Azot gruppachasi elementlari

Kimyoviy xossalari. Nitrat kislota eng kuchli okssdlovchilardan biridir.
Nitrat kislotada oksidlash xossalarining bo’lishiga sabab, bu kislota molekulalarining beqarorligi va bu molekulada yuqori oksidlanish xolatidagi azot bo’lganligidir. Nitrat kislota boshqa moddalarni oksidlab, o’zi birin-ketin quyidagi birikmalargacha qaytariladi. Nitrat islotaning aytarilish uning konsentratsiyasi ham, qaytaruvchining aktivligiga xam Boq’liq. Kislota naqadar suyultirilgan
bo’lsa, u shu qadar kuchli qaytariladi. Konsentrlangan nitrat kislota xamma vaqt NO2. gacha qaytariladi. Suyultirilgan nitrat kislota, odatda, N0 gacha yoki ancha aktiv metallar, masalan temir, rux, magniy ta'sir etganda azot (I) oksid N2O gacha qaytariladi. Agar kislota juda suyultirilgan bo’lsa, bu kislotaning qaytarilishida xosil bo’ladigan asosiy maqsulot ammiak bo’lib, u ortiqcha kislota bilan birikib, ammoniy tuzi ni qosil qiladi.
Suyultirilgan nitrat kislota kislotalarning barcha xossalarini namoyon qiladi. U kuchli kislotalar qatoriga kiradi. Suvdaga eritmalarda dissosilanadi: Issiklik ta'sirida va yoruq’da qisman parchalanadi: Shuning uchun u sovuq joyda va qoronq’ida saqlanadi.
Nitrat kislota metallar bilan o’zaro ta'sirlashganda, odatda, vodorod ajralib chiqmaydi: u oksidlanib, suv xosil qiladi. Kislota esa konsentrasiyasiga va metallning aktivligiga qarab xar xil birikmalar xosil bo’ladi. quyidagi sxemada konsentrasiyasi xar xil bo’lgan nitrat kislotaning aktivligi turlicha bo’lgan metallar bilan o’zaro ta'siri va uning qaytarilish maqsulotlari ko’rsatilgan:

Misol tariqasida konsentrlangan va suyultirilgan nitrat kislota kumush bilan qanday reaksiyaga kirishini ko’rib chiqamiz.

Sxemaga muvofiq, konsentrlangan nitrat kislota oq’ir metallar bilan reaksiyaga kirishganida N2O ga qadar qaytarilishi kerak; bundan tashqari, H O va AgNO xosil bo’ladi:
Suyultirilgan nitrat kislota kumush (oqir metall) bilan o’zaro ta'sir ettirilganda N0 ga qadar qaytariladi va suv hamda tuz AgNO xosil Bo’ladi:
Shuni nazarda tutish kerakki, konsentrlangan nitrat kislota odatdagi temperaturada alyuminiy, xrom va temir bilan reaksiyaga kirishmaydi. U bu metallarni passiv xqolga o’tkazadi.
.