Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Тадбиркорлик субъектининг ички назорат тизими
12. 
Аудитор аудитга дахлдор бўлган ички назорат тизими ҳақида 
тасаввур ҳосил қилиши лозим. Гарчи аудит учун ўринли бўлган 
назорат воситаларининг аксарияти молиявий ҳисобот билан боғлиқ 
бўлса-да, молиявий ҳисобот билан боғлиқ бўлган назорат 
воситаларининг ҳаммаси ҳам аудит учун ўринли ҳисобланмайди. 
Назорат воситаси ўз-ўзича ёки бошқа назорат воситалари билан 
биргаликда аудит учун ўринлими, деган савол аудиторнинг 
профессионал мулоҳазаси билан боғлиқ саволлар қаторига киради. 
(А49-А72 бандларига қаранг)
Ўринли назорат воситаларини билиш хусусияти ва даражаси 
13. 
Аудит учун ўринли бўлган назорат воситалари ҳақида тасаввур 
ҳосил қилар экан, аудитор мазкур назорат воситалари қандай 
ташкил этилганига баҳо бериши ва улар амалга жорий этилган-
этилмаганини тадбиркорлик субъекти ходимларига юборилган 
сўровларга қўшимча тарзда тартиб-таомилларни бажариш орқали 
аниқлаши лозим. (А73-А75 бандларига қаранг)
Ички назорат тизимининг таркибий қисмлари
Назорат муҳити
14. 
Аудитор назорат муҳити ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. 
Бундай тасаввурни ҳосил қилиш доирасида аудитор қуйидагиларга 
баҳо бериши зарур:

---

АУ
ДИТ
1385
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)
(a) 
Тадбиркорлик субъекти раҳбарияти бошқарув юклатилган 
шахсларнинг назорати остида ҳалоллик ва ахлоқий хулқ-
атвор маданиятини яратганми ва уни қўллаб-
қувватламоқдами; ва
(б) 
Назорат муҳити элементларининг кучли томонлари 
жамулжам ҳолда ички назоратнинг бошқа таркибий 
қисмлари учун тегишли асосни яратадими ва назорат 
муҳитининг камчиликлари бошқа таркибий қисмларнинг 
самарадорлик даражасига путур етказмайдими. (А76-А86 
бандларига қаранг)
Тадбиркорлик субъекти томонидан қўлланиладиган рискни баҳолаш 
жараёни
15. 
Аудитор тадбиркорлик субъектида қуйидагилар учун жараён бор-
йўқлиги ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим: 
(а) 
Молиявий ҳисобот мақсадлари учун ўринли бўлган 
тадбиркорлик рискларини аниқлаш; 
(б) Рискларнинг жиддийлигини баҳолаш; 
(в) Уларнинг юзага келиши эҳтимолини баҳолаш; ва 
(г) 
Бундай рискларга жавобан ҳаракатлар тўғрисида қарорлар 
қабул қилиш. (А87 бандига қаранг) 
16. 
Агар тадбиркорлик субъекти бундай жараённи (матнда кейинги 
ўринларда “тадбиркорлик субъекти томонидан рискни баҳолаш 
жараёни” деб юритилади) белгилаган бўлса, аудитор мазкур жараён 
ва унинг натижалари ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. Агар 
аудитор тадбиркорлик субъектининг раҳбарияти идентификация 
қила олмаган муҳим бузиб кўрсатишлар рискларини 
идентификация қилган бўлса, у мазкур муҳим бузиб кўрсатишлар 
риски, аудиторнинг мўлжалларига кўра, тадбиркорлик субъекти 
томонидан рискни баҳолаш жараёни доирасида идентификация 
қилиниши лозим бўлган риск турларига кириши ёки кирмаслигини 
баҳолаши зарур. Агар бундай риск қайд этилган бўлса, аудитор 
нима учун жараён уни аниқлашга қодир бўлмагани ҳақида тасаввур 
ҳосил қилиши ва жараён у қўлланилаётган вазиятга қай даражада 

