Август 2020 21-қисм

Август 2020 21-қисм
Тошкент
5.”tovarlarni kimyoviy tarkibi asosida tasniflash va sertifikarlash” yangi fan sifatida rivijlanib 
bormoqda.Bu fan o‘z yutuqlari orqali davlat iqtisodiyotini rivojlanishiga hissasini qo‘shib 
kelmoqda 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.asqarov i.r shorahmedov sh.sh nomozov a.a to‘xtaboyev n.X “tovarlarni kimyoviy 
tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash hamda bojxona to‘lovlari “ t 2005 
2.”o‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” 7-tom davlat ilmiy nashiryoti 
3.”osnoviy tomojennogo dela” izdateliskiy dom “mir ekonomiki i prava” t 1998 

---

11
Август 2020 21-қисм
Тошкент
KIMYO FANI DARSLARIDA PISA TADQIQOTLARIGA TAYYORGARLIK .
XTV tasarrufidagi PMTIDUM kimyo fani o’qituvchisi
 Axmedova Umida Ramatbayevna
Annotatsiya: PISA tadqiqot savollariga javob berish jarayonida o’quvchilar o’zlarida mavjud 
bo’lgan bilim va ko’nikmalardan foydalanish bilan bir qatorda bu bilimlarni tahlil qilib, mantiqan 
o’ylab ,mustaqil xulosalar chiqarishga o’rgatiladi. Bu esa o’quvchilarda hayotda shunday 
muammoli vaziyatlarga duch kelganda ularni hal qila olish qobiliyatini rivojlantiradi.
Kalit so’z: PISA tadqiqotlari, fotosintez jarayoni , grunt suvlar, achitqilar
PISA - bu kengaytirilgan holatda -- The Programme for International Student Assessment
demakdir, ya’ni o’quvchilarning savodxonligini baholash bo’yicha xalqaro dastur. o’quvchilarga
PISA tadqiqotlari savollarini berishdan oldin ,biz aslida PISA nima ekanligi, uning mazmun 
mohiyati, asosiy maqsadi haqida o’quvchilarga tushunchalar berishimiz zarur bo’ladi.
PISA--o’quvchilarning matnni o’qib tushunish, matematika va tabiiy fanlardan savodxonligini 
baholashga qaratilgan xalqaro baholash dasturi hisoblanadi.Bu dastur o’quvchilarning maktabda 
egallagan bilim va ko’nikmalarini hayotiy vaziyatlarda qo’llay olishlarini aniqlashga mo’ljallangan. 
PISA 15 yoshli o’quvchilarning bilim va ko’nikmlarini baholash bo’yicha yagona xalqaro dastur 
hisoblanadi. tadqiqot ilk bor 2000 yilda o’tkazilgan bo’lib, har uch yilda bir marotaba amalga 
oshiriladi.navbatda Pisa xalqaro tadqiqoti 2021 –yilda o’tkazilishi mo’ljallangan. Umumta’lim 
maktablarida kimyo fani darslarida, darsdan keyingi to’garak mashg’ulotlarida mavzuga mos 
holatda PISA tadqiqotlari savollaridan foydalanish bilan o’quvchilarni PISA tadqiqotlariga 
tayyorlab borishimiz mumkin. .Chunki bu savollar o’quvchilarni olgan bilim va ko’nikmalarini 
mavjud vaziyatlarda qo’llay olish qobiliyatini, muammolarni tahlil qilish , sharhlash, ijobiy hal 
qilish, mantiqiy fikrlash va muloqot qilish qobiliyatlarini oshiradi.
Hammamizga ma’lumki, kimyo fani boshqa fanlarga nisbatan murakkabroq fan.Chunki
o’quvchi kimyo fanini tushunishi uchun avvalo , nazariy bilimga ega bo’lishi, nazariy bilimlarni 
amaliyotda laboratoriya ishlarini bajarishda qo’llay olishi, formula, reaksiya tenglamalari yoza 
olish va asosiysi masalarni tushunib yecha olishi talab etiladi. Bu esa ba’zi o’quvchilarning 
fanni o’zlashtirishiga qiyinchilik tug’diradi. men dars jarayonlarida Pisa tadqiqot savollaridan 
foydalanish natijasida bu o’quvchilarning ham fanga qiziqishi ortib, o’quvchilarning mavzular 
bo’yicha fikrlash qobiliyatlarining ortishini kuzatdim. 
o’quvchilarning tabiiy fanlar bo’yicha savodxonlik kompetensiyalari nafaqat kimyo balki 
biologiya , fizika , geografiya , astronomiya va geologiya kabi fanlaridan olgan bilimlarini 
namoyon qilishi bilan ham baholanadi. 
O’quvchi PISA tadqiqot savollarini yecha olishi uchun ularda tabiiy fanlar bo’yicha quyidagi 
kompetensiyalar shakllangan bo’lishi kerak.
1. Hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish
2.ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash
3. ma’lumotlar va dalillarni ilmiy talqin qilish
Tabiiy fanlar, ayniqsa kimyo fani insoniyatning kundalik hayot tarzida juda katta ahamiyatga 
ega .Chunki, biz har kuni kimyoviy moddalarga duch kelamiz, ulardan o’z ehtiyojlarimiz uchun 
foydalanamiz.
o’quvchilarga o’zlari ko’rib-bilib yurgan narsalari haqida gapirilganda , bu ular uchun albatta 
qiziqarli bo’ladi. misol uchun kimyo fanida suvni tozalash, havoni tarkibi, xamirni karbonat 
angidrid ta’sirida o’zgarishi, fotosintez jarayonlari haqidagi savollar har bir o’quvchi diqqatini 
tortmasdan qolmaydi. o’quvchilar xamirni achishi, fotosintez jarayonlari kabi savollarga javob 
bera olishi uchun nafaqat kimyo , balki biologiya fanidan egallagan bilimlarini ham esga olib, 
ularni tahlil qila olishi kerak. 
Fotosintez bu umumiy qilib aytganda, yashil o’simliklarda quyosh nuri ta’sirida sodir bo’ladigan 
oksidlanish –qaytarilish jarayonidir. ya’ni karbonat angidrid suv va yorug’lik ta’sirida glyukoza 
va kislorodga aylanadi, anorganik moddalardan organik modda hosil bo’ladi.Bu jarayonni to’liq 
tushunish esa o’quvchidan kimyo va biologiya fanlaridan olgan bilim va ko’nikmalarni tahlil 
qila olishni talab etadi. shularga o’xshash hayotiy mavzudagi Pisa tadqiqot savollaridan dars 
jarayonlarida foydalanish , har bir o’quvchini tabiiy fanlarga bo’lgan qiziqishini oshiradi degan 

---

12