Avtomatika va telemexanika

9-AMALIYOT MASHG‘ULOTI
ТIZIMLARNI ISHONCHLILIGINI OSHIRISHDA MODELLASHTIRISHNING ROLI VA O’RNI
Model bilan o'tkazilgan tajribalar natijalari bo‘yicha biz ish sharoitidagi originalning xulqini miqdoriy bashorat qilishimiz kerak.
Ishlab chiqarishdagi modellashtirish obyektlari deganda quyidagilarni tushunish kerak:
1. Texnologik tizimlar (TT) - bu texnologik jihozlarning
bo‘laklari, avtomatik liniyalar, moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlar (MICHT).
2. Texnologik jarayonlar (TJ).
3. Texnologik uskunalar ishlayotganda yuz beradigan fizikaviy va kimyoviy jarayonlar (FKJ).
Modellashtirish jarayoniga ikkita asosiy talab qo‘yiladi.
Birinchidan, modeldagi eksperiment originaldagi eksperimentga qaraganda soddaroq, tejamliroq, xavfsizroq boiishi kerak.
Ikkichidan, modelning sinovi asosida originalning parametrlarini hisoblashda qoilaniladigan qoidasi bizga maium boiishi kerak. Busiz eng yaxshi modellashtirish ham befoyda boiib qoladi.
Toza ko‘rinishda (alohida) berilgan obyektlaming matematik modellari kam qoilaniladi, ular quyidagidek kombinatsiyalangan.
Masalan, TT matematik modellarida TJ matematik modellaridan
foydalaniladi, ularda, o‘z navbatida, FJ, KJ va FKJ matematik modellaridan foydalaniladi.
Zamonaviy model termini bir necha ma’nolarda qoilaniladi.
O‘rganilayotgan obyekt tadqiqotning turli bosqichlarida o‘mini bosuvchi qandaydir obyekt - bu modeldir.
Qo'yilgan maqsadga erishish uchun eng muhim xossalarini aks ettiruvchi original obyektning maqsadli ko‘rinishi - bu modeldir.
Model - bu xayoliy tasavvurdagi yoki moddiy amalga oshirilgan tizim bo‘lib, obyektni aks etishi yoki tadqiqot obyektini tiklashi hamda obyektni o‘rganish va u haqida yangi axborot keltirish maqsadida uni o‘rnini bosishi raumkin bo‘lgan tizim.
Shunday qilib, har bir modelni yaratish doim qandaydir maqsadni ko‘zlaydi.
Matematik modellar quyidagilar uchun ishlab chiqiladi:
1. FJ, FK.I, TJ, TT lami tavsiflash.
2. FJ, FKJ, TJ, TT larni tadqiq qilish. 3. TJ, TT lami loyihalash.
4. TJ, TT lami loyihalashda optimallash.
5. Avtomatlashtirilgan Ioyihalash tizimlarini qurish.
Matematik modelning ko‘rinishi, tarkibi va murakkabligi qaysi
obyektni tavsiflaydi va qaysi maqsadlar uchun ishlab chiqilganiga bog’liqdir.



1.2-rasm. Mahsulotni olish jarayonining texnologik sxemasi(KTS).
Misol.
R mahsulotni olish reaksiyasi:
A +B P
Asosiy bosqichlari:
A + B C
B + C P*+E
C + P G
Matematik modelni yaratish uchun TJ ning tizimiy tahlilini bajarish lozim.
KTT — jarayonning texnologik sxemasi chambarchas bog‘langan, yagona ishlash maqsadiga ega va tizimiy tahlil prinsiplariga,
xususan komplekslilik va ierarxik bo‘ysunuvchanlikka bo‘ysunadigan nimtizim (ayrim apparatlardagi jarayonlar) laming to‘plami
sifatida ko‘riladi. Umumiy ko‘rinishda kimyo-texnologik jarayon
(KTJ) fizik-kimyoviy tizim - FKT sifatida shakllanadi.
FKT - fazoda taqsimlangan vaqtda o‘zgaruvchan, gomogenlikning har bir nuqtasida va fazalar bo’linish chegarasida modda,energiya va impulsni ulaming manbalari (oqib tushishlar) borligida olib o‘tish ro‘y beradigan yaxlit ko‘p fazali va ko‘p komponentli muhit hisoblanadi.