Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм
Download 6.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Раҳбарият моделдан фойдаланган ҳолда ҳаққоний қийматларни
баҳолайдиган ҳолатда аудиторлик кўриб чиқишлар 121. АХС 540 нинг 13(б)-банди аудитордан, раҳбариятнинг ҳисоблаб чиқилган баҳони амалга ошириш жараёнини тестдан ўтказишда, фойдаланилган ҳисоблаш методининг ҳолатларда ўринли бўлишини ва раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминлар молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган асосининг ҳисоблаш мақсадларига нисбатан оқилона бўлишини баҳолашни талаб этади. 1348 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 раҳбарият бозор иштирокчилари фойдаланиши мумкин бўлган тахминларга нисбатан ўзининг нуқтаи назарини акс эттириш учун ўз тахминларида амалга оширган ўзгартиришлар; унинг ҳолатларда мавжуд бўлган энг яхши қўйилма маълумотларини инобатга олганлиги;. ўринли бўлганда, унинг тахминлари қиёсий битимларни қандай инобатга олиши; кузатилмайдиган маълумотлардан фойдаланилган пайтдаги моделларнинг таъсирчанлик таҳлили ва тўғриланишларнинг баҳолаш ноаниқлигига муносабат билдириш учун амалга оширилганлиги. 125. Шу билан бирга, аудиторнинг соҳадаги билими, бозор йўналишлари бўйича билими, бошқа тадбиркорлик субъектларининг баҳолашлари бўйича тушунчаси (махфийликни инобатга олган ҳолда) ва бошқа ўринли нарх кўрсаткичлари аудиторга баҳолашларни тестдан ўтказишда ва баҳолашлар умуман олганда оқилона бўлишини кўриб чиқишда имкон беради. Агарда баҳолашлар мунтазам равишда ўта агрессив ёки консерватив кўринишга эга бўлса, бу эҳтимолий раҳбарият нохолислигининг ишораси бўлиши мумкин. 126. Кузатиладиган ташқи далил мавжуд бўлмаганда, бошқарув юклатилган шахслар раҳбариятнинг баҳолашларидаги субъективликни ва ушбу баҳолашларни тасдиқлашда олинган далилни тушуниш учун тегишли тартибда чораларни амалга оширгани айниқса муҳим ҳисобланади. Бундай ҳолатларда, аудитор учун тадбиркорлик субъектидаги барча тегишли раҳбарият даражаларида, жумладан бошқарув юклатилган шахслар томонидан маласаларнинг, жумладан ҳар қандай ҳужжатнинг батафсил кўздан кечирилиши ва кўриб чиқилиши амалга оширилганини баҳолаш зарур бўлиши мумкин. 127. Қачонки бозорлар нофаол бўлганда ёки бошқа жойга кучирилганда, ёки баҳолаш учун дастлабки маълумотлар кузатилмайдиган бўлса, раҳбариятнинг баҳолашлари кўпроқ мулоҳазали ва камроқ тасдиқланадиган бўлиши мумкин ва натижада камроқ ишончли бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларда, аудитор моделни тадбиркорлик субъекти томонидан ишлатилган назоратларни тестдан ўтказиш, МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 122. Раҳбарият учинчи-томон нархлаш манбасидан фойдаланганидан ёки ўзининг баҳолашини амалга ошираётганидан қатъий назар, моделлар кўп ҳолларда молиявий инструментларни баҳолашда, айниқса ҳаққоний қиймат поғонасидаги 2 ва 3-даражалардаги баҳолаш учун дастлабки маълумотлардан фойдаланган пайтда қўлланилади. Моделлар бўйича аудиторлик тартиб-таомилларининг хусусияти, муддати ва кўламини аниқлашда, аудитор моделда фойдаланилган методологияни, тахминларни ва маълумотларни кўриб чиқиши мумкин. 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлардан фойдаланадиган мураккаброқ молиявий инструментлар каби молиявий инструментларни кўриб чиқишда, учаласини ҳам тестдан ўтказиш аудиторлик далилининг фойдали манбаси бўлиши мумкин. Бироқ, қачонки айрим облигация нархини ҳисоблашлар каби модел ҳам оддий ҳам умумий қабул қилинган бўлса, моделда фойдаланилган тахминларга ва маълумотларга эътибор қаратилган ҳолда олинган аудиторлик далили далилнинг кўпроқ фойдали манбаси бўлиши мумкин. 