Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

Buni yod oling!
0 ‘qituvchi qanday bo ‘lishi kerak?
-
o'quvchi bilan m uom alada bosiq va jiddiy b o ‘lish;
-
berilayotgan 
bilim larni 
talabalar 
qanday 
o ‘zlashtirib 
olayotganligiga e ’tibor berish;
- ta ’limda turli usul va shakllardan foydalanish;
- talabaning xotirasi, bilim larini egallash qobiliyati, shaxsiy 
xususiyatlarini bilish;
-
fanga qiziqtira olish; berilayotgan bilim larning eng zarurini
92

---

ajratib bera olishi;
-
bilim larni talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga 
mos ravishda berishi;
-
har bir so ‘zning o'quvchi hissiyotini uyg ‘otish darajasida 
boTishiga erishish zarur.
«Pedagogika tarixi» kursi o ‘quv fanini o ‘rganib b o ‘lgandan so ‘ng 
m ashg'ulotlar o ‘quv konferensiyasi bilan vakunlanadi.
K onferensiya rejasi quyidagicha tuziladi:
1-variant
1. M uhokam a etiladigan masalalar.
2. Sharq allom alarining pedagogik fikr va g‘oyalari haqida m a’ruza.
3. So‘rovnom a yakunlarini e ’lon qilish.
4. Talabalarning eng yaxshi taqrizlari va eng yaxshi referatlarini 
e ’lon qilish.
5. Yakunlash.
2-va rian t
K onferensiya ishtirokchilari avval besh guruhga boTinadi. H ar bir 
guruh bitta olim ning m a’naviy sifatlarni tarbiyalashga xizm at qiladigan 
pedagogik fikr va g ‘oyalari yuzasidan m a’ruza tayyorlaydi. M a’lum 
ketm a-ketlikda chiqish qilar ekan, talabaiar amaliy seminar, unga 
mustaqil tayyorlanish jarayonida o‘zlariga topshirilgan olim ning hayoti, 
ilmiy faoliyati v a pedagogik fikr va g ‘oyalari haqida o ‘rganganlarini 
umum lashtiradilar. 0 ‘z chiqishlarida maxsus tayyorlangan materiallar: 
portretlar, diopozitivlar, slaydlar. kitoblar, shu olim faoliyatini tadqiq 
etgan olim lardan interv’yu. audio, videom ateriallar va boshqalarni 
tayyorlaydilar (m a’ruzani ko‘rgazm ali m isollar yordam ida tushuntiradi.)
0 ‘quv konferensiyasi qatnashchilariga quyidagi savollar bilan 
m urojaat qilish m um kin: hozirgi yoshiar qanday m a ’naviy sifatlarga 
ega bo‘lishi kerak? Qomusiy olim lar talabalarning m a’naviy sifatlariga 
qanday talablar qo ‘yadi?
Savollar yuzasidan fikr alm ashuvdan so‘ng, yakun yasaladi: 
Talabalarning so ‘rovnom alarga javoblari, eng yaxshi referat va taqrizlar 
e ’lon qilinadi.
Yuqorida m uam m oga doir am aliy ishlar natijalaridan ko ‘rinib 
turibdiki: 1. «Pedagogika tarixi» kursidan nazariy m a’lum otlarni'
93

---

im.ilivoijin joriy etish talabalarning m a’naviy sifatlarini o ‘z shaxsiy 
!i.i\oilaiida tarkib topishida ijobiy natijalarga olib keladi. 2. Talabalar 
.mi.iliy m ashg'ulotlaridaq o'yilganm uam m olarni hal etishdaerkin, ijodiy, 
mustaqil tikrlashga harakat qiladilar. 3. Talabalar m a’ruzalarda o ‘rgangan 
hilmilarini am aliyotda qo'llashi ularning bilim, m alaka va k o ‘nikm alari
i iv ojlanayotganligi m a’lum b o ‘ladi. Buni biz dars m ashg‘ulotlarida tahlil 
d ish orqali aniqlashga m uvaffaq b o ‘ldik.
Pedagogika tarixini o'qitishda talabalarning m a’naviy sifatlarini 
larbiyalashning asosiy y o ‘nalishtari quyidagilardan iborat.
1. Eng qadim gi m a’naviy yodgorlik - «Avesto» m ing yilliklar 
davomida yaratilib, Sharq xalqlari m adaniy hayotining turli sohalarini 
aks ettirgan asosiy manba.
2 . Zardusht ta ’limoti ezgulik va yovuzlikning m urosasiz kurashi 
asosida yaratilgan b o ‘lib, kurash tabiat va jam iyatda b o ‘lgani kabi, har bir 
insonda ham kechadi. Shu sababli zardushtiylikning m a’naviy ta ’ limotlari 
dunyoda, um um an jam iyatda ijtimoiy tartib o ‘rnatish v a inson hayotini 
tartibga solish kabilardan iborat b o ‘lib, asosiy tamoyil ezgu fikr, ezgu 
kalom ham da ezgu amal haqiqat va adolatdan iborat.
3 . Zardushtiylik Sharq va G 'arbning keyingi falsafiy va siyosiy- 
huquqiy tafakkuriga katta ta ’sir k o ‘rsatdi. Uning m a’naviy-axloqiy 
triadasi: «ezgu fikr», «ezgu kalom », «ezgu amal». Demokrat, Galen 
(Jolinus), Gippokrat (Buqrot), Epikur, Evklid (Iqlidus), Aristotel 
(Arastu)larning falsafiy ta ’limotlariga ta ’sirini alohida ta ’kidlash muhim. 
Zardushtni o ‘z ustozi deb tan olgan birinchi yunon faylasufi Aflotun 
haqida ham shuni aytish mumkin.
4
.
M a’m un 
akamemiyasi 
allom alari 
m a’naviy-m a’rifiy 
qarashlarida inson, uning har tom onlam a barkam ol rivojlanishi, yuksak 
m a’naviyat, bilim va ilmga ega b o ‘lishi, sog‘lom turm ush tarzi va 
mustahkam jism oniy tarbiya m uam m olari dolzarblik kasb etgan. Aynan 
shu holatlar insonning o ‘z fikrini aniq ifodalash va o ‘z qarashlarini him oya 
qila olish qobiliyati rivojiga xizm at qilgan. Shu tariqa ilmiy dunyoqarash, 
mustaqil fikrlash v a tafakkur, m a’naviy kam olot uchun zam in hozirlagan.
5 . Zardushtiylik ta ’limoti, Sharq uyg‘onish davrida m a’naviy- 
axloqiy 
qarashlari 
bilan «Pedagogika tarixi» kursi 
m ateriallari 
vositasida asosiy o ‘rin egallagan m utafakkirlar va M a’mun akadem iyasi 
allom alarining pedagogik qarashlarida o ‘ziga xos um um iylik va
94

