B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

Polipropilen va boshqa poliolefinlar ishlab chiqarish

Sigler katalizator sistemasi ishtirokida anionli polimerizatsiyani ochilishi oqibatida yuqori molekular birikmalar va boshqa olefinlar- ni olish amalga oshirildi. Xususan, mashhur Italiya kimyogari Natt mehnatlari evaziga 1956-1957-yillarda turli xil propilenlar olindi. Polipropilen ishlab chiqarish jarayoni quyi bosimda etilenni poli- merizatsiyasi bilan ko‘p umumiylikka ega, biroq ayrim o‘ziga xos joylari ham bor.

Ishlatiladigan katalitik sistemaga bog‘liq holida ko‘proq yoki kamroq kristallik darajali, regular yoki noregular tuzilishli polimer- lar hosil bo‘lishi mumkin.

Propilenni Al(C₂H₅)₃ va TiCl₄ sistemasi bilan polimerlaganda juda quyi kristallik daraja (40-50%)li polimerlar olingan.

TiCl₄ ni TiCl₃ bilan almashtirish (ushbu xizmat Nattga taalluqli) kristallik darajasi 80-90% bo‘lgan polimerlar olish imkoniyatini berdi.

Shuning uchun propilenni polimerlashni farqlovchi o‘ziga xos xususiyati sifatida Al(C₂H₅)₃ va TiCl₃ lardan tarkib topgan katalitik sistemani qo‘llanilishidir; so‘nggi komponent TiCl₄ ni vodorod bilan 650°C da qaytarib olinadi.

Propilen etilenga nisbatan katta qiyinchilik bilan polimerlangani sababli, jarayon katalizator komponentlari Al(C₂H₅)3: TiCl₃ ni 2,3:1 nisbatda olib boriladi. Erituvchi sifatida, odatda, geptan ishlatiladi, boshqa yengil qaynovchi uglevodorodlar yoki to‘yingan xarakterda- gi uglevodorod fraksiyalari ham qo‘llanilishi mumkin. Propilenning polimerizatsiyasini 65-70 °C haroratda va 10-12 atmosfera bosimi- da olib boradi. Xomashyo sifatida yuqori konsentrlangan propilen (99%) yoki Rossiyada taklif etilgan propan-propilen fraksiyasi (30% propilen) ishlatilishi mumkin. So‘nggi holida erituvchi sifatida propan xizmat qiladi. Propilenni polimerizatsiyasida etilennikiga (872 kkal/kg) nisbatan ancha kamroq miqdorda issiqlik (285 kkal/kg) aj- ralib chiqadi, bundan tashqari, propilen kamroq adgeziya qobiliyati- ga egadir. Ushbu omillar issiqlikni faqat «ko‘ylak» orqali olib chiqib ketish bilan chegaralanishga imkon beradi, issiqlik bir qismi erituv- chini bug‘lanishi, uni kondensatlanishi va jarayonga qaytarilishi yo‘li bilan olib chiqib ketilishi ham mumkin.

Katalizator kompleksini erituvchidagi konsentratsiyasi 0,1-0,2%

128

atrofida, katalizator sarfi esa 4% gacha yetadi. Bir o‘tishda propilen- ning 98% i polimerga aylanadi. Propilenni polimerlash jarayonini boshqa ko‘rsatkichlari Sigler katalizatorida etilenni polimerlash jara- yonidagi kabidir.

Polimerizatsiya natijasida quyidagi sifatdagi polipropilen olinadi.

Molekular og‘irligi 40-700 ming (texnik-200 ming).

Erish harorati, °C 164-170.

Zichlik, g/sm³ 0,90-0,92.

Uzilishga mustahkamlik chegarasi, kg/sm² 330-360.

Polipropilenning molekular og‘irligini sistemaga regulatorlar deb ataluvchi harakatchan vodorod atomli birikmalar hisoblangan aminlar, merkaptanlar yoki vodorod yodid yoki vodorodning o‘zini qo‘shish bilan ham ko‘paytirish yoki kamaytirish mumkin.

1.