123. Моделни тестдан ўтказиш иккита асосий ёндашувлар орқали амалга оширилиши мумкин: (a) аудитор раҳбарият томонидан фойдаланилган моделнинг ўринлилигини, фойдаланилган тахминлар ва маълумотларнинг оқилоналигини ҳамда математик аниқликни кўриб чиқииш орқали раҳбариятнинг моделини тестдан ўтказиши мумкин; ёки (б) аудитор ўзининг баҳосини ҳосил қилиши мумкин ва сўнгра аудиторнинг баҳолашини тадбиркорлик субъектининг баҳолаши билан қиёслаши мумкин. 124. Қачонки молиявий инструментларнинг баҳоланиши кузатилмайдиган маълумотларга (яъни, 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотларга) асосланган бўлса, аудитор кўриб чиқиши мумкин бўлган масалалар, масалан, раҳбарият қуйидагиларни қандай тасдиқлашини ўз ичига олади: молиявий инструментга нисбатан бозор иштирокчиларининг белгилари ва хусусиятлари; кузатилмайдиган маълумотлар дастлабки тан олишда қандай аниқланганлиги; АУ ДИТ 1349 МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 раҳбарият бозор иштирокчилари фойдаланиши мумкин бўлган тахминларга нисбатан ўзининг нуқтаи назарини акс эттириш учун ўз тахминларида амалга оширган ўзгартиришлар; унинг ҳолатларда мавжуд бўлган энг яхши қўйилма маълумотларини инобатга олганлиги;. ўринли бўлганда, унинг тахминлари қиёсий битимларни қандай инобатга олиши; кузатилмайдиган маълумотлардан фойдаланилган пайтдаги моделларнинг таъсирчанлик таҳлили ва тўғриланишларнинг баҳолаш ноаниқлигига муносабат билдириш учун амалга оширилганлиги. 125. Шу билан бирга, аудиторнинг соҳадаги билими, бозор йўналишлари бўйича билими, бошқа тадбиркорлик субъектларининг баҳолашлари бўйича тушунчаси (махфийликни инобатга олган ҳолда) ва бошқа ўринли нарх кўрсаткичлари аудиторга баҳолашларни тестдан ўтказишда ва баҳолашлар умуман олганда оқилона бўлишини кўриб чиқишда имкон беради. Агарда баҳолашлар мунтазам равишда ўта агрессив ёки консерватив кўринишга эга бўлса, бу эҳтимолий раҳбарият нохолислигининг ишораси бўлиши мумкин. 126. Кузатиладиган ташқи далил мавжуд бўлмаганда, бошқарув юклатилган шахслар раҳбариятнинг баҳолашларидаги субъективликни ва ушбу баҳолашларни тасдиқлашда олинган далилни тушуниш учун тегишли тартибда чораларни амалга оширгани айниқса муҳим ҳисобланади. Бундай ҳолатларда, аудитор учун тадбиркорлик субъектидаги барча тегишли раҳбарият даражаларида, жумладан бошқарув юклатилган шахслар томонидан маласаларнинг, жумладан ҳар қандай ҳужжатнинг батафсил кўздан кечирилиши ва кўриб чиқилиши амалга оширилганини баҳолаш зарур бўлиши мумкин. 127. Қачонки бозорлар нофаол бўлганда ёки бошқа жойга кучирилганда, ёки баҳолаш учун дастлабки маълумотлар кузатилмайдиган бўлса, раҳбариятнинг баҳолашлари кўпроқ мулоҳазали ва камроқ тасдиқланадиган бўлиши мумкин ва натижада камроқ ишончли бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларда, аудитор моделни тадбиркорлик субъекти томонидан ишлатилган назоратларни тестдан ўтказиш, 1350 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 риск, масалан 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар ҳолатида, мавжуд деб хулоса қилишига сабаб бўлиши мумкин. 130. Раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминларни, жумладан моделларда баҳолаш учун дастлабки маълумотлар сифатида фойдаланилган тахминларни тестдан ўтказиш бўйича аудиторлик тартиб-таомиллари қуйидагиларни баҳолашни ўз ичига олиши мумкин: умуман олганда ўринли кузатиладиган маълумотлардан фойдаланишни максималлаштириш ва кузатилмайдиган маълумотларни минималлаштиришга интилиш маъқул бўлганлиги туфайли, раҳабарият тахминларни ҳосил қилишда бозор баҳолаш учун дастлабки маълумотларини инобатга олганлиги ва шундай бўлса, қандай инобатга олинганлиги; тахминларнинг кузатиладиган бозор шароитлари ҳамда молиявий актив ёки молиявий мажбуриятнинг хусусиятлари билан мутаносиб бўлиши; бозор иштирокчиси тахминларининг манбалари ўринли ва ишончли бўлиши ҳамда раҳбарият бир қатор турли бозор тахминлари мавжуд бўлган пайтда фойдаланиш учун тахминларни қандай танлагани; ва таъсирчанлик таҳлилининг баҳолашлар тахминлардаги жуда кичик ёки ўртача ўзгаришлар билан жиддий тарзда ўзгариши мумкинлигини кўрсатиши. Раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминларни баҳолашга нисбатан бошқа кўриб чиқишлар учун АХС 540 A77-A83 бандларга қаранг. 131. Келажак бўйича мулоҳазаларнинг аудитор томонидан кўриб чиқилиши мулоҳаза қилинган пайтда мавжуд бўлган маълумотларга асосланади. Кейинги ҳодисалар мулоҳазалар билан номутаносиб бўлган натижаларга олиб келиши мумкинки, қайсики улар қилинган пайтда оқилона ҳисобланган. 132. Айрим ҳолатларда, келтирилган қийматни ҳисоблашда, ҳар бир тахминни тўғрилашдан кўра, дисконт ставкаси баҳолашдаги МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 моделнинг тузилиши ва ишлашини баҳолаш, моделда фойдаланилган тахминлар ва маълумотларни тестдан ўтказишнинг ҳамда унинг маҳсулини аудитор томонидан ҳосил қилинган қатъий баҳолаш ёки кенгликка нисбатан ёки бошқа учинчи-томоннинг баҳолаш усулларига нисбатан қиёслашнинг бирикмаси орқали тестдан ўтказиши мумкин. 32 128. Тадбиркорлик субъектининг баҳолаш методологиясида фойдаланилган баҳолаш учун дастлабки маълумотларни тестдан ўтказишда, 33 масалан, бундай баҳолаш учун дастлабки маълумотлар ҳаққоний қиймат поғонасида тоифаланганда, аудитор молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган асоси орқали талаб этилган очиб беришларни тасдиқлаш учун ҳам далилга эга бўлишнинг эҳтимоли мавжуд. Масалан, тадбиркорлик субъектининг баҳолаш усулида фойдаланилган баҳолаш учун дастлабки маълумотлар (яъни, 1-даражали, 2-даражали ва 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар) ўринли бўлишини баҳолаш бўйича аудиторнинг моҳият бўйича текшириш тартиб-таомиллари ва тадбиркорлик субъектининг таъсирчанлик таҳлилининг тестлари очиб беришлар ҳаққоний тақдимотга эришишининг аудитор томонидан баҳоланиши учун ўринли бўлади. Раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминларнинг оқилона бўлишини баҳолаш 129. Моделда фойдаланилган тахмин жиддий деб ҳисобланиши мумкин, агарда тахминдаги оқилона ўзгариш молиявий инструментнинг ҳисобланишига аҳамиятли таъсир этиши мумкин бўлса. 34 Раҳбарият таъсирчанлик таҳлилини амалга ошириш орқали муқобил тахминларни ёки натижаларни кўриб чиққан бўлиши мумкин. Тахминлар билан боғлиқ субъективликнинг даражаси баҳолаш ноаниқлигининг даражасига таъсир этади ва аудиторнинг аҳамиятли 32 АХС 540 нинг 13(г)-банди аудитор раҳбариятнинг қатъий баҳолашига баҳо бериш учун кенгликни ҳосил қилиш пайтидаги талабларни ифодалайди. Учинчи томонлар томонидан ишлаб чиқилган ва аудитор томонидан фойдаланилган баҳолаш усуллари айрим ҳолатларда аудитор экспертининг иши сифатида ҳисобланиши мумкин ва уларга нисбатан АХС 620 даги талаблар қўлланилади. 