AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Partiyası idi.
Atatürk 1937-ci ild ə deyirdi: «Bu gün Sovetlər Birliyi qonşumuzdu, müttəfiqimizdi. Fəqət sabah nələr olacaq, bu- nu bu günd ən heç kəs müəyyən edə bilməz. Osmanlı kimi, Avstriya- Macarıstan kimi Sovetlər Birliyi də parçalana bilər. Türkiy
ə də o günə hazır olmalıdır». Belə parçalanma olarsa, Az ərbaycan türklərinə yardımçı olmağı vəsiyyət edən Atatür- kün v əfatından sonra nələr baş verdi? Atatürk 60 il önc ə sovetlərin dağılacağını deyirdi, 90- cı illərdə bu dağılma prosesi baş verəndə Türkiyədə bəzi siyasi xadiml ər «bunu gözləmirdik» söylədi. Burada F.Ruzveltin sözü yada düşür: «Siyasətdə təsadüf olmur. Əgər nə isə baş veribsə dem
əli, hər şey məhz belə planlaşdırılıbmış». Turqut Özal siya- s ətini də məhz belə qiymətləndirmək lazımdır. Turqut Özal şəx- siyy ətində yüksək cəmiyyətə xas islahatçılıq və islam ənənə- l ərinə sədaqət bir-birinə qovuşmuşdur. B əli, yaxşı deyiblər, insan var tarixə salınır, insan da var tarix yaradır. Turqut Özal Atatürkdən sonra iqtisadi is lahatlarına görə tarix yaradan insan olub. Turqut Özal ölümünd ən əvvəl son səfərini türk dövlətləri- n ə etdi. Orta Asiya ölkələrini və Azərbaycanı gəzdi. O, həmişə ür əklə gələcək planlarından danışırdı, imperiyapərəst qüvvələ- rin siyas ətini kəskin tənqid edirdi. Geri qayıtdıqdan dərhal son- ra q əflətən ağır xəstələndi və vəfat etdi. Mətbuatın prezidentə Pulun diktaturası
89 z əhər verildiyi barədə yazdığını, Özalın həyat yoldaşı Səmra xanım ailənin də bu qənaətdə olduğunu təsdiq etdi. S əmra xanım hesab edir ki, sui-qəsdə T.Özalın açıqlama- ğa hazırlaşdığı «Böyük Türk Cümhuriyyəti quruluşu proyekti s əbəb olub», «Sonda Çinə gedəcəkdik və orada Böyük Türk Cümhuriyy əti elan olunacaqdı. Təbii ki, böyük bir Türk Cüm- huriyy ətinin qurulması böyük dövlətləri narahat etdi. Bütün yer altı sərvətlər bu ölkələrdə idi. Narahat ola biləcək çoxlu qrup lar vardı. Onların təsiri ilə nələrsə baş verdi». Bir sıra türk siyasətçiləri Özalın sərgidə zəhərləndiyi id- dia
sını qəbul etmir. Onların iddialarına görə, eyni məcməyidə bakallar g əlib və hərə birini götürüb, içib – yəni zəhərlənmə ol- say
dı, hamı zəhərlənərdi. Səmra xanım isə bununla razılaşmır: «El
ə deyil, Turqut spirtli içki içmirdi. Ona görə də həmin sərgi- d ə ona xüsusi limonad hazırlanıb. Ondan başqa heç kim limo- nad içm əyib»
1 . Turqut Özalın Azərbaycana səfərini başa vurduqdan son- ra q əflətən dünyasını dəyişməsilə bağlı şübhələr Türkiyə mət- bu atında səslənirdi. Bu mülahizələrin nə dərəcədə doğru olub ol mayacağı tarixin işidir. Gec-tez bu həqiqət ortaya çıxacaq. Əgər türk mətbuatında belə fikirlər səslənirsə, onda
