Асослари ва прагматик хусусиятлари

1.5. Сувда ва қуруқликда яшовчи ҳайвон номлари асосида 
шаклланган мақоллар. Кузатишлар “балиқ” лексемаси асосида шаклланган 
мақоллар кўпроқ унинг ҳаёт тарзига кўра; “қурбақа” лексемаси асосида 
шаклланган мақоллар кўпроқ унинг ҳаёт тарзи ва товушига кўра; “илон” 
лексемаси асосида шаклланган мақоллар кўпроқ унинг биологик хусусияти 
асосида юзага келганлигини кўрсатди. 
2. Касб-кор доирасида шаклланган мақоллар қуйидаги ички турларга 
ажратилди ва таҳлил этилди. 
2.1. Косибчилик асосида шаклланган мақоллар. Этикдўзнинг этиги 
йиртиқ. Ҳунари бор инсон борки, бошқаларнинг ҳожатини чиқариш учун 
тинмай меҳнат қилади, ўзининг юмушини адо этишга эса вақт тополмайди. 
Шундайларга қарата халқимиз мажозий маънода шу мақолни қўллайди. 
2.2. Дурадгорлик асосида шаклланган мақоллар. Дурадгорлик 
маймуннинг иши эмас. Ҳар бир меҳнат ўз эгаси қўлида ҳалол. Оддий бўлиб 
кўринган ҳар қандай машғулот, ҳунар остида ҳам машаққатли меҳнат ётади. 
Ушбу мақол орқали ҳар ким ўз ишини билиб қилишига урғу берилган. 
2.3. Тикувчилик асосида шаклланган мақоллар. Игна қаёққа юрса, ип 
ҳам шу ёққа юрар. Йўлбошчи қайси йўлга бошласа (хоҳ у тўғри йўл бўлсин, 
хоҳ у эгри йўл бўлсин), омма ўша ёққа қараб кетаверади. Оиланинг ҳаётида 
ҳам болаларнинг яхши ё ёмон йўлга кириб кетиши ота-она кўрсатадиган йўл-
йўриққа боғлиқ
40
, – деган маънода қўлланади. 
2.4. Бўзчилик асосида шаклланган мақоллар. Бўзчи белбоққа 
ёлчимайди. Маълумки, ҳар бир ҳунарманд меҳнат фаолияти давомида ишлаб 
чиқарган буюмларининг сараларини бозорга чиқаради. Бозорда сотилмай 
қолган маҳсулотларни эса ташлаб юборишга кўзи қиймай, кундалик эҳтиёжи 
учун ишлатади. Бу ҳолат такрорланган сайин ҳунарманд ишлаб чиқарган 
40
Шомақсудов Ш., Шораҳмедов Ш. Ҳикматнома. – Тошкент: Ўзбек Совет Энциклопедияси Бош редакцияси, 
1990. – Б. 150. 

---

22 
маҳсулотларининг яхшиларини сотиб, улардан ўз эҳтиёжи учун 
фойдаланолмай қолади.