Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Молиявий инструментларнинг тақдим этилиши ва очиб 
берилиши 
138. Раҳбариятнинг жавобгарликлари молиявий ҳисоботни тақдим этиш 
учун қўлланиладиган асосига мувофиқ молиявий ҳисоботларни 
тайёрлашни ўз ичига олади.
38
Молиявий ҳисоботни тақдим этиш 
асослари кўп ҳолларда молиявий ҳисоботлардан фойдаланувчиларга 
35
АХС 540, 13(в)-банд 
36
АХС 540, 13(г)-банд 
37
АХС 705, Мустақил аудиторнинг ҳисоботи (хулосаси)да фикрни модификациялаш 
38
АХС 200 нинг 4 ва А2-бандларига қаранг. 

---

АУ
ДИТ
1355
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
тадбиркорлик субъектининг молиявий инструмент фаолиятлари 
оқибатларининг, жумладан ушбу молиявий инструментлар билан 
боғлиқ рискларнинг ва ноаниқликларнинг батафсил таҳлилларини 
амалга оширишга имкон бериш учун молиявий ҳисоботларда очиб 
беришларни талаб этади. Молиявий инструментларнинг баҳолаш 
ноаниқлиги ошиши билан, ҳисоблаш базисига тегишли очиб 
беришларнинг муҳимлиги ошади ва унга ҳам ҳаққоний қиймат 
поғонасининг даражаси таъсир этади. 
139. Молиявий ҳисоботлар молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун 
қўлланиладиган асосига мувофиқ деб тақдим этишда, раҳбарият 
молиявий ҳисоботларнинг ва тегишли очиб беришларнинг турли 
қисмларининг тақдим этилиши ва очиб берилишига тегишли 
тақдимномаларни билвосита ёки бевосита амал оширади. Тақдим этиш 
ва очиб бериш тўғрисидаги тақдимномалар қуйидагиларни қамраб 
олади: 
(a) 
Содир бўлиш ва ҳуқуқлар ва мажбуриятлар – очиб берилган 
ҳодисалар, битимлар ҳамда содир бўлган ва тадбиркорлик 
субъектига тегишли бўлган бошқа масалалар. 
(б) 
Тўлиқлик – молиявий ҳисоботларда акс эттирилиши лозим 
бўлган барча очиб беришлар акс эттирилган. 
(в) 
Таснифлаш ва тушунарлилик – молиявий маълумотлар 
тегишли тартибда тақдим этилган ва акс эттирилган ва очиб 
беришлар аниқ тарзда ифодаланган. 
(г) 
Аниқлик ва баҳолаш – молиявий ва бошқа маълумотлар 
ҳаққоний тарзда ва ўринли суммаларда очиб берилган. 
Очиб беришларни аудит қилиш бўйича аудиторлик тартиб-
таомиллари ушбу тақдимномаларни инобатга олган ҳолда тузилади. 
Молиявий инструментларнинг тақдим этилиши ва очиб берилишига 
тегишли тартиб-таомиллар 
140. Молиявий инструментларнинг тақдим этилиши ва очиб 
берилишларига нисбатан, муайян муҳимликка эга соҳалар 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 

---

1356
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
 
аҳамиятли рискка эга молиявий инструментларга нисбатан,
39
ҳаттоки агарда очиб беришлар молиявий ҳисоботни тақдим 
этиш учун қўлланиладиган асосига мувофиқ бўлса ҳам, 
аудитор баҳолаш ноаниқлигининг очиб берилиши 
ҳолатларни ва қамраб олинган далилларни инобатга олганда 
етарсиз деб хулоса қилиши мумкин, ва шу туфайли, 
молиявий ҳисоботлар ҳаққоний тақдимотга эришмаслиги 
мумкин. АХС 705 аудитор молиявий ҳисоботлардаги 
раҳбариятнинг очиб беришлари етарсиз ёки чалғитадиган деб 
ишонган ҳолатдаги аудитор фикрининг оқибатлари бўйича 
йўриқномани таъминлайди. 
 