1 Qeyd: 2006- cı ilin dekabrın 20-dən 21-nə keçən gecə Türkmənistan prezidenti Saparmurad Niyazov (Türkm ənbaşı) dünyasını dəyişdi. M əlumatda bildirilir ki, S.Niyazovun qəflətən ürəyi dayanıb. Ancaq ekspertl ər Niyazovun zəhərləndiyini bildirdilər və əsaslandırmağa çalışdılar ki, o, xüsusi h əkim nəzarətində olub və ola bilməzdi ki, qəflətən vəfat etsin. Alman h əkimləri də yaxın vaxtlarda onu müayinədən keçirdiklərini və tam sağlam olması barədə bəyanatla çıxış etdilər. Oxşarlığa baxın. Ümumiyy
ətlə, dünya tarixinə nəzər yetirsək, görərik ki, dövlət başçılarının q əfil ölümü nadir hadisədir. Çünki onlar daim güclü həkim nəzarətində olurlar. Q əfil ölüm hadisəsində isə dərhal ekskumasiya edilir. Turqut Özal is ə ekskumasiya edilməyib. Özalın həyatını itirdiyi gün həkimin, tibb bacısının, təcili yardımın olmaması, qan olduğu şüşənin həkimin əlindən düşərək sınması şübhələri daha da artırmışdır. Pulun diktaturası
90 yaq. 90- cı illərdə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti sədrinin müa vini işləmiş Telman Orucov öz kitabında yazır: «Əliyev Nax çıvandan Ali Sovetin deputatı olarkən, Ali Sovetdə biz onun la görüşdük və mən ona öz ehtiramımı göstərdim. Ona qar şı fiziki hücum təhlükəsi olduğuna görə cangüdəninin bina- ya buraxılması məsələsini hər cür çətinliyə baxmayaraq, həll et- dim. Bizim aramızda geniş söhbət getdi və o, Qorbaçova qarşı mübariz ə yolunu tutduğunu qeyd etdi və hətta göstərdi ki, ölümcül x əstəlikdən qalxdıqdan sonra övladlarını yanına ça- ğırmış, hərəkətinə görə onlara pislik edilməməsi üçün ataları kimi ondan imtina etm əyi təklif edibmiş. Onlar bununla qə- tiyy
ən razılaşmamış və öz xəttini yerinə yetirməkdə atalarına ma ne olmayacaqlarını bildirmişlər. O, xəstəliyini xüsusilə dərd bo yasında təsvir edirdi. Mən ona ürək-dirək verib dedim ki, öl- m ək hələ tezdir, Siz çox lazım olacaqsınız, bədbinliyə əsas yox- dur» 1 . Turqut Özaldan əvvəl belə faciə ilə Heydər Əliyev üzləş- mişdir və təsadüf nəticəsində sağ qalmışdır. O zaman hələ Hey- d ər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini və Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü idi. Qorbaçov onu istefa- ya gönd ərmək istəyirdi. H.Əliyevin qızı Sevil xanım «Atamın x əstəliyi Qorbaçovun razılığı və təşəbbüsü ilə törədilmişdi» müsahib əsində tarixi həqiqəti çılpaqlığı ilə söyləmişdir. Sevil xanım atasının infarkt keçirməsinin öz-özünə baş verm
ədiyini əsaslandırır. O, qeyd edir ki: «adətən o səhər ye- m əyini evdə yeyərdi. Həmin gün isə səhər yeməyini iş yerində ye mişdi. Yarım saatdan sonra onun halı pisləşir. Sonra bir qrup h əkim gəlir və onu dərhal xəstəxanaya aparır. İş yerində ona iy- n ə vurmuşdular. Güman edirəm ki, hər şey elə bu iynədən baş- lamışdı. Bəlkə də səhər yeməyindən. Atamı müalicə edən həkimlər ona yaxşı münasibət bəslə- yirdil ər. Lakin atamı müalicə edən həmin həkimlərin bəziləri 1 Bax: Telman Orucov. Ömürd ən fraqmentlər. Bakı.: «Şuşa» 2004, s. 61. Pulun diktaturası
91 sonradan mü əmmalı şəkildə vəfat etdilər. Həkimlərdən birini küç
