Axmadqulov Zokirjon Farxodjon-o’g’li

2
O
5 
nisbatini kamaytirish uchun 
kalsiy muzlatish yo’li bilan ajratib olinadi. 
Berilgan ushbu ishlarning asosiy kamchiligi texnologiyaning murakkabligi, 
uchinchi ozuqa komponenti kaliyning yetishmasligi va qimmatli fosforit 
konsentratining qo’llanilishi bo’lib, o’g’it tannarxining oshishiga olib keladi. 
Ta’kidlab o’tish joizki, O’zbekiston hududidagi qishloq xo’jalik ekinlarining 
biologik 
xususiyatlari 
va 
tuproq 
turlarining 
xilma-xilligi 
o’g’itlar 
assortimentlaridagi azot, fosfor va kaliylarning turli xil nisbatlarining zarurligi 
bilan tushuntiriladi. Bir vaqtning o’zida azot-fosfor-kaliy o’g’itlarini tuproqqa 
berishda ularni tashishga ketadigan harajatlar kamayadi. 

---

5 
I. TEXNOLOGIK BO’LIM 
1.1. Ammoniy fosfatlar va ammofos ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy 
xususiyatlari. 
 
Ammoniy fosfatlari ishlab chiqarish uchun ammiak va ortofosfat kislota 
(ekstraktsiyali ham, termik ham) xomashyo hisoblanadi. Fosfat kislotani ammiak 
bilan neytrallanish ko’p miqdordagi issiqlik ajralishi bilan sodir bo’ladi: 
H
3
PO
4(s)
 NH
3(g)
 NH
4
H
2
PO
4(q)
 147 kj 
H
3
PO
4(s)
 2NH
3(g)
 (NH
4
)
2
HPO
4(q)
 215 kj 
1- 
rasmdan ko’rinadiki, jarayonni AV chiziq bo’yicha amalga oshirish 
natijasida eng ko’p miqdordagi monoammoniyfosfat olishga erishiladi. Tarkibida 
40% H
3
PO
4
(~29% P
2
O
5
) bo’lgan ekstraksion fosfat kislotani neytrallashda xattoki 
25°C haroratda ham kristallarning unumi unchalik ko’p bo’lmaydi (S nuqtadagi 
sistema). Konsentrlangan fosfat kislotani (75% H
3
PO
4
yoki 54% P
2
O
5
) 
neytrallanishidagi sistemaning tarkibi D nuqtaga muvofiq keladi va hosil 
bo’ladigan qattiq fazaning miqdori 75°C dan yuqori haroratda ham eng ko’p 
bo’ladi. Bunga reaksiyaning issiqligi hisobiga bir qism suvning bug’lanishi ham 
yordam beradi. 
Ammofos ishlab chiqarishda qo’shimchalar bilan ifloslangan ekstraksion 
fosfat kislota ishlatilganligi uchun, uning ammiak bilan pH3 gacha neytrallanish 
jarayonida HPO
4
∙2H
2
O turidagi temir va alyuminiyning o’rta fosfatlari va 
temiralyuminiyammoniyfosfatlari – NH
4
(Fe,Al)(HPO
4
)
2
∙0,5H
2
O, dikalsiyfosfat 
CaHPO
4
∙2N
2
O, gips, ftoridli va ftorsilikatli tuzlar, magniyammoniyfosfat 
NH
4
MgPO
4
∙H
2
O ajralib chiqadi, suyuq fazada esa ammoniy sulfat paydo bo’ladi. 
Fosfat kislotani ammoniylashtirishda, tarkibida ammoniy fosfatlari, erkin 
fosfat kislota, suv va cho’kadigan qo’shimchalar bo’lgan kislotali suspenziya hosil 
bo’ladi. Ammiakning yutilish me’yori bo’yicha suspenziya miqdori va 
komponentlarining tarkibi hamda haroratining ortishi xuddi uning xossasi – pH 

---

6 
qiymati, qattiq fazalar eruvchanligi, qovushqoqligi (oquvchanligi) va boshqalar 
kabi muntazam o’zgarib turadi. 
6,0 
4,0 
3,0 
2,0 
1,0 
0,6 
0,3 
0,2 
1,5 
1,7 
1,9 
2,1