33 Аҳамиятли рискларга тегишли раҳбарият тахминининг аудитор томонидан баҳоланишига нисбатан талаблар учун, масалан, АХС 540 нинг 15-бандига қаранг. 34 АХС 540 нинг A107-банди. АУ ДИТ 1351 МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 риск, масалан 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар ҳолатида, мавжуд деб хулоса қилишига сабаб бўлиши мумкин. 130. Раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминларни, жумладан моделларда баҳолаш учун дастлабки маълумотлар сифатида фойдаланилган тахминларни тестдан ўтказиш бўйича аудиторлик тартиб-таомиллари қуйидагиларни баҳолашни ўз ичига олиши мумкин: умуман олганда ўринли кузатиладиган маълумотлардан фойдаланишни максималлаштириш ва кузатилмайдиган маълумотларни минималлаштиришга интилиш маъқул бўлганлиги туфайли, раҳабарият тахминларни ҳосил қилишда бозор баҳолаш учун дастлабки маълумотларини инобатга олганлиги ва шундай бўлса, қандай инобатга олинганлиги; тахминларнинг кузатиладиган бозор шароитлари ҳамда молиявий актив ёки молиявий мажбуриятнинг хусусиятлари билан мутаносиб бўлиши; бозор иштирокчиси тахминларининг манбалари ўринли ва ишончли бўлиши ҳамда раҳбарият бир қатор турли бозор тахминлари мавжуд бўлган пайтда фойдаланиш учун тахминларни қандай танлагани; ва таъсирчанлик таҳлилининг баҳолашлар тахминлардаги жуда кичик ёки ўртача ўзгаришлар билан жиддий тарзда ўзгариши мумкинлигини кўрсатиши. Раҳбарият томонидан фойдаланилган тахминларни баҳолашга нисбатан бошқа кўриб чиқишлар учун АХС 540 A77-A83 бандларга қаранг. 131. Келажак бўйича мулоҳазаларнинг аудитор томонидан кўриб чиқилиши мулоҳаза қилинган пайтда мавжуд бўлган маълумотларга асосланади. Кейинги ҳодисалар мулоҳазалар билан номутаносиб бўлган натижаларга олиб келиши мумкинки, қайсики улар қилинган пайтда оқилона ҳисобланган. 132. Айрим ҳолатларда, келтирилган қийматни ҳисоблашда, ҳар бир тахминни тўғрилашдан кўра, дисконт ставкаси баҳолашдаги 1352 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 усул(лар)ида фойдаланилган асосий бозор ўзгарувчилари ва тахминларининг ўринлилигини баҳолаш орқали; аудиторлик далили сифатида ушбу эксперт ишининг ўринлилигини баҳолаш. Бунда, асосий урғу алоҳида молиявий инструмент даражасида эксперт ишининг ўринлилигига қаратилади. Тегишли инструментларнинг кичик гуруҳи учун, бошқа маълумотлар ва тахминлардан фойдаланган ҳолда, баҳони алоҳида тарзда ҳосил қилиш (қатъий баҳолаш ёки кенгликни ҳосил қилишда 136 ва 137-бандларга қаранг) ва сўнгра ушбу баҳони раҳбарият экспертининг баҳоси билан қиёслаш ўринли бўлиши мумкин; ва бошқа тартиб-таомиллар қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин: o бошқа моделдаги тахминларни ҳосил қилиш учун турли тахминларни моделлаштириш ва сўнгра ушбу ҳосил қилинган тахминларнинг ўринлилигини кўриб чиқиш. o раҳбариятнинг баҳолари мунтазам равишда юқорироқ ёки пастроқ бўлишини аниқлаш учун раҳбариятнинг қатъий баҳолашлари билан аудиторнинг қатъий баҳолашларини қиёслаш. 135. Тахминлар раҳбариятга унинг молиявий инструментларини баҳолашга кўмак бериш учун раҳбариятнинг эксперти томонидан ҳосил қилиниши ёки белгиланиши мумкин. Бундай тахминлар раҳбарият томонидан фойдаланганда шундай раҳбариятнинг тахминларига айланадики, бунда аудитор уларни раҳбариятнинг бошқа тахминлари сингари бир хил тарзда кўриб чиқиши зарур бўлади. Download 6.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|