---

xususiylik m avjud bo ‘lib, ular quyidagilarda k o ‘rinadi:
a) Sharq mutafakkirlarining pedagogik ta ’lim otida um um insoniy 
qadriyatlar, dinga e ’tiqod, iymon, ona zaminga, Vatanga m uhabbat, 
ekrsevarlik, xalqparvarlik, halollik, m ehnatsevarlik, ro stgo 'y lik kabi 
m a’naviy sifatlar pedagogika tarixining m uhim omili sifatida talqin 
qilinadi;
b) «Avesto»da qayd etilgan m a’naviy-axloqiy qoida-insonni 
m ehnat qilishga, o ‘z q o ‘llari bilan m oddiy boyliklar yaratib, farovon 
hayot kechirishga da’vat etilganida b o ‘lsa, A bulxayr ibn Hammor, Abu 
N asr ibn Iroq, A bu N asr Forobiy, ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu 
Sahl Masihiy, A bu A bdulloh Iloqiy, Abu Ali ibn M iskavayx, Abu M ansur 
as-Saolibiy, M axm ud Xamid ibn Xidr al-X o'jandiy, al-M uttatabib, 
Abu] H akim al-Qosiy, al-X orazmiy kabi allom alarning ta ’limotida 
inson ijtim oiy-m a’naviy takom il, baxt-saodatga, ilm -m a'rifat hosilasi 
sanaladigan aqliy va axloqiy fazilatlam ing m ushtarikligi orqali erishish 
m um kinligi kabi fikrlari yotadi;
v) eng qadim gi m a’rifiy-axloqiy yodgorlik «Avesto»da, Sharq 
allom alarining pedagogik ta ’limoti va falsafasi m azm un-m ohiyatida ham 
bitta haqiqat yotadi: yuksak axloq, ijodiy m ehnat sohibi inson qadri va 
uning ulug‘ligi. Zero insonning tabiat va jam iyatdagi o ‘m i uning aql- 
idroki, doim iy ravishda kom illik sari intilishdan iboratdir.
6 . Pedagogika tarixi m ateriallari m isolida Sharq m utafakkirlarining 
talabaiar m a ’naviy sifatlarini tarbiyalash to 'g 'risid ag i ta ’limoti qomusiy 
olim lar ilmiy m erosi va ta ’limiy-axloqiy asarlarida ilgari surilgan. 
M a’naviy-axloqiy sifatlar o ‘z davri jam iyat taraqqiyoti talablaridan kelib 
chiqqan holda yosh avlod tarbiyasida o ‘ziga xos aham iyatga ega b o ‘ldi. 
Insonning ijtimoiy hayot, davlat uchun foydasi, ideal m a’naviy qiyofa, 
aql-idrok, bilim, yaratuvchanlik-ijodkorlik, xulq-odob, insonlararo 
munosabatlar, tinim siz m ehnat va m ehnatsevarlik, sog ‘lom turm ush 
m avzulari allom alar diqqat m arkazida b o ‘lgan.
7
.
Talabalarning 
m a’naviy 
sifatlarini 
tarbiyalashda 
Sharq 
xalqlarining ilg ‘or m a ’naviy-axloqiy, m adaniy va ilmiy merosidagi 
insonparvarlik, m uhabbat, do'stlik, m ehnatni sevish kabi xislatlarni 
takomillashtirish.