Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Илова 
(A14-бандга мурожаат) 
Молиявий инструментларга тегишли назоратларга 
мисоллар 
1. 
Қуйида савдо қилиш ёки инвестиция қилиш мақсадларидан қатъий 
назар кўп ҳажмдаги молиявий инструмент битимлари билан 
шуғулланадиган тадбиркорлик субъектида мавжуд бўлиши мумкин 
бўлган назоратлар бўйича қисқача маълумот ва мисоллар 
келтирилади. Мисоллар тўлиқликни англатмайди ва тадбиркорлик 
субъектлари ўзларининг ҳажми, фаолият юритаётган соҳа ва 
ўзларининг молиявий инструмент битимларининг кўламига қараб 
турли назорат муҳитларини ва жараёнларни ташкил этиши мумкин. 
Савдо тасдиқномалари ва клиринг ташкилотларидан фойдаланиш 
бўйича қўшимча маълумотлар 25-26 бандларда қамраб олинган. 
2. 
Ҳар қандай назорат тизимида, айрим ҳолатларда муҳим бузиб 
кўрсатиш рискидан қочиш учун турли назорат даражаларида 
(масалан, олдини олиш, аниқлаш ва мониторинг) назоратларни 
такрорлаш зарур бўлади. 
Тадбиркорлик субъектининг назорат муҳити 
Молиявий инструментлардан ваколатли фойдаланиш мажбурияти 
3. 
Айрим молиявий инструмент фаолиятларининг мураккаблик 
даражаси шуни англатиши мумкинки, тадбикорлик субъектидаги 
фақатгина айрим шахслар ушбу фаолиятларни тўлиқ тарзда 
тушунадилар ёки инструментларни уклуксиз равишда баҳолашда 
зарур бўлган профессионал малакалиликка эга бўлади. 
Тадбиркорлик субъектида ўринли профессионал малакалиликка эга 
бўлмаган ҳолда молиявий инструментлардан фойдаланиш муҳим 
бузиб кўрсатиш рискини оширади. 
Бошқарув юклатилган шахсларнинг иштироки 
4. 
Бошқарув юклатилган шахслар тадбиркорлик субъектининг умумий 
риск иштаҳасини раҳбарият томонидан ташкил этилишини кузатади 
ва ҳамкорлик қилади ва тадбиркорлик субъектининг молиявий 

---

1364
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 ИЛОВА 
тадбиркорлик субъектининг риск бошқаруви фаолиятларига 
нисбатан унинг мақсадлари ва ушбу мақсадларга эришишда мавжуд 
бўлган инвестицион ва хежлаш муқобиллари таъкидланганда ва 
қуйидагилар акс эттирилганда: 
(a) 
раҳбариятнинг профессионал малакалилигининг даражаси; 
(б) 
тадбиркорлик субъектининг ички назорат ва мониторинг 
тизимларининг такомиллашгани; 
(в) 
тадбиркорлик субъектининг актив/мажбурият тузилиши; 
(г) 
тадбиркорлик субъектининг ликвидлиликни сақлаш ва 
капитал зарарларига бардош бера олиш имконияти; 
(д) 
раҳбарият ўзининг мақсадларига эришишда ишонадиган 
молиявий инструментларнинг турлари; ва 
(е) 
раҳбарият ўзининг мақсадларига эришишда ишонадиган 
молиявий инструментларнинг турлари, масалан деривативлар 
чайқовчилик мақсадларида ёки фақатгина хежлаш 
мақсадларида фойдаланиши мумкинлиги. 
7. 
Раҳбарият ўзининг баҳолаш имкониятларига мослаштирилган 
сиёсатларни ишлаб чиқиши мумкин ва ушбу сиёсатларга 
тадбиркорлик субъектининг баҳолашига жавобгар бўлган ходимлар 
томонидан риоя этилишини таъминлайдиган назоратларни ташкил 
этиши мумкин. Булар қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин: 
(a) 
баҳолашларни 
ишлаб 
чиқишда 
фойдаланиладиган 
методологияларнинг тузилиши ва тасдиқланиши, жумладан 
баҳолаш ноаниқлиги қандай инобатга олиниши бўйича 
жараёнлар; ва 
(б) 
кузатиладиган 
маълумотлардан 
ҳамда 
молиявий 
инструментларнинг 
баҳоланишларини 
тасдиқлашда 
йиғиладиган маълумотларнинг турларидан фойдаланишни 
максималлаштиришга тегишли сиёсатлар. 
8. 
Кичик тадбиркорлик субъектларида, молиявий инструментлар билан 
шуғулланиш жуда кам ҳолатларда бўлиши мумкин ва раҳбариятнинг 
билими ва тажрибаси чекланган бўлади. Шунга қарамасдан, 
молиявий инструментлар бўйича сиёсатларни ташкил этиш 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 ИЛОВА 
инструмент фаолиятлари устидан назоратни таъминлайди. 
Молиявий инструментларнинг сотиб олиниши, сотуви ва сақланиши 
бўйича тадбиркорлик субъектининг сиёсатлари рискка нисбатан 
унинг иштаҳасига ва молиявий инструмент фаолиятларида жалб 
этилган шахсларнинг профессионал малакалилига мослаштирилади. 
Шу билан бирга, тадбиркорлик субъекти қуйидаги мақсадларда 
бошқарув тузилишларини ва назорат жараёнларини ташкил этиши 
мумкин: 
(a) 
бошқарув юклатилган шахслар билан инвестицион қарорлар 
ва барча аҳамиятли баҳолаш ноаниқлигига баҳо берилиши 
юзасидан ахборот алмашиниш; ва 
(б) 
молиявий инструмент операциялари билан шуғулланиш 
бўйича тадбиркорлик субъектининг умумий риск 
иштаҳасини баҳолаш. 
Ташкилий тузилиш 
5. 
Молиявий инструмент фаолиятлари марказлашган ёки 
марказлашмаган асосда амалга оширилиши мумкин. Бундай 
фаолиятлар ва тегишли қарор қабул қилиш аниқ, ишончли ва 
мунтазам бошқарув маълумотининг оқимига кўпроқ боғлиқ бўлади. 
Бундай маълумотларни йиғиш ва умумлаштиришнинг қийинлиги 
тадбиркорлик субъекти қамраб олинган жойлар ва бизнесларнинг 
миқдорига қараб ошади. Молиявий инструмент фаолиятлари билан 
боғлиқ муҳим бузиб кўрсатиш рисклари назорат фаолиятларининг 
кўпроқ марказлашмаслиги билан ошиб боради. Бу асосан 
тадбиркорлик субъекти турли жойларда, айримлари балки бошқа 
давлатларда, жойлашганда ҳақиқатда содир бўлиши мумкин. 
Ваколатни ва жавобгарликни белгилаш 
Инвестицион ва баҳолаш сиёсатлари 
6. 
Бошқарув юклатилган шахслар томонидан тасдиқланган аниқ тарзда 
қайд қилинган сиёсатлар орқали молиявий инструментларнинг 
сотиб олиниши, сотуви ва сақланиши бўйича йўналишни 
таъминлаш раҳбариятга бизнес рискларини қабул қилиш ва 
бошқариш юзасидан самарали ёндашувни ташкил этишга кўмак 
беради. Ушбу сиёсатлар жуда аниқ бўлади, қачонки уларда 