Аудиторлар очиб беришларнинг тўлиқ ва тушунарли 
бўлишини ҳам кўриб чиқиши мумкин, масалан, барча ўринли 
маълумотлар молиявий ҳисоботларда (ёки қўшимча 
ҳисоботларда) акс эттирилган бўлиши мумкин аммо улар 
молиявий ҳисоботлардан фойдаланувчиларга ҳолат юзасидан 
тушунчага эга бўлишга имкон бериш учун етарсиз тарзда 
умумлаштирилган бўлиши мумкин ёки молиявий 
ҳисоботларда қайд қилинган суммаларга нисбатан мазмун 
бериш бўйича етарли сифатли очиб беришлар бўлмаслиги 
мумкин. Масалан, ҳаттоки тадбиркорлик субъекти 
таъсирчанлик таҳлилининг очиб беришларини таъминлаган 
бўлса ҳам, очиб бериш баҳолашдаги ўзгаришлар, қарз 
шартларига эҳтимолий таъсирлар, гаров талаблари ва 
тадбиркорлик субъектининг ликвидлилиги туфайли юзага 
келиши мумкин бўлган рисклар ва ноаниқликларни тўлиқ 
тарзда акс эттирмаслиги мумкин. АХС 260
40
бошқарув 
юклатилган шахслар билан ахборот алмашинуви, жумладан 
тадбиркорлик субъектининг бухгалтерия амалиётларининг 
жиддий сифатли жиҳатлари, жумладан ҳисоб сиёсатлари, 
ҳисоблаб чиқилган баҳолар ва молиявий ҳисоботларнинг 
39
АХС 540 нинг 20-банди аудитордан тегишли молиявий ҳисоботни тақдим этиш асоси 
ҳолатида молиявий ҳисоботлардаги бухгалтерия ҳисоби мақсадидаги баҳолашларнинг 
баҳолаш ноаниқлигини очиб берилишининг етарлилигига баҳо бериш учун аҳамиятли 
рискларни юзага келтирадиган бухгалтерия ҳисоби мақсадидаги баҳолашларга тегишли 
очиб беришлар бўйича қўшимча тартиб-таомилларни амалга оширишни талаб этади. 
40
АХС 260, Бошқарув юклатилган шахслар билан ахборот алмашинуви 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
 
Молиявий ҳисоботни тақдим этиш асослари умуман олганда 
активларни, мажбуриятларни, даромадни ва харажатларни 
тўлдириш ва тушунтириш учун баҳоларга ва тегишли 
рисклар ва ноаниқликларга нисбатан қўшимча очиб 
беришларни талаб этади. Аудиторнинг эътибори рискларга ва 
таъсирчанлик таҳлилига тегишли очиб беришларга 
қаратилиши зарур бўлиши мумкин. Аудиторнинг рискни 
баҳолаш тартиб-таомиллари ва назорат фаолиятларини 
тестдан ўтказиш мобайнида олинган маълумотлар, масалан 
қуйидагилар тўғрисидаги маълумотлар аудиторга молиявий 
ҳисоботлардаги очиб беришлар тегишли молиявий ҳисоботни 
тақди этиш асосининг талабларига мувофиқлиги тўғрисида 
хулоса қилиши учун далилни таъминлаши мумкин: 
○ 
молиявий инструментлардан фойдаланиш бўйича 
тадбиркорлик 
субъектининг 
мақсадлари 
ва 
стратегиялари, жумладан тадбиркорлик субъектининг 
таъкидланган ҳисоб сиёсатлари; 
○ 
тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментлар 
билан боғлиқ рискларини бошқариш бўйича унинг 
назорат асоси; ва 
○ 
молиявий инструментлар билан боғлиқ рисклар ва 
ноаниқликлар. 
 
маълумотлар анъанавий молиявий ҳисобот тизимларидан 
ташқари тизимлардан, масалан риск тизимларидан олиниши 
мумкин. Очиб беришларга нисбатан аудитор баҳоланган 
рискларга муносабат билдиришда амалга оширишни танлаши 
мумкин бўлган тартиб-таомилларга мисоллар қуйидагиларни 
тестдан ўтказишни ўз ичига олади:
o 
очиб берилган маълумотларни ҳосил қилишда 
фойдаланилган жараён; ва 
o 
очиб беришларни тайёрлашда фойдаланилган 
маълумотлар устидан назоратларнинг операцион 
самарадорлиги. 

