Avtotransport vositalarida

1.5.2. Haydovchilar va chiptachilar mehnatini
 tashkil etish usullari
Bugungi kunda yo‘lovchilarni avtobuslarda tashishda
haydovchilar va chiðtachilar mehnatini va dam olishini tashkil
etishda quyidagi usullardan foydalanilyapti:
— uchtalangan (uchlangan) shaklda mehnatni tashkil
etish;
— ikki yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish;
— ikkitalangan usulda mehnatni tashkil etish;
— bir yarimtalangan usulda mehnatni tashkil etish;
— bittalangan usulda mehnatni tashkil etish;
— juftlangan usulda mehnatni tashkil etish.

---

53
Har bir konkret yo‘nalish uchun haydovchilar va chið-
tachilar mehnatini tashkil etish usulini tanlashda quyi-
dagilarga alohida e’tibor berilishi kerak: yo‘lovchilar oqimini
kunning soatlari va yo‘nalish bo‘laklari bo‘yicha taqsimlash,
«tig‘iz» soatlarning boshlanishi va tugashi, yo‘nalishda ish-
lash uchun zarur bo‘lgan avtobuslar soni, ularning sig‘imi
va hokazo.
Uchtalangan (uchlangan) shaklda haydovchilar mehnatini
tashkil etish.
Bu usulda har bitta avtobusga uchta haydovchi birikti-
riladi. Har kuni avtobusda ikkita haydovchi va ikkita
konduktor ishlaydi. Har ikki ish kunidan keyin har bir
haydovchi va konduktor uchun dam olish rejalashtiriladi
(10-jadval).
10-jadval
Uchlangan shaklda mehnat tashkil etilganda
haydovchilarning ish grafigi
Eslatma: I va II — smenalar; D — dam olish.
Jadvaldan ko‘rib turganingizdek, mehnatni bunday tash-
kil etish usulida har bir haydovchi bir oyda 20 kun ishlaydi
va 10 kun dam oladi.
Agar bir kunlik ish vaqti 7,0 soat deb qabul qilinsa, bitta
haydovchining bir oylik ish vaqti 160—185 soatni tashkil etishi
mumkin. Avtobusni ishga chiqishga tayyorlash va ishdan keyingi
tugallash vaqtlarining 0,38 s.ni hisobga olinsa, avtobusning
kunlik ishdagi vaqti quyidagicha aniqlanadi (B
oy
= 170 soat deb
qabul qilinganda):
Avt
obus
Haydovchi
(konduktor)
Oy kunlari
I
Birinchi
Ikkinchi
Uchinchi
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13
14 15
I
I
D II II D
I
I
D II II
D
I
I
D
II D
I
I
D II II D
I
I
D
II II
D
I
D II II D
I
I
D II II D
I
I
D
II
II

---

54







ish
170
(20 0,38) 3
16,6 soat.
30
Ò
Agar haydovchilarga tushlik qilish uchun ajratilgan vaqt
0,5 soat bo‘lsa, avtobus ishda 17,1 soat, agar 1,0 soat
ajratilsa, 17,6 soatga teng bo‘ladi. Sutka 24 soatdan iborat
ekanligi hisobga olinsa, avtobuslar ishga juda erta chiqib, ishdan
juda kech qaytar ekan. Bunday hollarda haydovchilar
mehnatining uchlangan usulini qo‘llash maqsadga muvofiq
bo‘lar ekan.
Ikkitalangan usulda haydovchilar va chiptachilar mehnatini
tashkil etish.
Bu usulda ikkita avtobusga 5 ta haydovchi va konduktor
biriktiriladi. Ikkita haydovchi har kuni bitta avtobusda, yana
ikkita haydovchi ikkinchi avtobusda ishlaydi. Beshinchi hay-
dovchi va chiðtachi har ikkala avtobusda ishlab ularni almash-
tirib boradi. Har to‘rt ish kunidan keyin haydovchilarga bir kun
dam beriladi. Haydovchilarning ish grafigi pastdagi 11-jadvalda
keltirilgan.
11-jadval
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 5-haydovchi ikki kun bir
avtobusda, keyingi ikki kun ikkinchi avtobusda ishlar ekan.
Avt
obus
Hay-
dovchi
(kon-
duktor)
Oy kunlari
I
Birinchi
Ikkinchi
Uchinchi
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15
1
1
1
1
D
2
2
2
2
D
1
1
1
1
D
2
2
2 D
1
2
2
2
D
2
2
2
2 D
1
1
1
D 2
2
2
2
D
1
1
1
1 D 2
2
To‘rtinchi 2
D
1
1
1
1 D
2
2
2
2 D 1
1
1
Beshinchi
(almash-
tiruvchi)
D 2/II 2/II 2/I 2/I D 1/II 1/II 1/I 1/I D 2/II 2/II 2/I 2/I
va
h.k.

---

55
Haydovchilarning oylik ish balansi B
oy
= 170 soat deb qabul
qilinganda avtobusning kunlik ish vaqti:







ish
170 (24 0,3) 2,5
13,8 soat.
30
Ò
Agar haydovchilarga tushlik qilish uchun 0,5 soat vaqt
ajratilsa, avtobus ishda 14,3 soat, 1,0 soat ajratilganda esa,
14,8 soat bo‘lar ekan.
Haydovchilar mehnatini bu usulda tashkil etilganda
ularning ish vaqti yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari
bo‘yicha taqsimlanishiga qarab quyidagicha tashkil etish
mumkin:
1. Har bir haydovchining ish vaqti bir xil, ya’ni
6,9 + 0,38=7,28 soat.
2. Bitta haydovchining ish vaqti qisqartirilgan (o‘rtacha 5 s),
ikkinchisiniki esa uzaytirilgan (o‘rtacha 9 s). Bu yerda yana shuni
ham eslatib o‘tish joizki, ikkinchi usulni qo‘llaganda ish vaqtida
avtobuslarni «tindirish» (otstoy) vaqti ham ko‘zda tutilishi mumkin.
Ikkitalangan usulda haydovchilar ishini tashkil etish.
Bu usulda har bitta avtobusda ikkita haydovchi 6 kundan
ishlaydi. Ularning almashuvi, odatda, oxirgi bekatlarning birida
amalga oshiriladi. Har kuni bir haydovchi birinchi smenada,
keyingi kuni esa ikkinchi smenada ishlaydi. Har uchta avtobus
brigadaga bitta almashtirib boruvchi haydovchi biriktiriladi.
Haydovchilarning ish vaqti 7 soat, dam olish va bayram
kunlaridan avvalgi ish kunlari esa 6 soatdan qilib belgilanadi
(12-jadval).
12-jadval