AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pulun diktaturası
- Marks n əzəriyyəsini siyasiləşdirməklə yox, yaradıcı ya naşmaqla həqiqəti üzə çıxarmaq olar. Təəssüf ki, bu gün iq
- Marksın əsərləri bir çox cəhətcə dünya t əfəkkürünü zənginləşdirmişdir. Marksın əsərləri bu gün də elm al
- Y.Şumpeter doğru olaraq t əsdiq edir ki, Marks nəinki alim olub, XX əsrin ən geniş ide
|
ət və m ənfi cəhətləri mövcuddur. Dövründən asılı olaraq onları şərh etm
ək olar. Marksizmi tamamilə inkar etmək isə sağlam düşüncə t ərzinin məhsulu deyil. Pol A.Samuelson yazır: «Marksizm (mar- xism) – XIX
əsrdə Karl Marks tərəfindən işlənib hazırlanmış sosial-siyasi v ə iqtisadi konsepsiyaların cəmidir. İqtisadi nəzəriyyə kimi marksizm daxili ç əkişmələrin kəskinləşməsi, xüsusilə də z əhmətkeş siniflərin istismarı meyillərinin nəticəsində kapi- talizmd ə fəhlə sinfinin sıxışdırılması etimadı, əməkhaqqının dəmir qanununa (bu qanuna gör ə əməkhaqqı minimum yaşayış sə- viyy əsinə qədər aşağı düşə bilməsi meyli hökm sürür) əsaslanır» 1 . Marksizmin müasir dünyadakı yeri və rolu qızğın diskussi- yaların predmetidir. Bununla bağlı mülahizələr aşağıdakılardır: 1.
Marksizm ümum ən öz zəmanəsinə müvafiq idi, lakin sonrala r aktuallığını itirdi və ona dair hər bir klassik təlimə qar- şı olan münasibəti sərgiləmək lazımdır. 2.
Marksizm c əlbedici prinsipləri irəli sürsə də, onların tət- biqi mexanizml ərini işləyib hazırlamadı. 3.
ən düzgündür, lakin bəşəriy- y ətin uzaq gələcəyinə dairdir. 2
1 Ба
х: Пол А.Самуэльсон, Вильям Д. Нордхаус. Экономика. Пер. с англ. – М.: «БИНОМ», «Лаборатория Базовых Знаний», 1999, с. 786. 2
Rus dilind ən tərcümə. Bakı: “İqtisad Universiteti”, 2013, s. 152. Pulun diktaturası
98 T əəssüf ki, SSRİ-də qurulan totalitar dövlət sosializminin bütün eyb əcərliklərini Marksın adı ilə bağlayanlar, az deyil. Mark sı oxumayanlar, bilməyənlər, onun dərin elmi nəzəriy- y əsindən xəbəri olmayanlar Marksı, hətta bir alim kimi in- kar edir, lağa qoyur və XX əsrdə baş verən bütün bəlaları onun adı ilə bağlayırlar. Dig
ər bir tərəfdən müasir dövrdə marksizm nəinki Çinin, C ənubi Şərqi Asiyanın bir sıra ölkələrində (bu ölkələrdə dünya əhalisinin təxminən dörddə biri yaşayır), hətta ABŞ-ın, İngiltə- r ənin, Fransanın, Almaniyanın nüfuzlu və hörmətə layiq univer- sitetl ərində tədris olunur. Marksın elm adamı kimi böyüklüyü mübahis əsizdir. Ona görə də Almaniyada hal-hazırda Marksın əsərlərini orijinaldan çap edirlər. Marksa qayıtmaq lazımdır, marksizm
ə yox 1 . Miçiqan Dövl ət Universitetinin sosiologiya professoru, iqtisad elml əri doktoru V. Şlyapentox K.Marksı c əmiyyət tarixində dahi mütəfəkkirlərdən biri hesab edir 2 .