---

АУ
ДИТ
1365
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 ИЛОВА 
тадбиркорлик субъектининг риск бошқаруви фаолиятларига 
нисбатан унинг мақсадлари ва ушбу мақсадларга эришишда мавжуд 
бўлган инвестицион ва хежлаш муқобиллари таъкидланганда ва 
қуйидагилар акс эттирилганда: 
(a) 
раҳбариятнинг профессионал малакалилигининг даражаси; 
(б) 
тадбиркорлик субъектининг ички назорат ва мониторинг 
тизимларининг такомиллашгани; 
(в) 
тадбиркорлик субъектининг актив/мажбурият тузилиши; 
(г) 
тадбиркорлик субъектининг ликвидлиликни сақлаш ва 
капитал зарарларига бардош бера олиш имконияти; 
(д) 
раҳбарият ўзининг мақсадларига эришишда ишонадиган 
молиявий инструментларнинг турлари; ва 
(е) 
раҳбарият ўзининг мақсадларига эришишда ишонадиган 
молиявий инструментларнинг турлари, масалан деривативлар 
чайқовчилик мақсадларида ёки фақатгина хежлаш 
мақсадларида фойдаланиши мумкинлиги. 
7. 
Раҳбарият ўзининг баҳолаш имкониятларига мослаштирилган 
сиёсатларни ишлаб чиқиши мумкин ва ушбу сиёсатларга 
тадбиркорлик субъектининг баҳолашига жавобгар бўлган ходимлар 
томонидан риоя этилишини таъминлайдиган назоратларни ташкил 
этиши мумкин. Булар қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин: 
(a) 
баҳолашларни 
ишлаб 
чиқишда 
фойдаланиладиган 
методологияларнинг тузилиши ва тасдиқланиши, жумладан 
баҳолаш ноаниқлиги қандай инобатга олиниши бўйича 
жараёнлар; ва 
(б) 
кузатиладиган 
маълумотлардан 
ҳамда 
молиявий 
инструментларнинг 
баҳоланишларини 
тасдиқлашда 
йиғиладиган маълумотларнинг турларидан фойдаланишни 
максималлаштиришга тегишли сиёсатлар. 
8. 
Кичик тадбиркорлик субъектларида, молиявий инструментлар билан 
шуғулланиш жуда кам ҳолатларда бўлиши мумкин ва раҳбариятнинг 
билими ва тажрибаси чекланган бўлади. Шунга қарамасдан, 
молиявий инструментлар бўйича сиёсатларни ташкил этиш 

---

1366
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 ИЛОВА 
инструментлар бўйича кўпроқ тажрибага эга бўлиши мумкин ёки 
молиявий ҳисобот бўйича кўпроқ мустаҳкам бўлган ички назоратга эга 
бўлиши мумкин. Хизмат ташкилотидан фойдаланиш вазифаларнинг 
юқори даражада ажратилишига имкон бериши ҳам мумкин. Бошқа 
томондан, хизмат ташкилоти суст назорат муҳитига эга бўлиши 
мумкин.