Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

Tizimning xolat kursatkichlari. Tizim tugrisida axborotni bilish uchun uning xolat kiymatlari aniklanadi. Uni "kora kuti" kurinishida ifodalash, tasavvur kilishni engillashtiradi.
Tizimda kerakli jaraѐn (m-n , texnologik jaraѐn) kechadi, shu jaraѐn taxlil kilinadi, ya’ni uning asosiy kursatgichlari urganiladi. Boshlanishida tizim "kora kuti" shaklida kurinadi. Tizim urganilib taxlil kuchaygan sari "kuti" ravshanlashib ichidagi narsalar kurinib boraveradi. Tizimni kupincha abstrakt(xaeliy,mavxum) xolatda ifodalaymiz.

3. rasmda tizimning xolat kursatgichlari ifodalangan.

4-rasm

Tizim xolat kursatkichlari kuyidagi turlarga bulinadi:

1. 
   Kirish kursatkichlari (X) - tizimdagi jaraѐnga ta’sir etuvchi kiymatlar (maxsulot mikdori, xarorati, namligi va xokazo) kiradi;
   
2. 
   CHikish kursatkichi (U) - tizimda jaraѐn borish natijasida tizim xolatini belgilovchi kiymatlar (xarorat, tayѐr maxsulot kursatkichlari va xokazo);
   

Boshkarish uchun X - kirish kursatkichi kiymatidan birontasi (bittasi) boshkaruvchi kiymat (Z) bulishi mumkin.

Agar tizimdagi jaraѐnni boshkarish lozim bulsa, kirish kursatkichlari ichidan boshkaruvchisi tanlanadi, chikish kursatgichi ichidan boshkariluvchi kursatgich tanlab olinadi. Boshkaruvchi kursatgichni kiymatlarini uzgartirish orkali boshkariluvchi kursatgichning kiymatlari keraklik yusinda boshkarilib turiladi.

Kizikarli misol: Kirish kursatkichlari ichidan karalganda masalan, sut isitgichida-pasterizatorda (issik almashish jaraѐni) boshkaruv kursatkichi issik suvning sarfidir; chikish kursatgichi ichidan boshkariluvchi kursatgich tanlab olinadi; masalan pasterizatorda boshkariluvchi kursatgich sut xaroratidir. Issik suvning sarfi orkali sutning xarorati boshkarilib turiladi.
Demak, boshkarish shundan iboratki, (X) ning xar xil uzgarishlariga karamasdan (Z) ning shunday kiymatlari topiladiki, unda (U) bizga kerakli kiymatlarga ega buladi.
Yq f (x, z)
Texnologik jaraѐn ketadigan tizim ob’ekt deyiladi. Ob’ektni boshkarish uchun boshkariluvchi kursatkichni kerakli kiymatini boshkaruvchi ѐrdamida saklab turiladi. Boshkarishni amalga oshirish uchun boshkarish tizimi lozim.
Boshkarish tizimi - ѐpik zanjirli va ochik zanjirli buladi.
Boshkarish tizimini tashkil kilishda asosan ѐpik zanjirli tizim tashkil kilinadi. Bu urinda aks ta’sir etuvchi aloka (signal) boshkarishning asosini
tashkil kiladi. Aks ta’sir etuvchi alokani boshkarishning birinchi asosi deb kabul kilamiz. Demak, boshkaruv asosida jaraѐn kursatgichini (boshkariluvchi kursatgichni) mu’tadil ѐki keraklik kiymatidan chetga ogishini tugrilash ѐtadi.
Boshkarish axborotli aloka ѐrdamida amalga oshiriladi. SHuning uchun boshkaruv tizimining ikkinchi asosini axborot - ma’lumotlar majmuasi tashkil kiladi. Xar - xil axborot aloka vositalarining biror xili orkali yuboriladi. Bu urinda pnevmo, elektr, gidrosignal va boshka aloka vositalaridan foydalaniladi. Masalan, ma’lum dastur asosida uy xaroratini boshkarishda kuyidagi avtomatlashtirilgan tizimni ishlatish mumkin, kechasi xamma uxlaganda 18-20 0S, ertalab xamma uygonish davrida 20-240S, xamma uydan chikib ketganda kunduzi uy isitilmaydi, uning xarorati xovli xaroratiga yakin, uy egalari kelishiga yakin yana 20-240S gacha isitiladi.
YOpik zanjirda datchik, rostlagich, ijrochi kurilmalardan foydalanib boshkarish tizimi tashkil kilinadi.

3. 
   rasmda oddiy boshkarish mumkin bulgan ѐpik tizim (lokal) kursatilgan, u kuyidagilardan iborat: 1-ob’ekt, 2-datchik - signalni birlamchi uzgartirgichi (axborot beruvchi), 3-rostlagich (boshkaruvchi), 4-ijrochi (bajaruvchi) kurilma.