Azot almashinuvining oxirgi mahsulotlari. Siydikchil sintezi va chiqarilishining buzilishi. Алоҳида аминокислоталар алмашинуви ва наслий бузилишлари Reja

Azot almashinuvining oxirgi mahsulotlari. Siydikchil sintezi va chiqarilishining buzilishi. Алоҳида аминокислоталар алмашинуви ва наслий бузилишлари


Reja:


1.Giperammoniemiya turlari, tashhis qo‘yishda klinik ahamiyati.
2 Folat kislotasining etishmovchiligi. Sulfanilamid preparatlarning bakteriostatik tasir mexanizmi.
3. Aminokislotalar almashinuvining tug‘ma kasalliklari

Siydikning umumiy xususiyatlari va tarkibiy qismlari

Siydikning umumiy xususiyatlari
Katta yoshdagi odamlarda me’yorda bir sutkada ajralib chiqadigan
siydikni miqdori 1000 ml dan 2000 ml gacha bo‘lib, qabul qilingan
suyuqlik hajmining o‘rtacha 50–80% tashkil etadi. 500 ml dan kam va
2000 ml dan ko‘p siydikni sutkalik miqdori katta yoshdagilarda patologik
holat deb hisoblanadi. Siydik hajmini ortishi (poliuriya) ko‘p miqdorda
suyuqlik, diurezni ko‘paytiruvchi ovqat moddalari (tarvuz, qovoq va
boshqalar) qabul qilinganda kuzatiladi. Patologik hollarda diurez buyrak
kasalliklari (surunkali nefrit va piyelonefrit), qandli diabet va boshqalarda
uchraydi. Ko‘p miqdorda siydikni ajralishi – sutkada 15 l gacha va undan
ko‘p qandsiz diabetda (diabetes insipidus) kuzatiladi (113-rasm).
Sutkalik siydik miqdorini kamayshi (oliguriya) organizmga kam
miqdorda suyuqlik qabul qilinganda, tana harorati ortganda
(organizmdan teri orqali ko‘p miqdorda suv chiqariladi), qusganda, ich
ketganda, toksikoz, o‘tkir nefrit va boshqalarda kuzatiladi. Buyrak
parenximasining og‘ir jarohatlarida (o‘tkir diffuz nefrit), siydik tosh
kasalligida (siydik nayi berkilganda), rux, simob, margimush bilan
zaharlanganda, kuchli asabiylashishda siydik chiqarilishi to‘liq
to‘xtalishi (anuriya) mumkin. Uzoq davom etadigan anuriya uremiyaga
olib keladi.Me’yor bo‘yicha kechasiga nisbatan kunduzi siydik ko‘p ajraladi.
Kunduzgi va tungi diurez o‘rtasidagi nisbat 4:1 dan 3:1 gacha bo‘ladi.
Ba’zi patologik hollarda (yurak dekompensatsiyasini boshlang‘ich
shakllari, sistopiyelit va boshqalar) kunduziga nisbatan kechasi siydik
ko‘p miqdorda ajraladi. Bu holatga nikturiya deb ataladi.
Me’yorda siydikning rangi somon – sariqdan to‘q sariqqacha bo‘ladi.
Siydik rangi undagi pigmentlar – uroxrom, urobilin, uroeritrin, urozein
va boshqalarni saqlanishiga bog‘liq.
To‘q sariq rangga ega bo‘lgan siydik odatda konsentrlangan,
yuqori zichlikka ega va nisbatan kam miqdorda ajralib chiqadi. Ochsariq (somon) rangidagi siydik past zichlikga ega bo‘lib, ko‘pmiqdorda ajralib chiqadi.Patologik hollarda siydikni rangi qizil, yashil, jigar rang vaboshqalar bo‘lishi mumkin. Bu unda me’yorda uchramaydiganbo‘yovchi moddalarni mavjudligiga bog‘liq. Masalan: qizil yokipushti–qizil rang gematuriya va gemaglobinuriyada, shuningdek,
antipirin, amidopirin, santonin va boshqa dori moddalarni qabulqilgandan keyin kuzatiladi. Jigarrang yoki qizil–qo‘ng‘ir rang
siydikda urobilin va bilirubin konsentratsiyasi yuqori bo‘lgandakuzatiladi.Sog‘lom odam siydigida juda kam miqdorda, gemorroidal venasistemalaridan so‘riluvchi, sterkobilinogen bo‘ladi. Yorug‘lik vahavo ta’sirida rangsiz sterkobilinogen oksidlanib rangli pigmentga(sterkobilin) aylanadi. Klinik amaliyotda siydikda siydik sterkobiliniba’zida urobilin deb ataladi. Jigar kasalliklarida, ichakdan so‘rilganmezobilinogen (urobilinogen) va tripirrollar parchalanishibuzilganda, siydikda ko‘p miqdorda urobilinogen paydo bo‘ladi(yorug‘lik va havo ta’sirida urobilinga aylanadi). Bunday holatlardasiydik rangi to‘qlashadi.Yashil yoki havorang siydik organizmga metil ko‘ki qabulqilinganda, shuningdek ichakda oqsillarni chirish jarayonlariniko‘payishida kuzatiladi. Ichakda oqsillarni chirish jarayonikuchayshida kuzatiladi. Ichakda oqsillarni chirish jarayonikuchayganda siydikda ko‘p miqdorda indoksilsulfat kislota bo‘ladi,ular indigo hosil qilib parchalanishi mumkin.Me’yorda siydik tiniq bo‘ladi. Tuzlar, hujayra elementlari,bakteriya, shilliq, yog‘ (lipuriya) siydikni loyqalanishini vujudgakeltirishi mumkin. Siydik loyqalanishining sababini yoki mikrosko‘postida (siydik cho‘kmasini tekshirish), yoki kimyoviy analiz orqalianiqlash mumkin.
Katta odamlarda sutka davomida siydikni nisbiy zichligi o‘zgaribturadi (1,002 dan 1,035 gacha), bu ovqat, suv qabul qilishi tartibi vasuyuqlikni organizmdan chiqarilishiga (ter ajratish va boshqalar)
bog‘liq. Ko‘pincha u 1,012-1,020 ga teng. Siydikning zichligi unda
erigan moddalar miqdori haqida tushuncha beradi. Sutka davomida
siydik bilan 50–75 g quruq moddalar ajralib chiqadi. Siydiktarkibidagi quruq moddalarni taxminiy miqdorini (1lga grammhisobida) siydik zichligining oxirgi ikkita sonini 2,6 koeffitsiyentigako‘paytirish orqali topish mumkin.Buyraklarning og‘ir yetishmovchiligida doimo bir xil zichlikkaega bo‘lgan, birlamchi siydik yoki ultrafiltrat (~ 1,010) zichligigateng bo‘lgan siydik ajraladi. Bu holat izostenuriya deb ataladi.Siydikning doimo past zichlikka ega bo‘lishi surunkali nefritda,birlamchi yoki ikkilamchi burishgan buyrakda buyraklarkonsentratsion funksiyasining buzilganligini ko‘rsatadi. Qandsizdiabetda ham past zichlikka ega bo‘lgan siydik ajraladi (1,001 –1,004), bu kanalchalarda suv qayta so‘rilishining buzilishi bilanbog‘liqdir. Oliguriyada (sutkalik siydik miqdorini kamayishi),masalan, o‘tkir nefritda, siydik yuqori zichlikka ega. Yuqori zichlik