Асослари ва прагматик хусусиятлари

2.17. Чорвачилик асосида шаклланган мақоллар. Чўпонга мажлис 
ҳаром. Чўпон бир сония ҳам қўйларини қаровсиз қўя олмагани каби 
кўпчиликни бошқараётган раҳбар ҳам сал беэътибор бўлса, тартиб-интизомга 
путур етиши мумкин, – деган маънода қўлланади. 
3. Диний тушунчалар доирасида шаклланган мақоллар. Бундай 
мақолларнинг асослари учга бўлинди: 
3.1. Диний маросимлар. Ҳайитдан кейин арафа. Мазкур мақол 
вақтидан ўтказиб, яъни кечиктириб бажарилган ишни мазах-масхара, танқид 
қилиш мақсадида айтилади. 
3.2. Диний атамалар. Ўттиз кун рўзанинг бир кун ҳайити бор. Мақолда 
сабрнинг охири ҳамиша хайрли бўлади, – деган ғоя илгари сурилган. 
3.3. Диний шахслар номи. Эшак Маккага бориб Ҳожи бўлмас. Ҳаётда 
шундай инсонлар борки, уларнинг фақат суратигина одамга ўхшайди, 
сийратида эса инсонийликдан асар ҳам йўқ. Ушбу мақолда халқ ана шу 
тоифадаги инсонларни қораламоқда, зеро бундай кишилар кўплаб эзгу 
амалларни бажарсалар ҳам шайтоний иллатлардан холи бўлолмайдилар. 
Ҳар учала турга кирувчи мақоллар ишда батафсил таҳлилга тортилган. 
4. Уй-рўзғор тушунчалари доирасида шаклланган мақоллар. Бундай 
мақолларни, ўз навбатида, учга бўлиш мумкин: 
4.1. Уй-рўзғор буюмлари номи асосида шаклланган мақоллар. Кал 
бошга – шамшод тароқ. Табиийки, сочи бор одам тароқдан фойдаланади. 
Аммо кал одамнинг тароқдан фойдаланиши, фойдаланганда ҳам шамшоддан 
42
Шомақсудов Ш., Шораҳмедов Ш. Ҳикматнома. – Тошкент: Ўзбек Совет Энциклопедияси Бош редакцияси, 
1990. – Б. 145. 

---

24 
ясалган чидамли тароқдан фойдаланиши кулгили ҳолат ва бу ўша кишининг 
ўзига нисбатан юқори баҳо беришидан дарак беради. 
4.2. Уй-рўзғор маҳсулотлари номи асосида шаклланган мақоллар. 
Гўшт олишни билмайман, Ёғ-ёғидан кесиб бер. Бу мақол айёр, муғомбир 
одамларга нисбатан киноя тарзида қўлланади.