Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Ҳужжатлар
24. Агар ташқи аудитор ички аудит хизмати ишидан фойдаланса, 
ташқи аудитор аудит ҳужжатларига қуйидагиларни киритиши 
лозим: 
(а) 
Қуйидагилар баҳоланишини: 
(i) 
Ички аудит хизматининг ташкилий мақоми ва 
тегишли сиёсатлар ва тартиб-таомиллар ички 
аудиторларнинг холислигини етарлича таъминлаши; 
(ii) Ички аудит хизмати компетентлиги даражаси; ва
(iii) Ички аудит хизмати тизимли ва тартибга солинган 
ёндашув, шу жумладан сифат назоратига амал 
қилиши; 
(б) Ички аудит хизматининг фойдаланаётган иши хусусияти ва 
кўлами ва бундай қарорнинг асосини; ва 
(в) Ташқи аудитор томонидан фойдаланган ишнинг мослигини 
баҳолаш учун бажарилган аудиторлик тартиб-таомиллари. 
*** 
Стандартни қўллашга доир қўлланма ва шарҳловчи 
материал
Ички аудит хизматининг таърифи ( 2, 12 бандларга қаранг) 
A1. Ички аудит хизмати мақсадлари ва фаолияти кўлами одатда 
тадбиркорлик субъектидаги бошқарув жараёнлари, рискларни 
бошқариш ва ички назоратнинг самарадорлиги баҳолаш ва 

---

АУ
ДИТ
1477
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
такомиллаштириш учун ташкил этилган ишонч билдириш ва 
маслаҳат бериш бўйича қуйидагилар каби фаолиятларни ўз ичига 
олади: 
Бошқарувга тегишли фаолият 

Ички аудит хизмати бошқарув жараёнини у ўзининг аҳлоқ-
одоб ва қадриятлар, натижаларни бошқариш ва 
ҳисобдорлик, рисклар ва назоратлар тўғрисидаги 
ахборотни ташкилотнинг тегишли бўлимларига маълум 
қилиш ҳамда бошқарув юклатилган шахслар, ташқи ва 
ички аудиторлар, ва раҳбарият ўртасида ахборот 
алмашинувининг самарадорлиги бўйича мақсадларига 
эришиши юзасидан баҳолаши мумкин. 
Рискларни бошқаришга тегишли фаолият 

Ички аудит хизмати тадбиркорлик субъектига аҳамиятли 
рискларни аниқлаш ва баҳолаш орқали ҳамда рискларни 
бошқаришни ва ички назоратни (шу жумладан, молиявий 
ҳисоботни тайёрлаш жараёнининг самарадорлигини)
такомиллаштиришга кўмаклашиш орқали ёрдам бериши 
мумкин. 

Ички 
аудит 
хизмати 
тадбиркорлик 
субъектига 
фирибгарликни 
топишда 
ёрдамлашадиган 
тартиб-
таомилларни бажариши мумкин. 
Ички назоратга тегишли фаолият 

Ички назоратни баҳолаш. Ички аудит хизматига назорат 
воситаларини кўриб чиқиш, улар фаолиятини баҳолаш ва 
уларни такомилаштириш юзасидан тавсиялар бериш 
бўйича муайян вазифалар юкланиши мумкин. Бу билан 
ички аудит хизмати назоратлар бўйича ишонч билдиришни 
таъминлайди. Масалан, ички аудит хизмати тестлар ёки 
бошқа тартиб-таомилларни раҳбарият ва бошқарув 
юклатилган шахслар ички назоратнинг, шу жумладан 
аудитга тегишли бўлган назорат воситаларининг, 
тузилиши, 
амалга 
оширилиши 
ва 
операцион 
самарадорлиги юзасидан ишонч ҳосил қилишини 

---

1478
АУ
ДИТ
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
Ушбу АХСда ички аудит хизмати ишига ҳаволалар бошқа 
хизматлар ёки учинчи томонларнинг ушбу тавсифларга эга 
бўлган тегишли фаолиятларини қамраб олади. 
A3. Шу билан бирга, тадбиркорлик субъектида ички аудит 
хизматидан ташқарида операцион ва раҳбарлик вазифалари ва 
жавобгарликка эга бўлган шахсларнинг холислиги одатда таҳдид 
остида бўлади, бу эса улар ушбу АХС мақсадида ички аудит 
хизматининг қисми бўлиб ҳисобланишига йўл қўймайди, гарчи 
улар АХС 330
9
мувофиқ тестланиши мумкин бўлган назорат 
фаолиятини амалга ошириши мумкин бўлсада. Ушбу сабабга 
кўра, мулк эгаси-бошқарувчи томонидан мониторинг тарзида 
амалга ошириладиган назоратлар ички аудит хизматига 
эквивалент деб ҳисобланмайди. 
A4. Гарчи тадбиркорлик субъектининг ички аудит хизмати 
мақсадлари ва ташқи аудиторнинг мақсадлари бир биридан фарқ 
қилса-да, ички аудит хизмати ташқи аудитор томонидан молиявий 
ҳисоботларнинг аудитида бажариладиган аудиторлик тартиб-
таомилларига ўхшаш тартиб-таомилларни бажариши мумкин. 
Бундай ҳолатда, ташқи аудитор ички аудиторлардан аудит 
мақсадида қуйидаги бир ёки ундан ортиқ йўсинда фойдаланиши 
мумкин: 