ə qapısında güllə ilə vurub öldürürlər, başqa biri cavan ikən v əfat etdi. Bu da çox müəmmalı əhvalatdır… Sıravi həkimlər onu müayin ədən keçirir, əllərinin baş barmaqlarını yuxarı qal- dırır və ona ürək-dirək verirdilər: yəni səhhətiniz qaydasında- dır. Müalicə edən həkimlər isə vəziyyəti şişirdir və onu qorxu- dur dular. SSRİ səhiyyə naziri Yevgeni Çazov bir dəfə atamın ya nına gəldi və onu dilə tutmağa başladı ki, istefaya getsin. Atam onun d ərsini verdi… … Atamın istefasından sonra Qorbaçov onun övladlarına «gir işmişdi». İlham Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunda (MDBMİ-də) dərs deyirdi. Onu çağırıb dedilər ki, işdən getməlidir. Səbəbini də açıq izah etdilər. Xatirimdədir, ata mın qanı qaralmışdı. Şevardnadzenin qəbul otağına z əng vurub xahiş etdi ki, onunla əlaqə saxlasın. Lakin Şe- vardnadze ona z əng vurmadı. Yaxşı, tutaq ki, sənə Əliyevin oğlunu işdən azad etmək tapşırılmış, əmr edilmişdir. Sadəcə, z əng vurmaq ki, olardı» 1 . (Sonralar H.Əliyev Azərbaycan Res publikasının Prezidenti, E.Şevardnadze isə Gürcüstan Res- pub likasının Prezidenti olarkən H.Əliyevlə dəfələrlə görüşündə «dos tum, qardaşım», İlham Əliyevə isə qardaşoğlu kimi müraci ət edirdi. Öz səmimiliyini dəfələrlə televizor ekranla- rında xalq qarşısında ifadə edib). 30 oktyabr 2007-ci il tarixdə ru siyalı jurnalist Andrey Karaulov Bakıda prezident İlham Əli- ye vin kitabının təqdimat mərasimində çıxışı zamanı vaxtilə SSRİ rəhbərliyinin Heydər Əliyevi aradan götürmək planı haq- da iddia ir əli sürüb. TVC kanalında «Həqiqət anı» verilişinin mü əllifi olan Karaulov deyib ki, Mixail Qorbaçov Siyasi Bü- ronun üzvü olark ən, Heydər Əliyevi aradan götürmək üçün killer d ə tutubmuş. Çünki o, Mərkəzi Komitənin Baş katibi pos
tuna Çernenkodan sonra H.Əliyevin seçilə biləcəyi haqda m əlumatlara malik olub. Lakin killer bu planı icra edə bilmə- 1 Bax: «Az ərbaycan» qəzeti. 16 oktyabr 2005-ci il. Pulun diktaturası
92 yib, H.Əliyev isə ona qarşı sui-qəsd haqqında məlumatların tə- si ri altında infarkt keçirib. «Azadlıq» radiosu Eduard Şevardnadzedən müsahibə gö- tür
ərkən Heydər Əliyevlə də dost idiniz sualına o, belə cavab ver
mişdir: «Mən onun haqqında çox danışmışam. Bəlkə də on d əfə gəliblər, müsahibə götürüblər məndən. Nə demək istəyir- dims ə, hamısını demişəm. Biz qardaş idik. Əsl qardaş. Hey- d ər Əliyev bugünkü Gürcüstan üçün həddən çox iş görüb. Çox t əəssüf edirəm ki, tez getdi» 1 .
nin reallığa çevrilməsində Saakaşvilidən müqayisə- y əgəlməz dərəcədə çox xidməti olan, dəfələrlə ölüm təhlükəsi il ə üz-üzə qalan Şevardnadzenin törənə dəvət almamasını isə sağlam, məntiqlə izah etmək mümkün deyil 2 . Bu reallıqdır. Ədalətsizliyin reallığı. Digər bir tərəfdən isə Şevardnadzenin kürəkəninin Gürcüstanda onun dövründə, hətta indi d ə ən varlı insanlardan biri olduğu da reallıqdır. Axı o, qayınatasının dövründə milyonçu olub. Bu paradoks deyilmi? Atalar demiş, nə tökərsən aşına, o da çıxar qaşığına.
