Atov gaplarni o„qitishning samarali metodlari avazova Farangiz Ixtiyor qizi

---

 
Volume: 03 Issue: 03 | Mar-2023 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
Analytical Journal of 
Education and Development
275 
ATOV GAPLARNI O„QITISHNING SAMARALI METODLARI 
 
Avazova Farangiz Ixtiyor qizi 
O„zbekiston -Finlandiya pedagogika instituti O„zbek tili va adabiyoti yo„nalishi 2 – bosqich 
magistranti 
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘qitish jarayoni eng muhim jarayonlardan biri ekanligi, 
uni samarali tashkil etish, sintaksisning o‘rganiladigan birliklaridan biri atov gap va uning 
maktab darsliklarida berilish tartibi, va uni o‘qitishning samarali metodlari haqida mulohazalar 
yuritiladi. 
Kalit so‘zlar: atov gap, R.O. Vinokur, metod, muammoli ta’lim, eksik gap, na’munali 
nutq. 
Nimani qachon va qanday o„qitish masalasi har davrda dolzarb sanalgan. O„quvchining ongi, 
barkamolligi, dunyoviy bilimlar bo„yicha chiqargan xulosalari, olgan bilimlarini hayotga tatbiq 
etishi, kishilar bilan muloqot o„rnatish, hayotda o„z o„rnini topish, chigal vaziyatlardan oqillik va 
to„grilik bilan chiqib keta olish kabi insoniy fazilatlarni bolalar hayot tarziga singdirish hamisha 
o„qituvchilar zimmasiga yuklangan. Ayniqsa, ona tili va adabiyot o„qituvchilari bu borada 
boshqalarga qaraganda ko„proq daxldor bo„lgan. Сhunki, adabiyot -bu hayot, til esa hayotning 
mazmunidir.
Dunyo metodistlaridan hisoblangan L.V.Shcherba, R.O.Vinokur, N.I.Sokolov kabilarning 
asarlarida ham ona tili ta‟limining eng muhim masalalari, nutq madaniyati, savodxonligini 
o„stirishga doir usullar ishlab chiqilgan. 1992-yilsa o„zbek tilshunosi S.Nazarovaning fikricha: 
“Maktablardagi o„quv-tarbiya ishlarini hayotga yaqinlashtirish, bu sohadagi tajribani ilmiy 
jihatdan umumlashtirish, umuman o„quv-tarbiya ishining, xususan, ona tili o„qitishning eng 
yaxshi, samarali usullarini qidirib topish va ishlab chiqishga alohida e‟tibor berildi. Bu davrda 
o„quv-tarbiya ishining mashhur ustalari, ilg„or xalq o„qituvchilari, metodist olimlar, pedagoglar 
yetishib chiqdi va asosiy e‟tiborni o„qituvchi va o„quvchilar nutqiga qaratdi. 
O„qituvchining jonli, ifodali, qiziqarli, shirali va ma‟noli nutqi o„quvchilar nutqining 
shakllanishiga ijobiy ta‟sir qiladi. Binobarin, o„qituvchi nutqi o„quvchilar uchun o„rnak bo„lishi 
lozim.”
1
Albatta, o„qituvchi zimmasiga yuklanadigan mas‟uliyatli vazifalardan biri -bu nutq madaniyati 
sanaladi. U xoh adabiy xos so„zlashuv shaklida so„zlamasin, hamisha atrofdagilarga o„rnak 
bo„lishi, nutqi bilan ta‟sir etishi, ishontirishi, ergashtira olishi kerak. Xuddi shu o„rinda 
so„zlashuv nutqi jarayonida muloqot shaklini hosil qilishda sintaktik tarkibi qisqargan gaplar, 
xususan, atov gaplarga ham murojaat qilinadi. 
Atov gaplarni maktab darsliklarida berilishiga e‟tibor qaratsak, 2019-yilda M.Qodirov va 
boshqalar tomonidan nashr etilgan 8-sinf uchun mo„ljallangan “Ona tili” darsligida atov gaplar 
49-dars sifatida berilgan. Shu kitobda aynan quyidagi qoida keltirilgan. 
1
S.Nazarova. O‟zbek tili o‟qitish metodikasi. – Toshkent: O‟qituvchi, 1992. – B.100. 4-bet. 

---