Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

4 .2 . Osmani elektron boshqarish
O sm ani av to m a tik e le k tro n boshqarish tizim i ressoralarning 
qayishqoqligini va a m o rtiz a to rla rn in g qarshiligini o ‘zgartirish y o ‘li 
bilan avtom obilning xavfsizligi va qulayligini oshirish u c h u n xizm at 
qiladi.
A vtom obilning h ara k a t xavfsizligi, u yaxshi y o ‘lda katta tezlik 
bilan h a ra k a tla n g a n d a , o sm a n in g bikrligini o sh irish y o ‘li bilan 
ta ’m inlanadi. Bu avtom obil burilganda u n ing bir to m o n g a o g ‘ishini 
va jo y id a n q o ‘z g ‘a la y o tg a n d a , u z a tm a a lm a sh tirila y o tg a n d a va 
to rm o zlan g an d a o ‘tirib qolish hollarini kam aytiradi. A vtom obilning 
qulayligiga, u u n c h a k atta b o lm a g a n tezlik bilan y o m o n y o ’ldan 
yurganda, o sm a n in g bikrligini kam aytirish y o ‘li bilan erishiladi. 
B undan tash q ari, avto m o b iln in g b ir to m o n g a og ‘ishini va o ‘tirib 
qolishini kam aytirish h a m qulaylikni oshirish sirasiga kiradi.
95

---

Rut chambaragining 
holati datchigi
Drossel to ‘siqchasining 
holati datchigi
Tezlik datchigi
Uzatmalami almash- 
lab-ulagich datchigi
Elektron
boshqarish
bloki
4 .4 -ra sm . O sm an i e le k tro n b o sh q a rish tiz im in in g tark ib iy sxem asi.
T izim av to m obilning tezligi, m l ch am b arag i va drossel to ‘siq- 
ch asining h o lati, to rm o zlan ish ja ra y o n in in g jadalligi d atch ik larid an
olingan m a ’lu m o t asosida ishlaydi.
T izim n in g tarkibiy sxem asi 4 .4 -ra sm d a keltirilgan. T ezlik d a t­
chigi sifatida sp id o m e tr d atchigi, to rm o z la n ish d atchigi sifatida 
esa stop-signal o ‘chirgichi ishlatiladi. D rossel to ‘siqchasining holati 
datch ig in in g tuzilishi ushbu k itobning II bobida batafsil koT ilgan. 
Rul cham baragi holati datchigi sifatida, o d a td a , fotodatchiklar ishla­
tiladi. D atch ik q o ‘zg‘alm as fo to d io d va fo to tra n z isto rd a n tashkil 
topgan b o ‘lib, u larn in g orasiga m l valiga m ah k am lan g an d archali 
disk joylashtirilgan. Rul cham baragi burilg an d a d a rc h a la r d a m - 
b ad am fo to d io d d a n ch iq q a n y o m g ‘lik n u rin i o ‘tkazib -y o p ib tu radi. 
F o to tra n z isto rg a y o m g ‘lik n uri tu sh g a n d a u o ch ilad i va to k o ‘tk a- 
zadi. Disk yomgMik n u rin i y o p ganda tra n z isto r berkiladi va tok 
zanjiri uziladi. Shu tarz d a, rul cham baragi burilish b u rchagi va 
tezligini ifodalovchi raqam li signal hosil b o ia d i va EBB ga uzatiladi.
A m o rtiz a to rla rn in g q arsh ilik k u c h in i o ‘zg artiru v ch i y u ritm a
sifatida elektr dvigatel yordam ida a m o rtizato m in g suyuqlik o lk a z is h
teshigini p o g ‘onali o ‘zgartiradigan diskret ijrochi m exanizm ish ­
latiladi.
96

---