Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

-
Q» 
- 7 ,5 т
+ 
7 ,5 т +
6
т _
21 
п 933.
Ycr "
~
 
7 ,5 3 
2 2 ,5
Р а . 
_ 7 ,5 10 + 7 ,5 - 1 5 +
6
5 0 _ 4 8 7 ,5 т к м = л
0 7
Yjl ~ я , Л К1Л ~
7 ,5 т ( 1 0 + 15 + 5 0 ) км
5 6 2 ,5 т к м
’
8 5

---

3-м исол. Ў ш а а в т о м о б и л ь 2 м ар та ю к т а ш и г а н , ш у ж у м ­
л а д а н 1 -қ а т н о в д а 4 т ю к н и 10 км м а с о ф а га ва 2 -қ а т н о в д а 7 
т ю к н и 40 км м а с о ф а га т а ш и г а н . у ст ва уд л а р н и а н и к д а ш
лозим .
Y 
- Qa 
_ 4Т+7Т _ 11т _ п 7 ло. 
Tcr 
qH ZK 7,5-2 “ 15т 
U’
Р ф
_ 4 т • 1 0к м + 7 т ■ 4 0 к м _ 3 2 0 т к м _ ^ 
q „ - L K)K 
7 ,5 т ■ (1 0 к м + 4 0 к м )
3 7 5 т к м
'
Х улоса қ и л и б а й т г а н д а , ю к т а ш и ш а в т о м о б и л л а р и д ан
ф о й д а л а и и ш д а с т ат и к ва д и н а м и к ю к к ў т а р у в ч ан л и к д а н
ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т л а р и қ у й и д а ги и к к и хусусий 
ҳ о л д а ў зар о т е н г б ў лад и :
1. А гар б и р а в т о м о б и л ь ҳар хил м а с о ф а га ва ам ал д а б и р
хил ҳ аж м д аги ю к т а ш и с а , я ъ н и q 
= c o n s t.
9 
^амалда
2. А гар б и р а в т о м о б и л ь ҳ ар хил ҳ аж м д аги ю к н и , б и р
хил м а с о ф а г а т а ш и г а н д а , я ъ н и 1|оқ= c o n st.
Б у н д ай қ о л л ар д а уст д а н ф о й д а л а н и л а д и .
А в т о м о б и л ь б и р н е ч а ю к л и қ а т н о в н и ҳ а р хил м а с о ф а - 
д а а м а л га о ш и р и б , ҳар с а ф а р ҳ ар хил ҳ аж м д аги ю к н и т а ­
ш и га н д а уд д ан ф о й д а л а н и л а д и .
Ю к к ў тарувч ан ли кд ан ф о й д ал а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и т ез- 
к о р р е ж а л а ш т и р и ш ва т а ш и ш р е ж а с и н и тах ^и л қ и л и ш , 
а й н и қ с а т р а н с п о р т в о си тал ар и тури ни т ан л аш ҳ ам д а у л ар ­
н и н г зарур м и к д о р и ни ҳ и со б л аш д а катта аҳам иятга эга. Ю к 
кўтарувч а нл и клан ф о й д ал а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и н и о ш и р и ш
б ер и л га н ҳаж м д аги ю к т а ш и ш га зар у р бўлган т р а н с п о р т
во си талари с о н и н и к ам ай ти р и ш и м к о н и н и беради.
Ю к к ў т а р у в ч а н л и к д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и
ю қ о р и д а р а ж а д а б ў л и ш и учун : т а н л а н а ё т г а н т р а н с п о р т
в о с и т а с и тури т а ш и ш га м ў л ж а л л а н га н ю к ҳ аж м и ва ю к 
о қ и м и т а р к и б и га м о с б ў л и ш и к е р а к ; а в т о м о б и л н и н г ку - 
зо в и т а ш и л а д и г а н ю к ту р и ва х а р а к т е р и га м о с б ў л и ш и
к е р а к ; и х т и с о с л а ш т и р и л г а н а в т о м о б и л л а р д а н ф о й д а л а ­
н и ш (м а с а л а н , пахта хом а ш с с и т а ш и ш д а қ о п -қ а н о р с и з
т а ш и ш га м ў л ж а л л а н г а н ва б о р т л а р и о р т т и р и л г а н п ах та 
т а ш у в ч и а в т о п о е зд ); ю к л а р н и и л о ж и б о р и ч а з и ч л а б ж о й -
86

