Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

=
=
LjOK__ 
/ | -Ч..Х
Б у м
Б ю к + Ь г, к + Ь о
)
У ш бу к ў р с а тк и ч к а л е н д а р ь к у н л ар учун
о _
~ Б|»к
Р
А К к- L yM
Т р а н с п о р т в о с и т а л а р и н и н г б о с и б ў тган м а с о ф а с и т а - 
ш и ш н и н г с а м а р а л и б ў л и ш и га к атта т а ъ с и р э т а д и . М а б - 
л а ғ л а р ва в а қ т с а р ф и т а л а б э т и л и ш и н и ҳ и со б га о л и н с а , 
қ а т н о в м а с о ф а л а р и д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и н и н г
и л о ж и б о р и ч а к атта б ў л и ш и ва у н и н г қ и й м а т и б и р ёк и
ун га я қ и н л а ш и ш и т а ш и ш т а н н а р х и н и а р з о н л а ш т и р и ш га
и м к о н б ер ад и .
Қ ат н о в м а с о ф а с и д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и қ и й - 
м ати га қ у й и д а ги о м и л л а р т а ъ с и р этад и :
— ю к ва п ассаж и р л ар о қ и м и тар к и б и ва й ў н а л и ш и , о р ­
т и ш -т у ш и р и ш п у н к т л ар и н и н г ж о й л аш га н л и ги , п у н к тл ар - 
ар о ҳ а р ак ат й ў н а л и ш и ва т а ш и ш н и т а ш к и л эти ш . И к к и
ёкд ам а ю к ва п ассаж и р л ар о қ и м и м ақсад га м у во ф и кд и р . 
А м м о, ю к таш и ш д а қат н о в м асо ф аси д ан к ў п р о қ ф о й д ал а - 
н и ш га ю к ва кузов турлари маълум д ар аж ад а таъ си р кўрсата-
9 0

---

д и. М асалан, суг ёки б ен зи н н и м ахсуслаш тирилган ци стерна- 
д а та ш и л га н д а (3 к о э ф ф и ц и е н т қ и й м а т и 0,5 га я қ и н , холос. 
Ч унки автомобиль ш асси си га ўрнатилган ц и стерна б ош қ а тур- 
д аги ю к л ар н и т аш и ш и м к о н и н и б ер м ай д и ва ю к ли ҳаракат 
б и р т о м о н л а м а бўлади. Я н а б о ш қ а м исол: б и р и н ч и йўн али ш - 
д а т о ш к ў м и р таш и лган автом об и лд а, о р қ а й ў ш т и ш д а кузов- 
ни ю в и б , т о залаб ва са н и т а р и я т ал аб и га етк азм асд ан тури б
д о н маҳсулотини т аш и б бўлмайди;
— ю к таш и ш н и м арш руглаш , қатнов м асоф аларидан (1юй- 
д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и н и о ш и р и ш н и н г м у ҳ и м б и р й ў л и - 
д и р . К атта ш аҳ ар л ар д а ва а ҳ о л и я ш о в ч и ж о й л а р д а қ а т н о в
м а с о ф а л а р и к о э ф ф и ц и е н т и н и о ш и р и ш уч ун и л д ам р е ж а ­
л аш т и р и ш д а ч и зи к д и м атем ат и к д астурлар усули н и қўллаш - 
н и н г а ҳ а м и я т и катта. Б у н д а з а м о н а в и й Э Ҳ М л а р д а н ф о й ­
д а л а н и ш л о з и м . Ш а ҳ а р л а р ва в и л о я т л а р а р о узок, м а с о ф а ­
л ар га ю к т а ш и ш д а а в т о м о б и л л а р н и и л о ж и б о р и ч а и к к и т о - 
м о н л а м а ю к л а ш ж уд а м уҳим в а зи ф а д и р ;
— а в т о м о б и л л а р н и о р қ а й ў н а л и ш л а р д а ҳ ам ю к б и л ан
қатн ови га ўз ҳ и ссаси н и қўш увчи ҳ ай д овчи ларга м одд ий рағ- 
б ат л а н т и р и ш т и з и м и н и к е н г қўллаш ;
— илож и б ори ча н о л и н ч и қ атн о в л ар м а с о ф а с и н и к а м а й ­
тириш .
Б у н и н г учун А Т С л а р н и к а т т а ҳ а ж м л и ю к ж ў н а т у в ч и - 
л а р ёк и қабул қи л у вч и л ар га я қ и н л а ш т и р и ш ҳам да кун (с м е ­
н а) д а в о м и д а ё н и л ғ и н и қ а й та о л и ш л и к к а йўл қ ў й м а с л и к
зарур. Н о л и н ч и қ а т н о в м а с о ф а с и к атта б ў лад и ган ҳолларда 
А Т С ф и л и а л и н и ю к ҳ о си л э т у в ч и ё к и қаб ул э т у в ч и л ар га
я қ и н л а ш т и р и ш м ақ сад га м у в о ф и к д и р .
А гар автом об иль Т иш вақтда ю кни ўртача м асоф ага (1юкУр1) 
таш иса ва марш рутдаги қатнов м асоф аси д ан ф о й д ал ан и ш к о ­
эф ф и ц и ен ти (уЗм) маълум бўлса, у н и н г т а ш и ш н и таш к и л этиш
би лан б о ғл и қ б ў л ган м арш рутдаги м асоф аси:
И ш к у н и д а в о м и д а г и у м у м и й қ а т и о в м а с о ф а с и :
I 
= 1“!L . 7
+1 = — • 7
n v \
Ум- 
рм 
^ю.к>т | о 
р 
. 
( 1 э )
91