---

1386
АУ
ДИТ
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)
Ёзувларни киритиб қўйиш ҳам қўлда, ҳам электрон форматда 
амалга оширилиши мумкин; 
(г) Молиявий ҳисобот учун муҳим ҳисобланган операциялар 
доирасига кирмайдиган воқеалар ва шароитларни ахборот 
тизими қай тарзда қайд этади; 
(д) 
Тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботини тайёрлаш 
учун қўлланиладиган молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва 
тақдим этиш жараёни, шу жумладан муҳим ҳисоблаб 
чиқилган баҳолари ва очиб бериладиган маълумотлар; ва 
(е) Журналлардаги проводкалар билан боғлиқ бўлган назорат 
воситалари, шу жумладан такрорланмайдиган, ғайриоддий 
операциялар ёки тузатишларни акс эттириш учун 
қўлланиладиган ностандарт журналлардаги проводкалар. 
(А89-А93 бандларига қаранг)  
19. 
Аудитор тадбиркорлик субъекти молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва 
тақдим этиш билан боғлиқ роллар ва вазифалар тўғрисидаги 
ахборотни қандай бериши ҳақида, шунингдек молиявий ҳисобот 
билан боғлиқ бўлган муҳим масалалар, шу жумладан:
(a) 
Тадбиркорлик субъекти ва бошқарув юклатилган шахслар 
ўртасида ахборот алмашинуви; ва 
(б) 
Ташқи алоқалар, хусусан тартибга солувчи органлар билан 
ахборот алмашинуви ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. 
(А94-А95 бандларига қаранг).
Аудит учун ўринли бўлган назорат ҳаракатлари
20. 
Аудитор аудит учун ўринли бўлган ҳамда тақдимномалар 
даражасида муҳим бузиб кўрсатишлар рискларини баҳолаш ва сўнг 
баҳоланган рискларга мос келадиган аудиторлик тартиб-
таомилларини ишлаб чиқиш учун тушуниш зарур деб ҳисоблаган 
назорат ҳаракатлари ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. Аудит 
операцияларнинг ҳар бир муҳим туркуми, счёт қолдиғи ва 
молиявий ҳисоботда очиб бериладиган маълумотлар билан ёки 
уларга дахлдор ҳар бир тақдимнома билан боғлиқ бўлган назорат 
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда) 
мос келишини ёки тадбиркорлик субъекти томонидан рискни 
баҳолаш жараёнида жиддий камчиликлар бор-йўқлигини баҳолаши 
лозим.
17. 
Агар тадбиркорлик субъекти мазкур жараённи белгиламаган ёки 
бирон-бир махсус жараёнга эга бўлса, аудитор молиявий ҳисобот 
мақсадлари учун ўринли бўлган тадбиркорлик рисклари 
идентификация қилинган-қилинмагани ва бундай рискларга 
жавобан қандай чоралар кўрилгани тўғрисидаги масалани 
тадбиркорлик субъекти раҳбарияти билан муҳокама қилиши лозим. 
Аудитор ҳужжатлаштирилган рискни баҳолаш жараёнининг 
йўқлиги юзага келган вазиятда ўринли бўлгани ёки тадбиркорлик 
субъектининг ички назорат тизимидаги жиддий камчилик 
ҳисобланишига баҳо бериши лозим (A88 бандга қаранг) 
Ахборот тизими, шу жумладан молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим 
этиш билан боғлиқ бўлган тегишли бизнес-жараёнлар ҳамда ахборот 
алмашинуви 
18. 
Аудитор ахборот тизими, шу жумладан молиявий ҳисоботни 
тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ бўлган қуйидаги бизнес-
жараёнлар ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим:
(a) 
Молиявий ҳисобот учун муҳим бўлган операцияларнинг 
туркумлари; 
(б) Ҳам ахборот технологиялари (АТ) тизимида, ҳам 
маълумотларни қўлда тайёрлашда операцияларни амалга 
ошириш, қайд этиш, уларга ишлов бериш ва зарур ҳолда 
операцияларга тузатишлар киритиш, уларни бош 
бухгалтерия китобига ўтказиш ва молиявий ҳисоботда акс 
эттириш учун қўлланиладиган тартиб-таомиллар; 
(в) 
Операцияларни амалга ошириш, қайд этиш, уларга ишлов 
бериш ва уларни умумлаштириш учун қўлланиладиган 
тегишли бухгалтерия ҳисоби ёзувлари, тасдиқловчи ахборот 
ва молиявий ҳисоботдаги алоҳида счётлар; бу нотўғри 
ахборотга тузатиш киритишни, шунингдек ахборот бош 
бухгалтерия китобига қандай ўтказилишини ўз ичига олади. 

---

АУ
ДИТ
1387
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)
Ёзувларни киритиб қўйиш ҳам қўлда, ҳам электрон форматда 
амалга оширилиши мумкин; 
(г) Молиявий ҳисобот учун муҳим ҳисобланган операциялар 
доирасига кирмайдиган воқеалар ва шароитларни ахборот 
тизими қай тарзда қайд этади; 
(д) 
Тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботини тайёрлаш 
учун қўлланиладиган молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва 
тақдим этиш жараёни, шу жумладан муҳим ҳисоблаб 
чиқилган баҳолари ва очиб бериладиган маълумотлар; ва 
(е) Журналлардаги проводкалар билан боғлиқ бўлган назорат 
воситалари, шу жумладан такрорланмайдиган, ғайриоддий 
операциялар ёки тузатишларни акс эттириш учун 
қўлланиладиган ностандарт журналлардаги проводкалар. 
(А89-А93 бандларига қаранг)  
19. 
Аудитор тадбиркорлик субъекти молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва 
тақдим этиш билан боғлиқ роллар ва вазифалар тўғрисидаги 
ахборотни қандай бериши ҳақида, шунингдек молиявий ҳисобот 
билан боғлиқ бўлган муҳим масалалар, шу жумладан:
(a) 
Тадбиркорлик субъекти ва бошқарув юклатилган шахслар 
ўртасида ахборот алмашинуви; ва 
(б) 
Ташқи алоқалар, хусусан тартибга солувчи органлар билан 
ахборот алмашинуви ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. 
(А94-А95 бандларига қаранг).
Аудит учун ўринли бўлган назорат ҳаракатлари
20. 
Аудитор аудит учун ўринли бўлган ҳамда тақдимномалар 
даражасида муҳим бузиб кўрсатишлар рискларини баҳолаш ва сўнг 
баҳоланган рискларга мос келадиган аудиторлик тартиб-
таомилларини ишлаб чиқиш учун тушуниш зарур деб ҳисоблаган 
назорат ҳаракатлари ҳақида тасаввур ҳосил қилиши лозим. Аудит 
операцияларнинг ҳар бир муҳим туркуми, счёт қолдиғи ва 
молиявий ҳисоботда очиб бериладиган маълумотлар билан ёки 
уларга дахлдор ҳар бир тақдимнома билан боғлиқ бўлган назорат 

---

1388
АУ
ДИТ
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)