Avtomobil transporti muxandisligi

2.1 Тransport vositalarining texnik holati va ishlash qobiliyati
tushunchalari va ko’rsatkichlari
Transport vositasi (agregat, mexanizm, birikma)ning texnik holati deb, uning
ishlash qobiliyati va sozlik darajasini baholovchi holat parametrlarining nominal
qiymatidan o‘zgarishi (chetga chiqishi) majmuyiga aytiladi. Transport vositasining
texnik holati konstruksion parametrlarning joriy qiymati Y
i
orqali aniqlanadi (2.1-
rasm).
Yo‘l o‘tishi bilan transport vositasining texnik holati yeyilish, nosozlik va boshqa
sabablarga ko‘ra yomonlashadi. Bunda uning ekspluatatsion sifat ko‘rsatkichlari ham
pasayadi. Transport vositasining ekspluatatsion sifat ko‘rsatkichlari bir vaqtning
o‘zida uning texnik holati ko‘rsatkichlari bo‘lib xizmat qiladi. Quyida transport
vositasi agregat va tizimlarining texnik holat ko‘rsatkichlari keltirilgan:
Kompleks ko‘rsatkichlar: mukammal (kapital) ta’mirlashgacha yurilgan yo‘l;
tezlik (tezlanish) olayotgan vaqtidagi yetakchi g‘ildraklar quvvati; yonilg‘i sarfi;
yetakchi g‘ildirakning erkin dumalash yo‘li.
Ko‘p hollarda agregat va mexanizmlarning konstruktsion o‘lchamlarini
(parametrlarini) aniqlash uchun ularni qisman yoki to‘liq bo‘laklarga ajratishga
to‘g‘ri keladi. Lekin agregat va mexanizmlarning texnik holat parametrlarini
boshqacha yo‘l bilan ham aniqlasa bo‘ladi, ya’ni diagnostik parametrlar yordami
bilan. Misol: dvigatelning quvvati, moyning sarf bo‘lishi, stilindrdagi kompressiya
(ikkinchi taktidagi bosim) va h.k.
Transport vositasining texnik holati parametrlari ekspluatatsiya jarayonida
o‘zining boshlang‘ich qiymatidan (Y
b
) to chegaraviy qiymatigacha (Y
Ch
) o‘zgaradi
(2.1-rasm). Masalan, tormoz mexanizmi ishlaganda baraban bilan ustqo‘yma
(ishqalanish qoplamasi) orasidagi tirqish oshib boradi.
Tormozlanish yo‘lining chegaraviy qiymati S
TCh
va unga to‘g‘ri keladigan Y
Ch
1-
oraliq transport vositasi yoki agregatning ishlash qobiliyatini, ya’ni
R
i
L
L p
p
0
yoki
ch
i
b
Y
Y
Y
£
£
transport vositasining ishlash shartini ko‘rsatadi.
2-oraliq transport vositasi yoki agregatning ishlamasligini
ch
Y
f
f
i
b
Y
Y
, ya’ni
buzilganligini ko‘rsatadi.
2.1-rasm. Texnik holat parametrining o‘zgarishi va uning oldini olishga ta’sir etish
sxemasi
Y
b
– boshlang‘ich yoki nominal texnik holat parametrining qiymati;