ərbaycanda isə daha dərinə və irəliyə gedildi. Mark sı alim kimi qəbul edən bütün dünya ölkələrinin ağıllı adam larından fərqli olaraq onun heykəlini uçurub yerində benzindoldurma m əntəqəsi tikdilər. Marks yaradıcılığı az ərbaycanlıların gözündə və nəzərində bir benzindoldur- ma m əntəqəsinə də dəymədi. H ələ bu azmış deyə, sanki bəzi müəlliflər K.Marks yaradıcı- lığına açıqca, əslinə qalanda heç bir məntiqə sığmayan səviyyədə hücuma keçmişlər. Məsələn, İslam Nakamoğlu yazır: «… K.Marks elmin elmi t ərəfini öyrənməmiş, yüksək ideal xül- yalardan b əhs etmişdir; başa düşməmişdir ki, məntiqi yaradılmış mexaniki h ərəkətdə bir düyməni basmaqla mexanizm necə h ərəkətə gətirilibsə, eynilə ictimai orqanizm də elə hərəkətə 1 Ба х: Марксово наследие и современная экономическая наука (« круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы экономики». 2005, № 2, с. 118, 123, 136. 2
Bax: В. Шляпентох. Егор Гайдар – марксист?! (о книге Е.Гайдара «Долгое время»). «Вопросы экономики». 2005, № 10, с. 154. Pulun diktaturası
99 g ətirilə bilər, əgər elm qayda üzrə ictimai orqanizmə şamil edilirs ə, əgər haşiyə çıxılırsa, onda haşiyə çıxılmış qədər elmdə qeyri- elmilik olacaqdır» 1 . Yaxud kitabın bir çox yerində müəyyən m əsələləri şərh edərkən «… K.Marks bundan xəbərsizdir» 2 . «
… K.Marks buna diqq ət yetirmir» 3 v ə s. ifadələr işlətmişdir. Bu gün n
əinki marksist nəzəriyyəyə, hətta XX əsrin müasir n əzəriyyələrinə (keynsçiliyə, monitarizmə, neoliberalizmə və s.) münasib ət birmənalı deyildir. Xüsusən dünya təcrübəsində n əticələrinə görə ən açıq iqtisadi böhran, ipoteka böhranı kimi başlayan müasir iqtisadi böhran dövründə bazar iqtisadiyyatı n əzəriyyələri ciddi tənqid hədəfinə çevrilib. Dünya ölkələrində t ətbiq olunan bazar iqtisadiyyatı modellərinin bir çox problemləri (inflyasiya, işsizlik, yoxsulluq, dinamik iqtisadi artım, iqtisadi t əhlükəsizlik və s.) həll edə bilmədiyi artıq bir reallıqdır. Beləliklə, h əm marksist, həm də keynsçi, monetarist və digər n əzəriyyələrdən dərin mahiyyətinə görə fərqlənən alternativ n əzəriyyələrin irəli sürülüb tətbiq olunmasına ehtiyac yaranıb. XXI əsrin əvvəllərindən başlayaraq ümumdünya iqtisadi fikir tarixinin t əhlili göstərir ki, artıq bu cür nəzəriyyələr yaran- maq dadır. Yeni yüzillik sosial bir əsr kimi təsvir olunur. İnsan amili özünün bütün spektrl ərində diqqət mərkəzində durur. Bazar iqtisadiyyatı, dövlət iqtisadiyyatı, sosialist iqtisadiyyatı anla- yışları daha güclü və modern sayılan insan iqtisadiyyatı, geniş m ənada insana xidmət edən iqtisadiyyata transformasiya olunur. Yeni alternativ n əzəriyyələrin qarşısına sanki sinfi mən- subiyy ətindən, irqindən, cinsindən, məşğuliyyət sferasından, müxt əlif iqtisadi maraqlarından, mülkiyyət mənsubiyyətindən asılı olmayaraq insana xidmət etmək və onu tam reallaşdırma v əzifəsi qoyulur. Yeni yaranan bu cür nəzəriyyələrdən biri türk iqtisadçısı və din xadimi Haydar Başın “Milli İqtisadi Mo-
1
2 Yen
