Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Рискка берилган баҳони қайта кўриш (31 бандга қаранг) 
A143. Аудит жараёнида рискни баҳолаш учун асос бўлган ахборотдан 
сезиларли даражада фарқ қиладиган ахборот аудиторнинг 
эътиборини ўзига тортиши мумкин. Масалан, рискни баҳолаш 
муайян назорат воситалари самарали ишлаётганига бўлган умидга 
асосланиши мумкин. Бундай назорат воситаларини тестлашни 
амалга ошириш жараёнида аудитор улар аудит пайтида тегишли 
вақтларда самарали ишламаганидан далолат берувчи аудиторлик 
далилини олиши мумкин. Худди шунингдек, моҳияти бўйича 
текшириш 
тартиб-таомилларини 
бажараётганда 
аудитор 
суммаларда бузиб кўрсатишларни ёки аудитор томонидан рискни 
баҳолашда назарда тутилганидан каттароқ такрорлашни аниқлаши 
19
АХС 330, 8 банд 
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда) 
ичига олади. Бундай жавоб ҳаракатлари қуйидагиларни ўз ичига 
олиши мумкин: 

Назорат ҳаракатлари, хусусан тадбиркорлик субъекти 
раҳбарияти ёки экспертларнинг тахминларини кўриб чиқиш. 

Ҳужжатлаштирилган баҳолаш тартиб-таомиллари. 

Бошқарув юклатилган шахслар томонидан тасдиқлаш. 
A138. Масалан, айрим воқеалар юз берганда, хусусан суддан анча 
миқдордаги даъво тўғрисида хабарнома олинганда, тадбиркорлик 
субъектининг жавобини кўриб чиқиш қуйидаги саволларни ўз 
ичига олиши мумкин: мазкур хабарнома тегишли экспертларга 
(масалан, юридик масалалар бўйича ички ёки ташқи маслаҳатчига) 
юборилганми, потенциал оқибатларни баҳолаш амалга 
оширилганми, тадбиркорлик субъекти мазкур ҳолатларни молиявий 
ҳисоботда қай тарзда ёритишни таклиф қилган.
A139. Айрим ҳолларда тадбиркорлик субъектининг раҳбарияти муҳим 
бузиб кўрсатиш аҳамиятли рискларига тегишли равишда, бундай 
аҳамиятли рисклар устидан назорат воситаларини жорий этиш йўли 
билан жавоб бермаган бўлиши мумкин. Бу тадбиркорлик 
субъектининг ички назорат тизимида аҳамиятли камчилик 
мавжудлигига ишора қилиши мумкин.
18
 
Моҳияти бўйича текшириш тартиб-таомилларининг ўзи етарлича 
тегишли аудиторлик далилини таъминламайдиган рисклар (30-бандга 
қаранг)
A140. Муҳим бузиб кўрсатиш рисклари операциялар стандарт туркумлари 
ёки счётлар сальдоси ҳисобини юритиш ёки ишончли молиявий 
ҳисоботларни тайёрлаш билан боғлиқ бўлиши мумкин. Бундай 
рисклар операцияларнинг стандарт ва муҳим туркумлари, хусусан 
тадбиркорлик субъектининг даромади, харидлари, пул тушумлари 
ёки тўловларига аниқ ёки тўлиқ қайта ишланмаслиги рискларини ўз 
ичига олиши мумкин.
18
АХС 265 “Бошқарув юклатилган шахсларни ва тадбиркорлик субъекти раҳбариятини 
ички назорат тизимидаги камчиликлар тўғрисида хабардор қилиш”, А7 банди  

---

АУ
ДИТ
1451
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)
A141. Агар бундай стандарт амалий операцияларни қайта ишлаш ўта 
автоматлаштирилганлик билан тавсифланса ва қўлаки усулнинг оз 
миқдорда аралашувига йўл қўйса ёки бунга умуман йўл қўймаса, 
рискка нисбатан фақат моҳияти бўйича текшириш тартиб-
таомилларини бажариш мумкин бўлмаслиги мумкин. Масалан, 
аудитор тадбиркорлик субъектининг анча катта ҳажмдаги ахбороти 
фақат электрон кўринишда, хусусан интеграцияланган 
системаларда амалга оширилган, ёзилган, ишлов берилган ва 
умумлаштирилган ҳолда шундай фикрга келиши мумкин. Бундай 
ҳолларда:

Аудиторлик далили фақат электрон шаклда мавжуд бўлиши 
мумкин, унинг етарлича тегишли хусусияти эса, одатда, 
унинг аниқлиги ва тўлиқлиги устидан назорат 
воситаларининг самарадорлигига боғлиқ бўлади . 

Агар тегишли назорат воситалари самарали ишламаётган 
бўлса, ахборотни тегишли бўлмаган тарзда амалга ошириш 
ёки ўзгартириш юз бериши ва аниқланмаслиги эҳтимоли 
кўпроқ бўлади . 
A142. Бундай рискларни аниқлашнинг кейинги аудиторлик тартиб-
таомиллари учун оқибатлари АХС 330 да баён этилган.
19
Рискка берилган баҳони қайта кўриш (31 бандга қаранг) 
A143. Аудит жараёнида рискни баҳолаш учун асос бўлган ахборотдан 
сезиларли даражада фарқ қиладиган ахборот аудиторнинг 
эътиборини ўзига тортиши мумкин. Масалан, рискни баҳолаш 
муайян назорат воситалари самарали ишлаётганига бўлган умидга 
асосланиши мумкин. Бундай назорат воситаларини тестлашни 
амалга ошириш жараёнида аудитор улар аудит пайтида тегишли 
вақтларда самарали ишламаганидан далолат берувчи аудиторлик 
далилини олиши мумкин. Худди шунингдек, моҳияти бўйича 
текшириш 
тартиб-таомилларини 
бажараётганда 
аудитор 
суммаларда бузиб кўрсатишларни ёки аудитор томонидан рискни 
баҳолашда назарда тутилганидан каттароқ такрорлашни аниқлаши 
19
АХС 330, 8 банд 

---

1452
АУ
ДИТ
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда)
A146. Ҳужжатлар ҳажми аудит бўйича келишув устида ишлаётган жамоа 
аъзоларининг тажрибаси ва қобилиятларини ҳам акс эттириши 
мумкин. АХС 230 талаблари бажарилган тақдирда, таркибига 
тажрибаси камроқ бўлган шахслар кирувчи келишув жамоаси 
томонидан амалга оширилаётган аудит тадбиркорлик субъекти 
тўғрисида тегишли билим олиш учун таркибига тажрибалироқ 
мутахассислар кирувчи жамоа томонидан амалга оширилаётган 
аудитга қараганда янада муфассал ҳужжатлаштиришни талаб 
қилиши мумкин. 
A147. Такрорий аудитлар масаласига келсак, муайян ҳужжатлар кейинги 
даврларга ўтказилиши ва тадбиркорлик субъектининг бизнеси ёки 
жараёнларидаги ўзгаришларни акс эттириш учун заруратга қараб 
янгиланиши 
мумкин. 
МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА 
УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
АХС 315 (янги таҳрирда) 
мумкин. Бундай ҳолларда рискка берилган баҳо тадбиркорлик 
субъектининг ҳақиқий ҳолатини тегишли тарзда акс эттирмаслиги 
мумкин ва режалаштирилган кейинги аудиторлик тартиб-
таомиллари муҳим бузиб кўрсатишларни аниқлаш учун самарали 
бўлмаслиги мумкин. Кейинги тартиб-таомиллар ҳақида қўлланма 
олиш учун АХС 330 га қаранг.