Avtotransport vositalari servisi asoslari

1-rasm. Elektrolit sathini
tekshirish.
2-rasm. Akkumulyator batareyasini tekshirish uchun
yuklama vilkasi: 1–volьtmetr; 2–kronshteyn; 3–kojux; 4–
yuklama rezistori; 5–kontakt halqasi; 6– kontakt gaykasi;
7–dasta; 8–shchup.
Yuklamali vilka yordamida akkumulyator batareyasini zaryadlanganlik darajasini aniqlashda,
yuklanish ostidagi volьtmetrni tekshirilayotgan batareya sig’imiga to’g’ri kelgan ko’rsatishi, quyida
keltirilgan ma’lumotlarga mos tushishi lozim:
Akkumulyatorning Kuchlanishi,V
1,7-1,8
1,6-1,7
1,5-1,4
1,4-1,5
1,3-1,4
Zaryadlanganlik darajasi, foiz
100
75
50
25
0
Soz akkumulyator batareyasini kuchlanishi yuklamali vilka bilan tekshirilganda kamida 5s
davomida o’zgarmasligi keraq Akkumulyator batareyasi qopqog’adagi teshiklar tiqinlar bilan berkitilgan
bo’lishi lozim.
Elektrolitning zichligi 1,2 g/sm3 dan kam bo’lgan akkumulyatorlarni yuklamali vilkada tekshirish
tavsiya etilmaydi. Elektrolit zichligining 0,01 g/sm3 ga kamayishi, akkumulyator batareyasi 6 %
zaryadsizlanganligini ko’rsatadi. Batareyaning zaryadsizlanishi yozda kamida 50 % ni, qishda 25 % ni
tashkil qilsa, uni zaryadlash kerak.
Akkumulyator batareyasi - uch oyda bir marta batareya haqiqiy sig’imining 1/10 dan 1/13 gacha
tok kuchi bilan zaryadlanadi.
Batareyalarni zaryadlash ikki xil usul bilan:
- doimiy tok kuchi bilan;
- doimiy kuchlanish bilan zaryadlanadi.
Birinchi usulda, batareyani zaryadlash tarmog’iga ketma-ket guruhlab kuchlanishlar reostati orqali
ulanadi. Batareya ikki bosqichda zaryadlanib, birinchi bosqichda zaryadlash, batareyaning bitta
elementidagi kuchlanish 2.4 v ga yetguncha, ikkinchi bosqichda esa, tok kuchi 50 % ga kamayguncha
bajariladi.
Bu uslubning kamchiligi shuki, zaryadlash 10-15 soat davom etadi hamda ulanadigan batareyalar
bir xil sig’imda bo’lishi va tok kuchi har soatda nazorat qilib turilishi zarur. Ikkinchi usulda, doimiy
kuchlanish bilan har xil sig’imdagi va har xil darjada zaryadlanadigan batareyalarni zaryadlash mumkin.
Batareyalarning bir xil kuchlanishdagilari guruhlarga ajratiladi va zaryadlash qisqa vaqt davom etadi,
hamda tok kuchi rostlab turilishi zarur. SHuningdek, zaryadlashni bevosita avtomobilning o’zida bajarish
ham mumkin. Zaryadlash jarayonining jadallashishi katta tok kuchi (50A) hisobiga olib boriladi. ASS
larda qo’llaniladigan to’g’rilagichlar (Vipryamitellar VAS-111, VSA-5 va h.k.) kuchlanishni 80V gacha
va tok kuchini 12A bo’lishini ta’minlaydi. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilayotgan (NEKSIYa, TIKO va
DAMAS avtomobillariga qo’yilayotgan) 12V35AH va 12V55AH(MF) akkumulyator batareyalarida
mahsus indikatarlar bo’lib, ular akkumulyatorni me’yoriy (yashil rang), zaryadtalab (qora rang) va

---

elektrolitning kamligini (rangsiz) ko’rsatadi. Indikatorning rangiga qarab, akkumulyatorni zaryadlash
yoki unga elektrolit quyish zarurligini aniqlash mumkin. Akkumulyator batareyasini joriy ta’mirlashdan
oldin uning tashqi sirti 3-5 foizli kalьtsiy sodasining(qaynoq) eritmasi bilan yungli cho’tkada yuviladi.
Batareya yuvilgandan keyin sovuq suv bilan chayib tashlab, quruq latta bilan artiladi. Batareyaning
kislotaga chidamli mumli(mastika) sirtining yoriqlari, jips bo’lmagan joylari elektrolitning sizib chiqishi
va sachrashi orqali aniqlanadi. Bunday nuqsonlar akkumlyatorlar batareyasini qismlarga ajratmay turib
bartaraf etiladi. SHu yoriq joylari(90-120
0
burchak ostida) qizdirilgan iskana bilan o’yib ko’chirib olinadi,
so’ngra shu joylarga qaynoq, suyultirilgan mum quyiladi. Ta’mirlash oldidan, qismlarga ajratmay turib
batareyaning haqiqiy sig’imidagi tok 1/20-1/15 nisbatdagi qiymatida, kuchlanishni 1,5V ga pasayguncha
zaryadsizlantiradi. So’ngra elektrolit sopol vanna yoki shisha idishlarga quyib qo’yilib batareya
distillangan suv bilan yuvib yuboriladi. SHundan so’ng, quvurchasimon frezada yoki diametri 18mm li
parmada parmalab, peremichka chiqarib olinadi va qopqoqdagi kislotaga chidamli mum qobig’i ko’chirib
tashlanadi.
Mum qoplamasi elektrda qizdirilgan kurakchalar yordamida ko’chirib tashlanadi. Batareyaning mumdan
tozalangan qopqog’i yechgich yordamida yechib olinadi. Plastinaning yaxlit bloklari bakdan maxsus
ushlagich yoki ombir-ushlagich yordamida chiqarib olinadi. Bloklarning nosoz majmuasi bakdan
(peremichkani yechmay turib, batareyani qo’zg’atmay ushlab turib), qisib ushlagich yoki ombir-ushlagich
yordamida chiqarib olinadi.
Qismlarga ajratilgan batareya kislotaga chidamli vannaga solib yuviladi. Nosoz separator va
plastinalar (qulog’i qalaylangan joyidan eritib) baretkalardan ajratib olinadi. Bak zichligi unga qaynoq
suv quyib va uning sizib chiqishiga razm solib yoki elektr o’tkazuvchanligini sinab, tekshiriladi. Buning
uchun bakka elektrolitni suvdagi kuchsiz eritmasi quyiladi va yaxshi aralashtirilib, sinab bo’lingandan
so’ng, vannaga to’kib yuboriladi. Vannada va bak ichida elektrodlar joylashib, ulardan volьtmetr orqali
127-220V kuchlanishli tok o’tkaziladi. Bak zich bo’lsa, volьtmetr
strelkasi “0” holatidan siljimaydi. Urilgan, yorilgan hamda turli ko’rinishlarda shikastlangan baklar
ta’mirlanadi yoki almashtiriladi. Yig’ilgan plastinkalar blokida qisqa tutashuvlar sodir bo’lishi yoki
bo’lmasligi bakning alohida joyiga o’rnatib qo’yilgan volьtmetr orqali tekshiriladi. Bunday paytda
qopqoqni asbest yoki rezina chilvir bilan jips mahkamlab va bu sirtga erigan suyuq mum quyiladi.
Yig’ilgan batareyaga me’yordagi zichlikda elektrolit quyilib (25-30
0
S haroratgacha sovitib) 4-5 soat
ushlab turilgandan so’ng zaryadlanadi.