---

лаш (м асалан , хаш ак ва х а ш а к с и м о н ю к л ар н и пресслаб з и ч - 
л аш ва ҳ . к . ); май д а п а р т и я л и ю к л а р н и о л д и н д а н й ў н а л и ш - 
л а р и га қ ар аб (а й н и қ с а ш аҳ ар л ар ар о т а ш и ш д а ) гуруҳлаш л о ­
зим .
А втобус с ар о й и ва у н и н г у р тач а с и ги ми д ан ф о й д ал а н и ш
ту ш у н ч а л а р и , ю к ав т о м о б и л л а р и с а р о й и ҳ ам д а у н и н г у р та­
ча ю к к ўтара о л и ш т у ш у н ч а с и д а н п р и н ц и п и а л ф а р қ л а н - 
м ай д и . А в то б у сл ар с и г и м и ҳам ю к а в т о м о б и л л а р и н и н г ю к 
кў та р у в ч ан л и ги д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и каб и п а с ­
с а ж и р л а р с и г и м и д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и б и л а н
и ф о д а л а н а д и . Б у н д ай к о э ф ф и ц и е н т п а с с а ж и р л а р о қ и м и
б и л ан б ево си та б оғл ан ган бўли б, кун м о б а й н и д а ги со атл ар - 
д а , кун д а в о м и д а п а с с а ж и р л а р ҳ а р а к а т и й ў н а л и ш и г а кўра, 
ҳаф та к ун лари д а, й и л о й л а р и ҳам да м авсум ва ш унга ўхш аш
саб аб л ар га кўра ў згар и б туради .
П а с с а ж и р л а р с и г и м и д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и
(у) а в т о б у с н и н г т ў л г а н л и г и б и л а н х а р а к т е р л а н а д и . Ю к 
т а ш у в ч и а в т о м о б и л л а р д а г и к а б и п а с с а ж и р л а р с и г и м и д а н
ф о й д а л а н и ш н и н г с т а т и к ва д и н а м и к к о э ф ф и ц и е н т л а р и
м авж уд .
П а с с а ж и р л а р с и г и м и д а н ф о й д а л а н и ш н и н г с т а т и к к о ­
э ф ф и ц и е н т и р е й с д а в о м и д а т а ш и л г а н п а с с а ж и р л а р у м у ­
м и й с о н и н и а в т о б у с н и н г н о м и н а л с и г и м и г а н и с б а т и с и ­
ф ати д а а н и к д ан а д и . П асс а ж и р л а р с и г и м и д а н ф о й д а л а н и ш ­
н и н г д и н а м и к к о э ф ф и ц и е н т и э с а а м а л д а б а ж а р и л г а н
т р а н с п о р т и ш и (п а с с а ж и р о б о р о т и ) н и н г бутун т а ш и ш м а - 
с о ф а с и д а в о м и д а а в т о б у с н о м и н а л с и г и м и д а н т ў л а ф о й -
д а л а н и л г а н д а г и т р а н с п о р т и ш и г а н и с б а т и с и ф а т и д а а н и қ - 
л ан ад и .
С о а т б а й и ш л о в ч и а в т о б у с л а р д а , е н г и л т а к с и ва б о ш қ а
автом об и лларда таш и л ган п ассаж и р лар с о н и и н о б а т г а о л и н - 
м асл и ги учун , б у н д ай т а ш и ш л а р д а у л ар с и г и м и д а н ф о й д а ­
л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и а н и к д ан м а й д и .
А в т о б у с л а р с и г и м и д а н ф о й д а л а н и ш н и н г с т а т и к к о ­
э ф ф и ц и е н т и п а с с а ж и р л а р н и н г р е й с д а в о м и д а г и а л м а ш у - 
в и н и ҳ и с о б га о л м а га н л и г и у ч у н , а м а л д а бу к ў р с а т к и ч д а н
ф о й д а л а н и л м а й д и . А в то б у с с а р о й и и ш и н и р е ж а л а ш т и ­
р и ш ва т ах д и л э т и ш д а ул и ш л а т и л а д и .
П ассаж и рлар си ги м и д ан ф о й д ал ан и ш к о э ф ф и ц и е н т и а в - 
т о б у с л а р н и н г иш у н у м и га к атта т а ъ с и р эт у в ч и к ў р с а т к и ч -
8 7