1
Bax: «Femida 007» q əzeti. 11 avqust 2007-ci il, № 32 (321). 2 Qeyd: Eks- prezident Eduard Şevardnadze Gürcüstanın sabiq rəhbəri Mixail Saakaşvilini xəsislikdə suçlayıb. Onun sözlərinə görə, Saakaşvili vədinə əməl etm əyib. E.Şevardnadze ona vəd olunan pensiyanı ala bilməyib. Nəticədə o zaman sabiq prezidentin işığa, suya və qaza olan borcları 5 min dolları ötmüşdü. O yazdığı kitablara gör ə qonorar almaqla çörək pulu çıxarmağa çalışır. Bunlar mətbuatda yazılanlardır. Özlərini təmizə çıxarmaq xatirinə boğazdan yuxarı söylənilən fikirl ərdir. Lakin, mən 2010-cu ildə Almaniyanın gözəl, olduqca mənzərəli şəhərlərindən biri olan Baden-Badendə olarkən Eduard Şevardnadzenin vertolyotla ona bağışlanmış villaya gəlişini gözümlə görmüşəm. Bu villa Almaniyanın birl əşdirilməsindəki roluna görə ona hədiyyə edilib. (Bu, monoqrafiya müəllifinin şəxsi müşahidələrinin nəticəsidir). 1991―1994-cü illərdə Belarusun başçısı olmuş Stanislav Şuşkeviç də çörək pulunu yaradıcılıqla çıxarır. Aleksandr Lukaşenko t ərəfindən 1997-ci ildə ona kəsilmiş pensiyada indeksasiya edilməmiş və nəticədə keçmiş dövlət başçısı 1 dollar 48 sent pensiya almışdır. O, məruzə oxumaqla da pul qazanır. Xirosimada Çernobıl qəzası ilə bağlı oxuduğu məruzəyə bir biletin qiyməti aylıq pensiyasından 20 dəfə yüksək olub. Şuşkeviç məhkəmə yolu ilə pensiyasını qaldırmaq istəyib, ancaq uğur qazana bilməyib. (Bax: «Hesabat» jurnalı, 23 aprel 2005-ci il).
Pulun diktaturası
93 Budur siyas ətin çirkinliyi. Tarixi həqiqət bu cür mey- da na çıxır. Oğul Buş demişdir: «Biz indi seçim qarşısındayıq. Tarixi d ərslik müəllifləri deyil, cəsarətli insanlar yazırlar. Müasir ame rikalılar bu hərəkəti davam etdirmək üçün öz sələfləri kimi kifay ət qədər cəsarətlidirlər. Biz irəli getməkdə davam edəcə- yik». Görk
əmli siyasi xadimlərin hakimiyyətdə olduğu dövrlər- d ə həyatlarının görünməyən tərəfləri onlar hakimiyyətdən get- dikd ən sonra böyük maraq kəsb edir. Bu həmişə belə olub. H .Əliyev, T.Özal, Reyqan, ata Buş, Qorbaçov, Şevardnadzenin h əyatlarından gətirdiyimiz epizodlar təbii ki, müəyyən dünya- gö rüşü formalaşdırır. Bu dünyagörüşü isə müasir inkişaf strate- gi yasını dərk etmək üçün çox vacibdir. Peşəkar siyasətçi və iq- ti sadçı üçün isə bunlar ibrət dərsləri kimi çox faydalıdır. Maraqlar əsasında formalaşan iqtisadi siyasətin bəzən bu maraqları tam realizə edə bilməməsi real tarixi hadisələ- rin n əzərə alınmamasının nəticəsidir. Lakin iqtisadi siyas ətin bir iqtisadi fəaliyyət kimi mü- k əmməlliyi onun nəzəri əsasının mükəmməlliyi ilə bağlıdır. Burada bir tarixi hadis əni xatırlatmaq yerinə düşər. Bazar iq tisadiyyatına keçidlə əlaqədar heç də asan olmayan islahatlaş- ma prosesl ərinə geniş miqyas verən Azərbaycan prezidenti H.Əliyev 28 noyabr 1995-ci ildə Londona A.Smit İnstitutunda keçiril
