Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi

Talaba-yoshlar m a’naviy sifatlarini amalga oshirish 
m etodikasi
Tavsifli
k o‘rsatkichlar
Tekshirish turlari. 
B osh lan g‘ich darajalari
Tekshirish mazmuni
Pedagogika 
tarixini 
o ‘qitishda 
talabalar 
m a’naviy 
sifatlarini 
tarbiyalashning 
rivojlanganlik darajasi, psixologik xususiyatlari
Tekshirish maqsadi
Talabalarning m a’naviy sifatlari rivojlanganlik 
darajasining DTS va Kadrlar tayyorlash m illiy 
modeli bilan qiyoslash
Tekshirish uslublarining 
mazmuni
Nazorat topshiriqlari, savolnomalar, amaliy 
ishlar, ish ob ’ektlari, mustaqil topshiriqlar.
Nazoratning qaytarilishi
Bir marotaba, o ‘quv yili o'rtasida
Talabalar soni
Kamida 20-25 ta
Nazorat turi
Laboratoriya sharoiti, auditoriya, tabiiy sharoit, 
amaliy, seminar m ashg‘ulotida.
Pedagogika tarixi fanini o'rganishda asosan tarixiy m anbalar 
o ‘rganildi,adabiyotlartahliletildi,trening, suhb atso^ovnom alaro^tkazish 
m etodikasi yaratildi. Talabalarning aqliy va amaliy qobiliyatlarining 
rivojlanganlik darajalari, hayotiy y o ‘llanm alari va m a’naviy fazilatlari, 
bilim, ko ‘nikm a va m alakalari o 'z o 'tm ish tarixini anglashini aniqlash 
m aqsadida savol-javob o ‘yinini tashkil etish lozim.
Talabalarni turli, hatto bizdan ju d a uzoq davrlarda, turli 
m am lakatlarda yashab, ijod qilgan psixologiya, pedogogika, xususiy 
uslubiyotlar rivojiga bebaho hissa q o ‘shgan buyuk olimlar faoliyati bilan 
chuqur tanishtirish edi. U lar orasida ayniqsa, buyuk yurtdoshlarim iz 
o ‘rta asrlar qom usiy olimlari: A bulxayr ibn Hammor, Abu N asr ibn
109

---

Iroq. Abu Nasr Forobiy, ibn Sino, Abu R ayhon Beruniy, A bu Sahl 
Masihiy, Abu A bdulloh Iloqiy, A bu Ali ibn M iskavayx, A bu M ansur 
as-Saolibiy, M axm ud Xamid ibn X idr al-X o‘jandiy, al-M uttatabib, 
Abul Hakim al-Qosiy, al-Xorazmiy va boshqalar borligi, oliy ta ’lim 
m uassasalarida ularning m a’naviy ta ’lim -tarbiyaga oid qarashlari bilan 
talabalarni tanishtirish va ularni m a ’naviy sifatlarini tarbiyalash lozim. 
Qadimgi yodgorliklar va allom alam ing ta ’lim -tarbiyaga oid qarashlarida 
m a’naviy-axloqiy tarbiya m e|onlari ham ishlab chiqilganki, bu m ezonlar 
talabalarda m a’naviy sifatlarni tarbiyalashda muhim aham iyatga ega. Bu 
m a’naviy sifatlar: m aqsad sari intiluvchanlik, bilimga intilish, poklik, 
adolat, haqiqatgo‘ylik, donolik, saxiylik va m uruvvatlilik, bolalar va 
keksalarga g ’am xo'rlik, jiddiylik, jasurlik va boshqalardir. Talabalarga 
kirishuvchanlik, ham korlik va o ‘zaro yordam ga intilish kabi m a ’naviy 
sifatlarning aham iyatini ham yetkazishdir.
M a’lumki, «Pedagogika tarixi» kursi 4-sem estrda o ‘qitiladi. Fan 
bo'yicha dasturning «tushuntirish xati»da aytilishicha, pedagogika 
tarixini fan sifatida o ‘rganish pedagogik fikrlash doirasini kengaytiradi, 
o ‘tm ish pedagogik tajribasiga to ‘g‘ri munosabatni shakllantirishga 
k o ‘maklashadi... alohida m utafakkirlar va pedagoglarning tarbiyaga 
oid qarashlarini yoritishda pedagogik nazariyasining rivojlanishiga 
ko ‘maklashgan yangilikni maksimal aniqlik bilan ajratish zarur: « o ‘quv 
rejasi»da k o 'zd a tutilgan soatlar m iqdori «Pedagogika tarixi» kursi fanini 
izchil bayon qilish va ayniqsa m a’naviy tushunchalam i anglab olish uchun 
yetarli emas. Shuning uchun ayrim m avzularga qo'llanm a m uam m osi 
bilan bog‘liq qo ‘shim chalar kiritdik ayrim m avzular esa o'qituvchi 
ixtiyoriga k o ‘ra talabalarga mustaqil ta ’lim uchun tavsiya etildi»61.
Bu ancha m uhim tavsiya. «Pedagogika tarixi»ni o ‘qitishda 
talabalarni buyuk yurtdoshlarim iz ham da 0 ‘rta va Yaqin Sharq 
mutafakkirlarining pedagogik fikr va g'oyalari bilan tanishtirishda 
foydalanish zarurligini ta ’kidlashim izga asos bo‘ladi. Aynan ular o ‘rta 
asrdayoq pedagogika nazariyasining ilgarilashi uchun turtki bo'lgan 
yangilikni topa olganlar. M utafakkirlarning asrlar osha o‘tib kelgan fikr 
va g'oyalari bizning zam onam izda ham ahamiyatlidir.
O 'qituvchi talabalarni nafaqat ulug‘ allom alar m erosi bilan 
tanishtirishi, balki bu m erosga qiziqish uyg'ota bilishi, ularning hayoti va 
ilmiv faoliyati. p edagogik fikr va qarashlari haqida yangi, yanada to ‘liq 
61 Pedagogikatarixi. Dastur. -Т.: TPDU, 2006. -B .26.
110