---

д ир. Б ош қа ш ар т-ш ар о и тлар б и р хил бўл ганда, автобус ичида 
п а с с а ж и р л а р қ а н ч а кўп б ў л с а , п а с с а ж и р -к м д а ў л ч ан у в ч и
т р а н с п о р т и ш и ва б и р хил эк с п л у а та ц и я хараж ати б ў л и ш и ­
га қ а р а м а й о д и н ад и га н д а р о м а д м и к д о р и ш у н ч а кўп б ў л а - 
д и . Л е к и н ш у н и ҳам ҳ и с о б га о л и ш за р у р к и , ав то б у с с а л о - 
ни да п ассаж и р лар н и н г кўп б ўли ш и , уларни таш и ш д аги к о м - 
cJjopT ш ар о и тл а р п а с а й и ш и га о л и б келад и . А втобус с а л о н и - 
н и м е ъ ё р и д а н о р т и қ т ў л д и р и ш п а с с а ж и р л а р н и н г кў п м и к ­
д о р д а т о л и қи ш и га о л и б к ел ад и , б аъ зи ҳ о л л ар д а авто б у сл ар
с и н и ш и ҳам м у м к и н . Б ун дам т а ш қ а р и , т а ш и ш ш а р о и т и - 
н и н г о р т и қ ч а з и ч л и г и к и р а ҳ а қ и н и й и ғ и ш н и ҳам қ и й и н - 
лаш тирад и.
П а с с а ж и р л а р с и г и м и к ў р с а т к и ч и н и ҳ ар б и р м а р ш р у т
ва у н и н г о р а л и к ж о й л а р и у ч у н а л о ҳ и д а та х д и л қ и л и ш
м а қ с а д г а м у в о ф и қ . Б у н д а а в т о б у с с а л о н и н и н г т ў л и ш и
м а р ш р у т н и н г ҳар б и р ж о й и (т о ч к а )с и д а м е ъ ё р д а н о ш м а с - 
л и г и н и н а з а р д а т у т и ш л о з и м . А гар с а л о н н и н г т ў л и ш и
м ар ш р у т д ав о м и д а етар л и д ар а ж а д а б ўлм аса, б ун дай м а р ш - 
р у тд а с и г и м и к и ч и к р о қ а в т о б у с л а р д а н ф о й д а л а н и ш т а в - 
с и я э т и л ад и ё к и қ а т н о в ж а д в а л и қ а й т а д а н к ў р и л и б , к а т ­
к о в о р а л и ги ни о ш и р и ш л о з и м б ў л а д и . А гар м а р ш р у т д а ги
а й р и м у ч а с т к а ( п е р е г о н ) д а а в т о б у с л а р д а г и п а с с а ж и р л а р
с о н и м е ъ ё р и д а н ж уд а кў п о ш и б к е т с а , б у н д а й м а р ш р у т д а
к а тт а ва а л о ҳ и д а к а т т а с и г и м л и а в т о б у с л а р д а н ф о й д а л а ­
н и ш ё к и а й т и л г а н у ч а с т к а л а р д а қ ў ш и м ч а к и с к а р т и р и л -
ган м а р ш р у т о ч и ш , ё к и ҳ а р а к а т и т е з л а ш т и р и л г а н а в т о ­
б у сл а р и ш л а т и ш м а с а л а л а р и н и к ў р и б ч и к и ш т а вс и я э т и -
л а д и . Б и н о б а р и н , м а р ш р у т д а г и а в т о б у с л а р с и г и м и д а н
о к и л о н а ф о й д а л а н и ш н и н г а с о с и й ом ил и ҳ а р а к а т ж а д в а - 
л и н и т ў ғр и ( а н и қ ) т у з и ш д а н и б о р а т д и р . Бу к о э ф ф и ц и -
е н т н и и г м и к д о р и й к ў р с а т к и ч и г а ҳ а р а к а т м у н т а з а м л и г и
ҳам к а т т а т а ъ с и р э т а д и .