ən iqtisadi foruma dəvət olunur. Orada H.Əliyevin məru- z əsi çox maraqla dinlənilir. Forumun bağlanışında prezidentimi- z ə A.Smitin “Xalqların sərvətinin təbiəti və səbəbləri haqqında” t ədqiqat əsəri hədiyyə edilir. Bu hədiyyə rəmzi məna kəsb etsə d ə heç də təsadüfən seçilməmişdi. Forumun Smit İnstitutunda keçirilm əsi, Adam Smitin isə bu əsəri onun “bazar iqtisadiy- yatının atası” rəmzi adını daşımasının ifadəsi idi. Başqa sözlə, bu o dem
ək idi ki, Azərbaycan da başqa ölkələr kimi Smitin iqtisadi n əzəriyyəsindən faydalana bilər və faydalanmalıdır. Pulun diktaturası
94 Az ərbaycanın iqtisadi inkişafının formalaşmasında heç şübhəsiz klassik nəzəriyyələrin, o cümlədən A.Smitin libera- lizm, azad r əqabət, dövlətin iqtisadiyyatda yerinə dair nəzəri ba xışlarının mühüm rolu olmuşdur. Bel əliklə, klassik və müasir iqtisadi nəzəriyyələr iqtisad elmind ə yeni paradiqmaların dərk olunması, mənimsənilməsi v ə istifadəsi üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
Pulun diktaturası
95 II FƏSİL K LASSİK İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏLƏR VƏ İQTİSAD ELMİNDƏ MODERNİZASİYA 2.1. Klassik iqtisadi n əzəriyyələrin təkzibolunmaz v ə təzadlı tərəfləri
Bütün tarixi dövrl ərdə, xüsusilə də müasir dövrdə, bazar münasib
ətləri şəraitində iqtisadiyyat hər bir adamın həyatına möhk
əm daxil olmuş və insanlar onun haqqında çox şey bilməyə s əy göstərmişlər. İqtisadiyyat gündəlik həyat məsələsinə çev- rilmiş və iqtisadçılar öz əsərlərində suallara, problemlərə həmişə cavab axtarmışlar. Bu qəribə görünməməlidir, təbii haldır. Müasir elm v ə texnika nə qədər inkişaf etmiş olsa da, biz h əmişə şəxsiyyətlərin həyatını və əsərlərini unutmamalı- yıq və unuda da bilmərik. Onların kəşfləri, nəzəriyyələri, ide- yaları olmasaydı və həqiqi elmi axtarışlara qiymət verilmə- s əydi, müasir dünya da mövcud olmazdı. Dünya elmi fikrinin inkişafında nadir insanlar öz nəzəriy- y ələri ilə seçilmiş və tarixdə öz izlərini buraxmışlar. Onlardan biri v ə vaxtı ilə uzun bir dövrdə elm məbədgahlarının qapısında dayanan, əksəriyyətin səcdə etdiyi alman filosof-iqtisadçısı Karl Marks olmuşdur. Marks böyük insan idi. H ər şeydən əvvəl ona görə ki, o, z əmanəsinə uyğun gəlirdi. Onun doğulduğu mühit özü- nün yazdığı kimi idi. O, əsərlərində öz dövründəki kapita- lizmin iç üzünü a çmış, tənqidi yanaşmış və cəmiyyətin inki- şafı üçün öz mülahizələrini söyləmişdir. Lakin, Marksa q ədər də kapitalizmin tənqidçiləri olub. Han
sı ideyanın düz və ya əyri olduğunu isə praktika göstərdi. K.Marks
əsərlərində sosializm və kommunizm ifadələrini işlət- mişdir. Lakin onun söylədiyi fikirlər və nəzəriyyələr vaxtı ilə ya şadığımız «sosializm» cəmiyyəti ilə bir uyğunsuzluq təşkil Pulun diktaturası