---

bilimlarni m ustaqil ravishda egallashga intilishini tarbiyalashi, ulardan 
ta’lim m uassasalarida faoliyat k o ‘rsatishda foydalanishiga rag'bat 
uyg‘otishi lozim.
Shu o 'rinda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.K arim ovning 
xalqimizning m a'naviy-axloqiy qadriyatlarini tiklash, buyuk ajdodlarim iz 
merosini xalq boyligiga aylantirish eng m uhim vazifalardan ekani 
haqidagi so ‘zlari nihoyatda o'rinli.
D astur va darsliklar tahlili davom ida, ishonch hosil qildikki. 
M a’m un akadem iyasi allom alarining pedagogik fikr va g ‘ovalar: 
ularda keng o ‘rin olmagan. Bu fikr va g ‘oyalam ing hayotda alohida 
o 'rin tutganligiga ham urg'u berib borish lozim. Buni esa o ‘zi shu fikr 
va g ‘oyalarni yaxshi bilgan, tushungan va shunga amal qila oladigan 
m utaxassisgina bajarishi mumkin.
Turli davrlarda, turli ijtim oiy-iqtisodiy o'zgarishlar sharoitida 
yashab, ijod qilgan m a’rifatparvar olim larning qarashlari, fikrlari, eng 
m uhim pedagogik m uam m olar talqinidagi o ‘xshashlikni qanday izohlash 
m um kin?
B izningcha, bu ikki asosiy holat bilan tavsiflanadi:
1. Turli davr, turli avlodga m ansub b o ‘lgan buyuk olim lar qadimgi 
G retsiya (Sparta, Afina), Rim, Yaqin v a 0 ‘rta Sharq m am lakatlarida 
pedagogik fikrlarningrivojlanish tarixini, albatta, kuzatib borganlar, Sharq 
m adaniyatining G ‘arbiy Yevropa m adaniyatiga ta ’sirini ta ’kidlaganlar.
U lar o ‘z o'tm ishdoshlarining yoshlar m a ’naviy tarbiyasiga oid 
m erosida eng qim matli fikr va g ‘oyalarni aniqlashgan, tahlil qilishgan, 
baholashgan, saralab olishgan, ular bilan qurollanib, ularga tayanib. 
pedagogik fikrlarning keyingi rivojiga k o ‘maklashgan.
2. Agar keyingi avlod olimlari m a’naviy tarbiya haqidagi asosiy 
fikr va g ‘ovalarni oldingilarini rivojlantirib talqin qilishsa, bu talqinlar 
turli olimlar ongida turli davr, turli sharoitlarda yuzaga kelib, umumiy 
konsepsiyalarda vaqt sinovidan o 'tg an va o ‘z qimmatini ishonarli tarzda 
tasdiqlagan.
A gar 
ular 
talabalarni 
m a’naviy 
tarbiya 
m ezonlari 
bilan 
tanishtirishdagi katta im koniyatlarni o ‘zida qamray olsa, bir necha 
guruhlarda q o ‘shib o ‘tiladigan m a’ruzadan farqli o ‘laroq, ular kichik 
akademik guruhlarda olib borilsa, bunda har bir talaba shaxsini 
o ‘rganayotgan m aterialga alohida qiziqtirish, maxsus m ustaqil ishga
111

---

I ay' bat uvg'otish imkoniyati ta ’minlanadi.
Kslntma! 
Talabaiar tomonidan o'rganilgan barcha materialni saralab 
va umumlashtirib, tegishli xulosalarga kelgan o'qituvchi 
yana bir bor uning kasbiy va shaxsiy-ma’naviy sifatlarini 
tarbiyalashdagi ahamiyatiga to'xtaladi. Pedagogika oliy ta’lim 
muassasalarida o‘quv jarayonida ta’limning shakllari ham 
haqli ravishda alohida o‘rin tuta boshladi.