ə orada, s. 134. 3 Yen ə orada, s. 158. Pulun diktaturası
100 del”idir
1 ərtərəfli təhlil etmək fikrində deyilik. Lakin qeyd etm əliyik ki, iqtisad elminin fəlsəfəsində köklü d
əyişikliyi ifadə edən bu modeldə həm marksizmdə, həm d ə müasir bazar iqtisadi nəzəriyyələrində kifayət qədər nəzərə alınmamış, həmçinin mənfi nəticələr doğuran bir çox ele- mentl
ər, xüsusən din, mənəviyyat, dövlət və digər institusional amill
ər ön plana çəkilmişdir. Kitabda çoxsaylı müsbət cəhətlərlə yanaşı, bizi qane et- m əyən bir sıra ideyalar mübahisə, diskussiya doğuran müddəa- lar mövcuddur. Türk alimi prof. Dr. Haydar Baş «Milli İqtisadi Model» kita bında dünya iqtisadçılarını, marksizmi, kapitalizmi, sosia- lizm-kommunizm sistemini alt-üst edir v ə özünün ideyalarını ir əli sürür. Sanki bəşəriyyəti onun qurduğu model xilas edəcək. Prof. Dr.Haydar Başa görə: «İstər kapitalizm, istərsə də sosializm modell ərinin heç biri bəşəriyyətə səadət gətirə bil- m əz… Milli İqtisadi Model yalnız ölkəmizi deyil, bəşəriyyəti d ə rifaha qovuşduracaq» 2 . «
… bu gün ə qədər insanın ehtiyacla- rı qeyri-məhdud, ehtiyatlar isə məhdud hesab olunmuşdur. Ehti- yatlar qeyri-m əhdud, insan ehtiyacları məhduddur. Bu dövrü- müz
ə qədər tətbiq olunan iqtisadi modellərin və siyasətlərin ina
nılmaz səhvlərindən irəli gəlir» 3 . «Milli İqtisadi Model milli dövl ətin olmasını tələb edir və qloballaşmanı aradan qaldırılma t ədbirlərindəndir» 4 v ə s. Q ərb iqtisadçısı C.Helbreytin ifadəsini xatırlatmaq istər- dim: ən yaxşı iqtisadi sistem – insanların çox ehtiyac duyduğu şeylərlə, onların maksimum tələbatını ödəməyə qadir olan sis- tem
dir. Əvvəla, bu məsələyə dair dünya iqtisadçılarının əvəz- edilm
əz xidmətləri çoxdur və dünya iqtisadiyyatı onların sayə-
1 Bax: Prof. D r. Haydar Baş. Milli İqtisadi Model. «Bakı Dövlət Universiteti» n əşriyyatı. Bakı.: 2005, 306 с. 2 Yen ə orada, s. 61. 3 Yen ə orada, s. 62. 4 Yen ə orada, s. 28. Pulun diktaturası
101 sind
ə bugünkü vəziyyətdədir. Bəzi siyasətçilərin və dövlət baş- çılarının şəxsi ambisiyaları bəzi ölkələrdə xoşagəlməz mənzərə- l ər yaradırsa, bu o demək deyildir ki, iqtisadçıların ideyaları m əntiqsizdir. İkincisi, kommunizm bəşəriyyətin ideyası, arzusu kimi, g ələcəyin xoşbəxt günləri kimi şərh edilirdi. Cəmiyyət kommu- nizmi utopik bir c əmiyyət kimi qiymətləndirirdi və o xəyallar- dan, yaddaşlardan sanki silinmək üzrədir. Hansı ki, hər bir kəs bel
ə bir ideal cəmiyyətdə yaşamağı arzulayardı. Lakin, müm- kün olmayan c əmiyyət haqqında danışmaq xəyalpərəstlikdən başqa bir şey deyil. Bəlkə də hələ bunun vaxtı deyildir. Son zamanlar dahi müt əfəkkirlərdən heç biri Marks kimi hörm ətdən salınmamışdır. O bütün bunlara layiqdirmi? Daha k əsərli desək, onu tənqid edənlərin buna haqları və elmi səviy- y ələri çatırmı? Orta əsrlərdə Qalileyi yer kürəsinin fırlanması barədə nə- z əriyyəsindən imtina etmədiyinə görə tonqalda yandırmaq istə- yirl ər. Tonqalda yanmaqdan xilas olmaq üçün Qaliley öz nəzə- riyy əsindən