Хато ёки фирибгарлик туфайли бузиб кўрсатиш рисклари 
ташқи аудитор томонидан баҳоланиши учун ўринли бўлган 
маълумотларни олиш. Бу борада, АХС 315 (янги 
таҳрирда)
10
да ташқи аудитордан ички аудит хизмати 
вазифаларининг хусусияти, унинг ташкилотдаги ўрни, у 
томонидан амалга оширилган ёки амалга ошириладиган 
фаолиятлар тўғрисида тушунча ҳосил қилиш ва ички аудит 
хизматида (тадбиркорлик субъектида бундай хизмат 
мавжуд бўлса) ишлайдиган шахсларга тегишли расмий 
сўровлар юбориш талаб этилади; ёки 

Агар қонунчилик ёки меъёрий ҳужжатлар билан 
тақиқланган ёки маълум даражада чекланган бўлмаса, 
9
8-бандга қаранг. 
10
АХС 315 (янги таҳрирда), 6(a)-банд 
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
таъминлаш мақсадида режалаштириши ва бажариши 
мумкин. 

Молиявий ва операцион ахборотни ўрганиш. Ички аудит 
хизматига молиявий ва операцион ахборотни аниқлаш, тан 
олиш, баҳолаш, таснифлаш ва ҳисоботда тақдим этиш учун 
қўлланиладиган воситаларни кўриб чиқиш ҳамда алоҳида 
моддалар бўйича муайян сўровлар қилиш, шу жумладан 
операциялар, 
қолдиқлар 
ва 
тартиб-таомилларни 
муфассалштирилган тестлаш вазифалари юкланиши 
мумкин. 

Операцион фаолиятини кўриб чиқиш. Ички аудит 
хизматига 
тадбиркорлик 
субъектининг 
операцион 
фаолияти, шу жумладан унинг номолиявий фаолияти 
самарадорлиги, тежамкорлиги ва натижадорлигини кўриб 
чиқиш вазифалари юкланиши мумкин. 

Қонунчилик ва меъёрий ҳужжатларга риоя этишни кўриб 
чиқиш. Ички аудит хизматига қонунчилик, меъёрий 
ҳужжатлар ва бошқа ташқи талабларга, шунингдек 
тадбиркорлик субъекти фаолиятини бошқариш бўйича 
сиёсатлар ва раҳбарият кўрсатмалари ҳамда бошқа ички 
талабларга риоя этилишини кўриб чиқиш вазифалари 
юкланиши мумкин. 
A2. Ички аудит хизмати томонидан бажариладиган фаолиятга ўхшаш 
фаолиятлар тадбиркорлик субъектида бошқача номланган 
хизматлар томонидан амалга оширилиши мумкин. Ички аудит 
хизматининг барча ёки айрим фаолиятлари амалга оширилиши 
учун хизмат кўрсатувчи учинчи томон жалб қилиниши ҳам 
мумкин. Хизматнинг номи ҳам, хизмат фаолиятини тадбиркорлик 
субъектини ўзи ёки хизмат кўрсатувчи учинчи томон бажариши 
ҳам ташқи аудитор хизмат ишидан фойдалана олиши ёки 
олмаслигини ягона белгиловчи омили бўлиб ҳисобланмайди. 
Аксинча, бу фаолиятнинг аудит учун ўринли хусусиятига; ички 
аудит хизматининг ташкилий мақоми ва тегишли сиёсатлари ва 
тартиб-таомиллари ички аудиторлар холислигини таъминлаши 
даражаси; компетентлиги; ҳамда хизмат томонидан тизимли ва 
тартибга солинган ёндашувга амал қилинишига боғлиқ бўлади. 

