Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

13.1.3. Nəzarət və ölçmə qurğuları. Bu qurğuların dəqiqliyi və 
operativliyi istifadə olunan ölçmə metodikasından və sxemdən kəskin asılıdır.
Şəkil 13.7,a-da birləşmiş qablar qanununa, şək. 13.7,b-də üzgəcin 
yerdəyişməsinin ölçülməsinə və şək. 13.7,c-də üzgəcin yerdəyişməsinin 
potensiometrik verici vasitəsilə elektrik siqnalına çevrilməsinə əsaslanan 
yanacaq miqdarının ölçülməsi sxemləri verilmişdir. Şəkil 13.7,c - də verilən 
ölçmə sxemi digərlərinə nisbətən mürəkkəb olsa da daha böyük dəqiqliyə 
malikdir.
Müasir təyyarələrdə yanacaq baklarında yanacağın qalığını ölçmək üçün 
əsasən tutum vericilərindən istifadə olunur. Şəkil 13.8,a - da təyyarədə yanacaq 
baklarının konstruktiv yerləşmə sxemi və şək.13.8, b-də onlarda quraşdırılan 
tutumlu yanacaq vericisinin konstruktiv görünüşü, şək.13.8,c-də tutum vericiləri 
vasitəsilə yanacağın maksimum və minimum miqdarlarına nəzarət, şək.13.8,d-
də vericilərin qoşulma sxemi, şək.13.8,e-də isə yanacağın ölçülmə sxemi 
göstərilmişdir. 
a) b) 
c) 
Şək.13.8. Yanacağın miqdarının ölçülməsi sxemləri. 

---

260
a)
b) 
c)
d) 
e) 
Şək.13.8. Tutumlu yanacaq vericisi, onun təyyarədə yerləşdirilmə sxemi,
konstruksiyası, quruluşu və qoşulma sxemi. 
13.2. Avionikanın kompüter sistemləri və verilənlərin ötürülməsi 
qurğuları 
Müasir təyyarədə istifadə olunan sistem kompüterlərinin və rəqəmli 
informasiya bloklarının adları və yerləşmə sxemi şəkil 13.14-də göstərilmişdir. 

---

261
Şək.13.14. Təyyarənin sistem kompüterləri və rəqəmli informasiya
blokları və onların yerləşmə sxemi 
 
 
Uçan 
aparatların bortlarında tətbiq olunan komputer sistemlərinin 
tipik struktur sxemi (a), onların konfiqurasiyası və komponentlərinin yerləşmə 
sxemi (b) şəkil 13.15-də göstərilmişdir. 
a) b) 
Şək. 13.15. Bort komputer sisteminin tipik struktur sxemi (a)
və komponentlərinin konstruktiv yerləşməsi (b)