imtina edir. Amma elə ki, tonqalın üzərindən düşür, yen ə «Yer kürəsi fırlanır» deyir. H ər bir elm kimi iqtisadiyyat da nəinki tanınmış elm korifeyl ərinin əsərləri sayəsində, eyni zamanda bəzən o qədər d ə məşhur olmayan bir çox alimlərin səyləri nəticəsində in- kişaf etmişdir. Bəzən isə təsadüf nəticəsindəki kəşflər elmin inkişafına güclü təkan vermişdir. Məsələn, ağacdan düşən alma İshaak Nyutona ümumi cazibə qanununu, vannada suyun s əviyyəsinin qalxması Arximedə üzən cisimlər qanununu, Maykl Faradey maqnit sah əsinin qüvvə xətlərini eninə kəsən məftildən h ərəkət zamanı elektrik cərəyanının induksiya edildiyini gördükd ə, mexaniki enerjini bilavasitə elektrik enerjisinə çe- virm əyin mümkün olduğu qənaətinə gəlmişdir. Marks n əzəriyyəsini siyasiləşdirməklə yox, yaradıcı ya naşmaqla həqiqəti üzə çıxarmaq olar. Təəssüf ki, bu gün iq tisadiyyat haqqında yazanlar Marksın əsərlərindən istifa- Pulun diktaturası
102 d ə etdikləri halda onun adını hallandırmaqdan sanki qor- xur lar. Onlar yazdıqlarına müasir bazar iqtisadiyyatı donu geyindirm əyə çalışırlar. Lakin nəzərə almırlar ki, hər kəsin öz t əfəkkürü var. Marks öz yaradıcılığında insan təfəkkürünə nüfuz etm əyi, inam yaratmağı bacarırdı. O, öz ideyalarının v ətənpərvəri idi. K.Marksın heç bir nüfuz qəbul etməyən müs- t əsna dərəcədə də dəqiq və cəsarətli iqtisadi təfəkkür qabiliyyəti var idi. T əfəkkürlü insanlar Marks yaradıcılığına münasibətdə bu günün v ə gələcəyin gözü ilə baxmağı bacarmalıdırlar. Bəzi marksistl ər isə əksinə, onun fikirlərini bayağılaşdırırdılar, ak- sioma, ehkama v ə ideologiyaya çevirdilər. Marks n əzəri fikirlərinə görə bəşər tarixinin digər dahi mü- t əfəkkirlərindən daha çox haqlı olmuşdur. D.V.Valovoy Marksın n ələr öyrətdiyini yada salaraq göstərir ki, «Siyasi iqtisadın t ənqidinə dair» əsərin müqəddiməsində o, Dantenin «İlahi komediya»sından misal gətirərək yazır ki, cəhənnəmin qapısı kimi elmin qapısında da belə bir tələbnamə asılmalıdır: «Burada möhk əm ruh olmalıdır, burada məsləhəti vahimə verməməlidir» 1 . XIX əsrdə doğulmuş Karl Marks, Ziqmund Freyd 2 , Albert Eynşteyn 3 öz dövrl ərinin ehkamlarını qırmış və öz kəşf v ə nəzəriyyələri ilə hətta XXI əsrdə də öz aktuallıqlarını saxla- yacaqlar.
1
Qeyd: K.Marksın əsərində isə şeir olduğu kimi verilir: “Burada gərəkdir qəlbdə mətanət; Burada qorxudan alma m əsləhət”. (Bax: K.Marks. Siyasi iqtisadın tənqidinə dair. Azərnəşr, 1955, s.10). 2
h ədiyyəsini «etiraf edərək», eyni zamanda hesab edirdi ki, «Freydin əsərləri bizim zəmanəmiz üçün ideyalar al əmində daha yüksək inqilabi təmsil edir». (Bax: Mirzəcanzadə A. Yaradıcılıq haqqında düşüncələr. B.: Yazıçı, 1984, s. 116 ). Freyd Ziqmund (1856-1939) Avstriya h əkim-
psixiatrı və psixoloqu, psixoanalizin banisi olmuşdur. İnkişaf xarakterinin v ə onun patologiyasının təşəkkülündə psixoseksual nəzəriyyəni inkişaf etdirmişdir, h əyəcanlara çox böyük əhəmiyyət vermişdir. 3