---

АУ
ДИТ
1357
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
 
аҳамиятли рискка эга молиявий инструментларга нисбатан,
39
ҳаттоки агарда очиб беришлар молиявий ҳисоботни тақдим 
этиш учун қўлланиладиган асосига мувофиқ бўлса ҳам, 
аудитор баҳолаш ноаниқлигининг очиб берилиши 
ҳолатларни ва қамраб олинган далилларни инобатга олганда 
етарсиз деб хулоса қилиши мумкин, ва шу туфайли, 
молиявий ҳисоботлар ҳаққоний тақдимотга эришмаслиги 
мумкин. АХС 705 аудитор молиявий ҳисоботлардаги 
раҳбариятнинг очиб беришлари етарсиз ёки чалғитадиган деб 
ишонган ҳолатдаги аудитор фикрининг оқибатлари бўйича 
йўриқномани таъминлайди. 
 
Аудиторлар очиб беришларнинг тўлиқ ва тушунарли 
бўлишини ҳам кўриб чиқиши мумкин, масалан, барча ўринли 
маълумотлар молиявий ҳисоботларда (ёки қўшимча 
ҳисоботларда) акс эттирилган бўлиши мумкин аммо улар 
молиявий ҳисоботлардан фойдаланувчиларга ҳолат юзасидан 
тушунчага эга бўлишга имкон бериш учун етарсиз тарзда 
умумлаштирилган бўлиши мумкин ёки молиявий 
ҳисоботларда қайд қилинган суммаларга нисбатан мазмун 
бериш бўйича етарли сифатли очиб беришлар бўлмаслиги 
мумкин. Масалан, ҳаттоки тадбиркорлик субъекти 
таъсирчанлик таҳлилининг очиб беришларини таъминлаган 
бўлса ҳам, очиб бериш баҳолашдаги ўзгаришлар, қарз 
шартларига эҳтимолий таъсирлар, гаров талаблари ва 
тадбиркорлик субъектининг ликвидлилиги туфайли юзага 
келиши мумкин бўлган рисклар ва ноаниқликларни тўлиқ 
тарзда акс эттирмаслиги мумкин. АХС 260
40
бошқарув 
юклатилган шахслар билан ахборот алмашинуви, жумладан 
тадбиркорлик субъектининг бухгалтерия амалиётларининг 
жиддий сифатли жиҳатлари, жумладан ҳисоб сиёсатлари, 
ҳисоблаб чиқилган баҳолар ва молиявий ҳисоботларнинг 
39
АХС 540 нинг 20-банди аудитордан тегишли молиявий ҳисоботни тақдим этиш асоси 
ҳолатида молиявий ҳисоботлардаги бухгалтерия ҳисоби мақсадидаги баҳолашларнинг 
баҳолаш ноаниқлигини очиб берилишининг етарлилигига баҳо бериш учун аҳамиятли 
рискларни юзага келтирадиган бухгалтерия ҳисоби мақсадидаги баҳолашларга тегишли 
очиб беришлар бўйича қўшимча тартиб-таомилларни амалга оширишни талаб этади. 
40
АХС 260, Бошқарув юклатилган шахслар билан ахборот алмашинуви 

---

1358
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
сотувлар ёки молиялаштириш битимлари сифатида қайд қилиш; 
 
молиявий инструментларга тегишли молиявий ҳисобот очиб 
беришларини ифодалашлар, масалан: 
○ 
қайдлар барча молиявий инструмент битимларини акс 
эттиришини; ва 
○ 
барча сингдирилган дериватив инструментлар 
аниқланганлигини; 
 
барча битимлар мустақил томонлар ўртасида ва бозор 
қийматида амалга оширилганлиги; 
 
битимларнинг шартлари; 
 
молиявий инструментларнинг баҳоланишларининг ўринлилиги; 
 
ҳар қандай молиявий инструментлар билан боғлиқ ҳар қандай 
иккиламчи келишувларнинг мавжудлиги; 
 
тадбиркорлик субъекти ҳар қандай сотилган опционлар 
бўйича битим тузганлиги; 
 
раҳбариятнинг муайян чораларни амалга оширишга 
интилиши ва қобилияти;
43
ва 
 
кейинги ҳодисалар баҳолашларга ва молиявий ҳисоботларда 
акс эттирилган очиб беришларга нисбатан тўғриланишни 
талаб этиши.