsesslar deb hisoblash mumkin.
Adiabatik protsess tenglamasini sistemaning istalgan holati uchun quyidagicha yozish mumkin:
(3. 17)
bu erda: K-adibata ko`rsatkichi deyiladi.
(3. 17) tenglamaga ko`ra chiziladigan egri chiziq (3.4-rasm). adiabata deyiladi.


P T

1
1

2

S