Qeyd: Heç bir şəxs öz sağlığında Albert Eynşteyn qədər nüfuz, ümumi etibar sahibi olmamışdır… Eynşteyn özünün, zaman və məkan materiya, enerji və işıq haqqında Pulun diktaturası
103 Marksın adı ilə bağlı marksizm ideyası özlərini marksist adl andıranların siyasiləşdirdiyi və həyatda, təcrübədə elmə söy- k ənməyən, əsası olmadan tətbiq etdikləri formada da demək olar ki, m əhv oldu (üç ölkəni və bəzi ölkələrdəki ideya insanla- rını çıxmaq şərtilə). Əslinə qalanda Marksın əsərləri bir çox cəhətcə dünya t əfəkkürünü zənginləşdirmişdir. Marksın əsərləri bu gün də elm al əmində nüfuzunu intellektual təhlil sistemi kimi saxlamaqdadır. Onlar aktual və zəruri olaraq qalırlar. Hərçənd onun izahının bəzi incəlikləri səhv olmuşdur. Bunu nüfuzlu elm xadiml ərinin əsərlərində də görmək olar. Oksfordda «Korpus Kristi» kollecinin mühazir əçisi Endryu Qlin «Marksist iqtisadi n əzəriyyə» məqaləsində Bem-Baverk tərəfindən 1896-cı ildən başlayaraq daimi olaraq Marksın müxtəlif nəzəriyyəsini tənqid ed ənlərin fikirlərini təhlil edərək belə bir nəticəyə gəlir ki, mark- tamamil
ə yeni və daha dərin təsəvvür oyatmış xüsusi nisbilik nəzəriyyəsini ilk dəfə dünyaya elan ed ərkən cəmi iyirmi altı yaşında idi. N
ə qədər qəribə görünsə də, prezident Ruzveltə məktub imzalayıb, onu atom bom
bası yaratmaq işlərinə başlamağa çağıran şəxs öz əsərinin görkəmli pasifisti olan Eynşteyn idi. (ABŞ-da olduğu illərdə Eynşteyn imkanı daxilində alman antifaşist- l ərinə kömək edirdi. O, narahat idi ki, alman alimləri nüvənin bölünməsi təcrübələ- rini uğurla başa vursalar Hitler nüvə silahına sahib ola bilər). Sonradan atom bomba- sının dəhşətlərini dərk edən və onun yaradılmasına xeyli kömək etmiş iki alim – Leo Stsillad v ə Albert Eynşteyn – hadisələrin gedişatını dayandırmağa çalışaraq 1945-ci ilin yazında Ruzveltə məktubla müraciət etdilər (Ruzvelt bu məktubu oxumamış v əfat etmişdi). 1945-ci il avqustun 6-da, Yaponiya üz ərində atom bombasının partladığı xə- b əri bütün dünyanı sarsıtdığı bir vaxtda milyonlarla adam nisbilik nəzəriyyəsinin mə- nasını dərk etmişdi. Həmin vaxtdan etibarən insanın taleyi nazik riyaziyyat sapından asılı qalmışdır.
Eynşteyn atom bombasının nə kimi təhlükə doğura biləcəyini dünyaya başa sal mağa çalışaraq, xeyli vaxt və qüvvə sərf etmişdi. (Bax: U.P.Loren. İnsan və atom. Az ərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Bakı.: 1975, s. 12, 242, 248-249). Müasir dövrd ə dünya elminin ən görkəmli simalarından biri, qeyri-səlis mən- tiq n əzəriyyəsinin banisi Lütfi-Zadə müsahibələrinin birində demişdir: «… belə he- sab edirl ər ki, Eynşteyn belə bir məktubu yazmayıb. Bu məktubu Zeland və başqaları yazıb. Eynşteyn isə onu sadəcə imzalayıb». Sadəcə olaraq bu həqiqəti bilmək üçün- dür. Eyn
şteynin məktubu özünün yazıb-yazmaması əslində elə də böyük əhəmiyyət k əsb etmir. Başlıcası odur ki, Eynşteynin imzası ilə gedib. Pulun diktaturası
104 sist iqtisadi n əzəriyyə yenidən müasir cəmiyyətdə fəaliyyətdədir, ona yaradıcı yanaşılır və təhlil edilir 1 .
