Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

Tadqiqot jarayonida b o‘lajak o ‘qituvchilar uchun talabalarning 
m a’naviy sifatlarini tarbiyalash
«Avesto» va Sharq mutafakkirlarining pedagogik ta ’limoti hamda 
Ma’mun akademiyasi allomalari qarashlari orqali talabalami m a’naviy 
axloqiy sifatlarini tarbiyalashga y o ‘naltirish mazmuni quyidagi 14 ta 
qismdan iboratdir:
1.0'qituvch i o ‘rganiladigan fan, har bir mavzuning talabaiar m a’naviy 
sifatlarni tarbiyalash va ularni o'tm ishning boy merosi bilan tanishtirish 
imkoniyatlarini bilishi va hisobga olishi.
2. M a’naviy tarbiya ildizlari qadim o ‘tmishga borib taqalishini ta ’lim- 
tarbiya masalalari aks etgan zardushtiylik ta ’limoti, o ‘tmishning bebaho 
yozma yodgorligi «Avesto» bilan bog'lay olishi.
3. M a'm un akademiyasi olimlari Muso al-Xorazmiy, Ahmad al- 
Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr ibn Iroq, 
Abu Sahl Masihiy, Abulxayr ibn Hammor, Abu Abdulloh ibn Yusuf al- 
Xorazmiy, Abu Ali ibn Miskavayx, Abu Mansur as-Saolibiyning pedagogik 
g'oyalarini asosiy y o ‘nalishlari, ularning inson, uning jamiyatdagi o ‘rni. fan 
va dinning o ‘zaro munosabatlari, tarbiyaning maqsadi, tarkibiy qismlari, 
aqliy, m a’naviy, jismoniy, estetik, mehnat tarbiyasi; ularni tashkil etish shakli 
va usullari, tamoyillari, ta ’lim jarayonlari, o‘qituvchining jamiyatdagi o‘rni. 
unga qo‘yiladigan talablar bo'yicha gnoseologik qarashlarni bilishi.
4. Sharq allomalarining m a’naviy tarbiyaga oid fikr va g ‘oyalarini 
yoritib beradigan materiallami har bir mavzuga zo'rm a-zo‘raki emas, balki 
ularni o ‘quv rejasida ko‘zda tutilgan o ‘quv materiali mazmuniga mantiqiy 
va tabiiy mos keladigan holda uyg'unlashtirish.
5. Tanlangan material ilmiy, asosli, izchil, ishonchli, yorqin va obrazli 
bayon qilinishi, talabalarning alohida qiziqish va e'tiborini jalb qilishi.
6. Talaba-yoshlarning m a’naviy sifatlarini tarbiyalashda maktab, 
akademik litsey, kasb-hunar kollejlari hamda oliy ta ’lim muassasalarida 
uzviylikka e ’tiborni qaratish va amal qilish lozim.
7. «Avesto» va Sharq mutafakkirlarining pedagogik ta ’limoti 
hamda M a’mun akademiyasi olimlarining talabaiar m a’naviy sifatlarini 
tarbiyalashga y o ‘naltirilgan qarashlarini o'zaro qiyoslash, pedagogika tarixi 
fanining shakllanishi va rivojlanishiga o‘zining bebaho hissasini qo‘shgan 
Sharq allomalari pedagogik g ‘oyalari tadrijiysini kuzatish imkonini 
beradigan qiyosiy pedagogika uslublarini keng qo‘llashi.
105

---

S. 
M;irk;i/iy Osiyo, Yaqin va O ’rta Sharq olimlarining asrlar osha 
n /
.ilumiyatini. ulkan m a’nosini yo'qotm agan pedagogik fikr va g ‘oyalar 
i.i!(|ini va rivojlanishida ustuvorligini asoslay bilishi.
(>. 1 ntegratsiya, ijodiy meros hamda pedagogika fani o ‘qituvchilarining 
l.ilsala. 0 ‘zbekiston tarixi, etika, adabiyot vaboshqa fan o ‘qituvchilari bilan 
hamkorligidan keng foydalanish.
10. Buyuk qomusiy allomalar Beruniy, ibn Sino, Abu Nasr ibn Iroq, 
Abu Abdulloh Iloqiy va boshqalar hayoti, ilmiy faoliyatini yoritadigan 
hadiiy. sahna asarlari, m o“yqal4m, musiqa, kino, video materiallarni keng 
qo'llash.
11. Talabalarni o'rta asrlar Sharq allomalari hayoti va ijodini o‘rganish, 
o ’z xotirasida Abulxayr ibn Hammor, Abu N asr ibn Iroq, Abu Nasr Forobiy, 
ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu Sahl Masihiy, Abu Abdulloh Iloqiy, Abu 
Ali ibn Miskavayx, Abu Mansur as-Saolibiy, Maxmud Xamid ibn Xidr al- 
Xo’jandiy, al-Muttatabib, Abul Hakim al-Qosiy, al-Xorazmiy va boshqalar 
hayotiga oid hodisa va voqealami tiklashga unday olishi.
12. Ularning faoliyatini M a’mun akademiyasi olimlari faoliyati bilan 
bog‘lab yoritishi.
13. O lrta asrlar Sharq allomalari pedagogik merosidan foydalanib, 
talabalarda m a’naviy sifatlar va o‘z yurtdoshlari bilan faxrlanish tuyg’usini 
tarbiyalashi.
14. Talabalarda mutafakkir olimlarning inson m a’naviy tarbiyasiga 
oid tavsiyalarni amaliy faoliyat hamda hayotda qoTlash malakalarini 
shakllantirish, buyuk allomalar asarlarida bayon etilgan m a’naviy sifatlarni 
o ‘zlashtirish bo‘yicha amaliy ishlar olib borishi zarur.
Mazkur o'quv qo‘llanmaning dastlabki boblarida talabalarning 
m a'naviy sifatlarini tarbiyalash asosida barkamol insonni tarbiyalash 
pedagogika tarixi materiallari misolida ularning o ‘rni nazariy jihatdan 
asoslab berilgan edi.
Ushbu m a’noda bugungi talaba-yoshlar pedagogika tarixini o ‘rganish 
orqali o‘tmish merosimizdan, islom dini yaratgan m a’ naviy boyliklardan ham 
foydalanishlari muhimdir. Ismoil al-Buxoriy, imom at-Termiziy, Baxouddin 
Naqshband, X o‘ja Axmad Yassaviy kabi islom olami buyuk allomalarining 
adolat, insonparvarlik, mehnatsevarlik, Vatanga muhabbat, axloq, odob, 
iymon va e ’tiqod haqidagi ta ’limoti va fikrlaridan halqimizning, yoshlarning 
baxramand b o iish i - umuminsoniy qadriyatlarni anglab olishlari, ular haqida 
tasavvurga ega bo‘lishlari uchun kerak.
106

---