96 etmişdir və qura bilmədiyimiz cəmiyyətin bütün eybəcərlikləri- ni onun adına yazanlar da az deyildir. Q əribədir, vaxtilə dünyanın az qala çoxunu öz varlığı ilə titr ədən sosializm (kommunizm) haqqında görəsən Marks hansı əsərində dəqiq, elmi, birmənalı, hökmlü fikirlər söyləyib? Gö- r əsən bəşəriyyəti lərzəyə salan sosializmin hansı ölkədəki re- sep tini Marks vermişdi? F əlsəfə elmləri doktoru V.Mejuev məntiqi olaraq göstərir ki, kimin «kommunizm» sözünd ən xoşu gəlmirsə, onu başqası ilə əvəz edə bilər. Burada söhbət cəmiyyətdən gedir. İnsanlar elə c əmiyyətdə yaşamaq istəyirlər ki, azad olsunlar, heç kəsdən asılı olmasınlar və yüksək səviyyəli mədəni həyat tərzi keçirsinl ər. Marks hər şeyi qabaqcadan görüb fikir söyləyə bilm
əzdi, lakin bir sıra məsələlərin vaxtında, zamanında həll olunacağını söyləmişdir. Baxdığı problemlərə, tarixi proseslərə m əntiqi yanaşmışdır. Bu baxımdan o, nəinki öz dövründə, hətta bu gün d ə elmin zirvəsində dayanır və maraq doğurur 1 .
ər və siyasətçilər marksizm deyəndə sırf Mark
sı nəzərdə tuturlar. İnsaf naminə demək lazımdır ki, marksizml ə Marksı eyniləşdirmək elmi cəhətdən ədalətsizlik- dir. İngiltərənin sabiq baş naziri Toni Bleyer çıxışlarının birində qeyd etmişdir ki, kapitalizm dayanıqlı deyil. Mən K.Marksı oxuyub sosialist partiyasına daxil olmuşam. 2004-cü ildə Vene- suela prezidenti Uqo Çaves Moskvada Rusiya Elml ər Aka-
demiyasının Fəlsəfə İnstitutunda çıxışı zamanı demişdir ki, Mark
sın ideyaları və onun fəlsəfəsi heç bir zaman ölməyəcək 2 . Dünya ölk ələrinin dövlət xadimlərinin həyatından belə misallar çox ç əkmək olar. Vaxt öz işini görür, hər şey köhnəlir və yeniləri meydana g əlir. Marksın ideyaları da zamanın hökmündən kənarda 1 Bax: Марксово наследие и современная экономическая наука (« круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы экономики». 2005, № 1, с. 120-121. 2 Ba х: Российский экономический журнал. 2005, № 1, с. 61. Pulun diktaturası
97 deyildir. H ər şeyə yaradıcı, inkişaf edən bir hadisə, proses kimi yanaşıldığı kimi Marks ideyalarının da yeniləşməsinə, dövrün ab-
havası ilə nəfəs almasına ehtiyacı vardır. Amma antimark- sistl
ər bundan belə nəticə çıxarırlar ki, artıq o yaramır, onu bir k ənara atmaq lazımdır. Bu kor-koranə inkardır. Marksın tərəf- dar ları isə onu olduğu kimi qəbul etmiş və yeniləşdirməyə güc- l əri çatmamışdır. Bu isə ehkamçılıqdan xəbər verir. Marksizm bu iki qüvv ənin – inkar edənlərlə ehkamçıların arasında sı- xılıb boğulmuşdur. Marksizmi elm kimi, elmi c ərəyan kimi qəbul etmək olar, lakin ideologiya kimi yox. Elm kimi onun müsb Download 5.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|