---

АУ
ДИТ
1479
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
Ушбу АХСда ички аудит хизмати ишига ҳаволалар бошқа 
хизматлар ёки учинчи томонларнинг ушбу тавсифларга эга 
бўлган тегишли фаолиятларини қамраб олади. 
A3. Шу билан бирга, тадбиркорлик субъектида ички аудит 
хизматидан ташқарида операцион ва раҳбарлик вазифалари ва 
жавобгарликка эга бўлган шахсларнинг холислиги одатда таҳдид 
остида бўлади, бу эса улар ушбу АХС мақсадида ички аудит 
хизматининг қисми бўлиб ҳисобланишига йўл қўймайди, гарчи 
улар АХС 330
9
мувофиқ тестланиши мумкин бўлган назорат 
фаолиятини амалга ошириши мумкин бўлсада. Ушбу сабабга 
кўра, мулк эгаси-бошқарувчи томонидан мониторинг тарзида 
амалга ошириладиган назоратлар ички аудит хизматига 
эквивалент деб ҳисобланмайди. 
A4. Гарчи тадбиркорлик субъектининг ички аудит хизмати 
мақсадлари ва ташқи аудиторнинг мақсадлари бир биридан фарқ 
қилса-да, ички аудит хизмати ташқи аудитор томонидан молиявий 
ҳисоботларнинг аудитида бажариладиган аудиторлик тартиб-
таомилларига ўхшаш тартиб-таомилларни бажариши мумкин. 
Бундай ҳолатда, ташқи аудитор ички аудиторлардан аудит 
мақсадида қуйидаги бир ёки ундан ортиқ йўсинда фойдаланиши 
мумкин: 

Хато ёки фирибгарлик туфайли бузиб кўрсатиш рисклари 
ташқи аудитор томонидан баҳоланиши учун ўринли бўлган 
маълумотларни олиш. Бу борада, АХС 315 (янги 
таҳрирда)
10
да ташқи аудитордан ички аудит хизмати 
вазифаларининг хусусияти, унинг ташкилотдаги ўрни, у 
томонидан амалга оширилган ёки амалга ошириладиган 
фаолиятлар тўғрисида тушунча ҳосил қилиш ва ички аудит 
хизматида (тадбиркорлик субъектида бундай хизмат 
мавжуд бўлса) ишлайдиган шахсларга тегишли расмий 
сўровлар юбориш талаб этилади; ёки 

Агар қонунчилик ёки меъёрий ҳужжатлар билан 
тақиқланган ёки маълум даражада чекланган бўлмаса, 
9
8-бандга қаранг. 
10
АХС 315 (янги таҳрирда), 6(a)-банд 

---

1480
АУ
ДИТ
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
таъсир кўрсатишига йўл қўймаслик қобилиятини 
таъминлай олиши. Масалан, ички аудит хизмати бошқарув 
юклатилган шахсларга ёки тегишли ваколатларга эга 
раҳбарга ҳисобот берадими, ёки, агар ушбу хизмат 
раҳбариятга ҳисобот берса, у бошқарув юклатилган 
шахсларга бевосита мурожаат қила оладими.

Ички аудит хизмати ҳар қандай унинг вазифаларига зид 
бўлган вазифалардан, масалан, ички аудит хизмати 
доирасига кирмайдиган бошқариш ёки операцион 
вазифалар ёки мажбуриятлардан озод эканлиги ёки озод 
эмаслиги. 

Бошқарув юклатилган шахслар ички аудит хизматига 
ишчиларни ёллаш билан боғлиқ қарорларни, масалан, 
тегишли иш ҳақи тўлаш сиёсатини назорат қилиши ёки 
қилмаслиги.

Раҳбарият ёки бошқарув юклатилган шахслар томонидан 
ички аудит хизмати учун қандайдир чекловлар ёки 
тақиқлар, масалан ички аудит хизмати томонидан топилган 
натижаларни 
ташқи 
аудиторга 
билдиришда, 
ўрнатилганлиги ёки ўрнатилмаганлиги. 

Ички аудиторлар тегишли касбий ташкилотларнинг аъзоси 
эканлиги ва уларнинг аъзолиги уларни холислик билан 
боғлиқ тегишли профессионал стандартларга риоя этишни 
мажбурлаши, ёки ички аудит хизматининг ички сиёсатлари 
ушбу мақсадларга эришиши. 
A8. Ички аудит хизматининг компетентлиги юклатилган вазифаларни 
пухталик билан ва тегишли профессионал стандартларга 
мувофиқ бажариш учун талаб қилинадиган даражада, умуман 
олганда хизматга оид билим ва кўникмаларга эга бўлиш ва 
уларни сақлаб туришни англатади. Ташқи аудитор томонидан 
ички аудит хизмати компетентлиги аниқланишига таъсир қилиши 
мумкин бўлган омиллар қуйидагиларни ўз ичига олади: 

Ички аудит хизмати тадбиркорлик субъектининг катта-
кичиклиги ва унинг фаолияти хусусиятига нисбатан етарли 
ва тегишли ресурслар билан таъминланганлиги. 
ИЧКИ АУДИТОРЛАР ИШИДАН ФОЙДАЛАНИШ
АХС 610 (ЯНГИ ТАҲРИРДА) 
ташқи аудитор, тегишли баҳолашдан кейин, у томонидан 
бевосита олиниши лозим бўлган қисман аудиторлик 
далили ўрнига ички аудит хизмати томонидан давр 
давомида бажарилган ишдан фойдаланишга қарор қилиши 
мумкин.
11