---

Б ун да 1юқ — ю к ли қ а т н о в л а р м а с о ф а с и н и н г уртача қ и й - 
м ати , км ;
jSM— м ар ш р у т и чи қ а т н о в м а со ф аси д ан ф о й д ал а н и ш к о ­
эф ф и ц и е н ти ;
Z io ™ ку н д а в о м и д а ю к л и қ а т н о в л а р с о н и ;
1н— а в т о м о б и л н и н г к у н л и к н о л и н ч и қ а т н о в м а с о ф а с и ,
км;
/? — иш ку н и д а в о м и д а г и қ а т н о в м а с о ф а с и д а н ф о й д а ­
л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и .
Қ а т н о в м а с о ф а л а р и д а н у н у м л и ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ­
ц и е н т и кўп ж и ҳ а тд а н А Т С м а р к е т и н г б ў л и м и х о д и м л а - 
р и н и н г а н и қ ва т е з к о р иш о л и б б о р и ш л а р и г а б о ғл и қ . 
Т р а н с п о р т ҳудудидаги ю к о қ и м л а р и ва ю к ж ў н ату в ч и ва 
қабул қ и л у в ч и л а р за р у р ат и а н и қ б ў лган т а к д и р д а , ам ал д а 
б ар ч а ҳ о л л ар д а ҳам қ а т н о в м а с о ф а л а р и д а н у н у м л и ф о й ­
д ал а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и н и о ш и р и ш им ко н и бўлади. Б ун да 
а в т о м о б и л л а р н и н г о р қ а й ў н ал и ш д а ҳам ю к б и л ан и ш л а ш и - 
ни т аш к и л эти ш ва ҳ ал қаси м о н м арш рутлар тузиш аҳам ияти 
ж уда катта.
Қ а т н о в м а с о ф а с и у н у м л и к о э ф ф и ц и е н т и н и ш а ҳ а р - 
л а р , в и л о я т л а р а р о ва х а л қ а р о т а ш и ш л а р д а м а р к а з л а ш т и - 
р и л г а н т а ш и ш л а р н и м а р ш р у т л а р б ў й и ч а т а ш к и л э т и б , 
ҳ а р а к а т ж а д в а л л а р и н и т р а н с п о р т - э к с п е д и ц и о н и д о р а л а р
б и л а н й ў л га с о л и ш о р қ а л и о ш и р и ш ҳ ам к а т т а а ҳ а м и я т г а
эга.
М ар ш р у тл и а в т о б у с л а р а м а л д а и к к и т о м о н л а м а п а с с а ­
ж и р л ар б и л ан қ а т н а ш и н и и н о б атга олганда, автоб усларн и н г 
м ар ш р у т и чи бўш қ а т н о в л а р и б ў лм ай ди .