cü ilin oktyabrında «Вопросы экономики» jurnalı- nın redaksiyasında marksist iqtisadi nəzəriyyəsinin aktual prob- leml ərinə həsr olunmuş «dəyirmi masa» keçirilmişdir. Buna Ru siya iqtisadçıları E.Qaydar və V.Maunun «Марксизм: elmi n əzəriyyə ilə dünyəvi din arasında liberal oxşarlıq» silsilə mə- qal ələrinin çap olunması səbəb olmuşdur. «Dəyirmi masa»ya Ru siyanın görkəmli iqtisadçıları, marksizm mütəxəssisləri də- v ət olunmuşdur. Müzakir ədəki bəzi müddəalar düşünmək üçün xüsusi ma- raq doğurur. Diskussiyada akademik L.Abalkin marksizmə ya- naşmada üç anı nəzərdən qaçırmamağı məsləhət görmüşdür: 1.
ər istənilən elmi nəzəriyyə kimi inkişafda- dır. O ictimai fikrin zirvəsində deyil, olsa-olsa onun təkamül m ərhələsindədir. 2.
Marksizm ə hər hansı münasibət olub, var və gələcəkdə də müxt
əlif olacaq. Onu müdafiə edənlərin bu və ya digər düşün- c ələri mütləq səviyyədə öz düzgünlüyünə inanır. 3.
Marksizmin keçmişini və gələcəyini müxtəlif formada izah etm əyin özü mürəkkəb və məsuliyyətlidir. L.Abalkin ə görə işin mənası inhisarçı reallığın inkarıdır. İnhisarçılığın elan edilməsinə cəhd reallıqda elmin sonu demək- dir
2 . Professor S.Dzarasova gör ə Y.Şumpeter doğru olaraq t əsdiq edir ki, Marks nəinki alim olub, XX əsrin ən geniş ide ologiyasının yaradıcısı və peyğəmbəridir. Marksizmin bir sıra ideyalarının təsdiqini tapmaması təəccüb doğurmamalıdır.
1 Bax: Экономическая теория. /Под ред. Дж.Итуэлла, М.Милгента, П.Ньюмена: Пер. с англ./. Науч ред. чл. – корр. РАН В.С.Автономов. – М.: ИНФРА – М, 2004, с. 529-542. 2
: Марксово наследие и современная экономическая наука («Круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы экономики» 2005, № 1, с. 87-88.
Pulun diktaturası
105 Tarixi h
əqiqət həmişə təsadüflərlə zəngindir, bu zaman, heç bir n əzəriyyəni tam surətdə qabaqcadan müəyyənləşdirmək, gör- m ək mümkün deyil 1 .
ə ya digər dərə- c ədə tənqidçiləri olan E.Qaydar və V.Maudan misal çəkərək göst ərir ki, müasir dövr və inkişaf qloballaşmaya doğru gedir 2 .
1
Bax : Марксово наследие и современная экономическая наука («Круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы экономики» 2005, № 1, с. s. 94-95. 2
Qeyd: V.Şlyapentox Eqor Qaydarın yeni kitabını (Гайдар Е. Долгое время. Рос- сия в мире: очерки экономической истории. М.: Дело, 2005.) təhlil edərkən gös- t ərir ki, o əvvəlki kitabındakı (Гайдар Е. Государство и эволюция. М.: Евразия. 1995) t ənqidi müddəalardan fərqli olaraq Marks haqqındakı fikirlərində radikal dəyi- şikliklər edib. Hətta Qaydar məşhur Qərb elm adamlarından Y.Şumpeterdən, F.Bro- delyadan, C.Xiksd ən və D.Nortdan Marksı yüksək qiymətləndirdiklərinə dair müd- d əalar gətirir (Bax: Шляпентох. Егор Гайдар – марксист?! (о книге Е.Гайдара « Долгое время»). «Вопросы экономики». 2005, № 10, с. 149). R.Nurey ev yazır ki, 17 mart 1883-cü ildə Xayget qəbiristanlığında Karl Mark- sı dəfn edən zaman cəmi 11 nəfər iştirak etmişdir. (Qeyd – Əsl dahi məqsədsiz olur, ancaq elm ə xidmət edir. Onu şöhrət maraqlandırmır. Marks da sadə, çətin, lakin şərəfli həyat yaşamışdır. Albert Eynşteyn də şöhrət xəstəliyinə tutulmamışdır. Ölüm Download 5.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|