Axborot kutubxona texnologiyalari pedagogik innovatsiyalar, professional

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eng past ovozlar infraovozli, eng yuqori ovozlar ultraovozli teb- ranishlar 
yoki ultraovozlar deb ataladi. Ovoz chastotasi 10-300 kHz bo‘lgan tebranishlar 
odamda past ovoz sezgisini, chastotasi 5-20 kHz bo‘lgan tebranishlar yuqori 
ovoz sezgisini hosil qiladi. 
.
Odam nutqi va musiqa asboblarining ovozi murakkab tebra- nishlar bo‘lib, 
tonlar deb ataladigan - bir-birining ustiga tushadi- gan oddiy (garmonik) 
tebranishlardan tashkil topadi. Demak, har bir tebranuvchi jism turlicha ton 
chiqaradi. Past ton asosiy ton deb ataladi va u ovoz chastotasini belgilaydi. 
Boshqa chastotali tonlar esa obertonlar (yuqori ton) deb atalib, ular asosiy 
tondan doimo yuqori bo‘ladi. Obertonlar turli musiqa asboblari va odam 
ovozla- rining balandligi bir xil bo‘lgan ovozlarni ajratishga imkon beradi; ular 
har bir ovozga o‘ziga xos ohang beradi, bu ohang ovoz tembri deb ataladi va bir 
xil tondagi turli ovozlarni bir-biridan ajratishga imkon beradi. 
Shovqinlar - turli-tuman nogarmonik tebranishlar bo‘lib, balandligi va kuchi 
tez hamda keskin o‘zgarib turadi (masalan, shtir- lash, taqillash, zarb ovozi, 
portlash, arraning ovozi, vishillash, hushtak va h. k.). 
2. 
OVOZNI YOZIB OLISH TARIXI 
– 
Inson qadimdan ovozni yozib olishga intilib kelgan. Fizik olim Jambatista 
Porta 1589- yildayoq: «Ovoz izsiz yo‘qolib ketmaydi, uni iloj qilib saqlash 
mumkin», - degan edi. Ko‘p olimlar, shu jum- ladan, mashhur astronom 
Iogan Kepler (1634) ham ovozni saqlab qolish mumkinligi haqidagi fikrni 
aytgan. Ingliz fizigi Tomas Yung birinchi bo‘lib (1807) ovozni yozib olishga 
muvaffaq bo‘ldi. U Kamertonning ovoz tebranishlarini barabanga o‘ralgan is 
bosgan qog‘ozga yozib olgan. Fransuz Leon Skott 1857- yilda ovoz yozib 
oluvchi apparat - fonoavtografni kashf etdi.
.
Fransuz Sharl Kro (1842-1888) birinchi bo‘lib ovozni yum- shoq 
materialdan qilingan diskka ariqchalar tarzida yozib olish va qayta 
eshittirishni taklif qildi. Qayta eshittirishda membrana bilan bog‘langan 
igna ariqchada harakatlanishi va tebranishlar mem- branaga uzatilishi, u esa 
havoni tebratib, rupor orqali atrofga tarqa- tishi kerak edi. Lekin Sh. Kro 

---