B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

Al + 3 / 2 H₂ + 3 izo - C₄ H₈ > Al (izo - C₄ H₉)₃ + 67 kkal / mol

Ushbu mahsulotlar havo bilan kontaktda bo‘lsa, o‘z-o‘zidan alangalanib ketadi. Shuning uchun etilenning polimerlash reaksi- yasini metallorganik katalizatorlar ishtirokida azot atmosferasida o‘tkaziladi.

Dietilalyuminiy xlorid mayda dispers alyuminiyni etilxlorid bilan o‘zaro ta’sirlab ekvimolekular alkilalyuminiy xloridlarni aralashma holida hosil qilib, so‘ng ularni natriy metali bilan ishlov berib olina- di:

3Al + 3C₂H₅Cl > Al(C₂H₅ )₂ Cl₂ + Al(C₂H₅ )Cl₂ + 66 kkal / mol

Al(C₂H₅ )₂ Cl + Al(C₂H₅ )Cl₂ + 3Na > Al(C₂H₅ )₃ + Al + NaCl + 197 kkal

119

2. 
   
   Etilenning Sigler katalizatorlarida anionli polimerizatsiyasi
   

Etilenning kompleks metallorganik katalizatorlarda polimerlanish reaksiyasi anionli polimerizatsiya usuli bilan amalga oshiriladi:

1. zanjirning o‘sishi:

   
   

C₂H₄ + Al(C₂H₅)₃ ^ C₂H₅ - CH₂ -CH₂Al(C₂H₅)₂ ^ C₂H₅(CH₂CH₂)_n+_l Al(C₂H₅)₂

2. zanjirning uzilishi:

   
   

C₂H5 (CH₂CH₂ )„₊1 Al(C₂H5 )₂ ^ H(C₂H5 )„ CH = CH2 + Al(C₂H₅ )

Katalitik kompleksning nisbatini o‘zgartirib, turli molekular og‘irlikka ega bo‘lgan polietilen olish mumkin:

Al(C₂H₅)₃:TiCl₄=1:1-1:1,2. Mol og‘irlik 70000-350000;

Al(C₂H₅)₃:TiCl₄=2:1. Mol og‘irlik 3 mln. gacha (qayta ishlash qiyin);

Al(C₂H₅)₃:TiCl₄=1:2. Mol og‘irlik < 30000.

Odatda, Al(C₂H₅)₃:TiCl₄=1:1,2 nisbat ishlatiladi. 1 kg polietilen uchun Al(C₂H₅)₃- 0,2%, TiCl₄- 0,3% sarf bo‘ladi. Katalizator suvga va kislorodga ta’sirchan bo‘ladi.

Al(C₂H₅ )₃ + izo - C₃H₇OH ^ AL(OC₃í

Shu bois xomashyoda kislorod va namlik bo‘lmasligi kerak.

Reaksiya tugagach katalizatorni yo‘qotib tashlash uchun izopro- pil spirti va benzin aralashmasi bilan yuviladi polietilen:
Al(C₂H₅ )₃ + izo - C₃H₇OH ^ AL(OC₃H₇ )₃ + 3C₂H₆

Benzin quyi molekular polietilenni eritadi. Biroq hamma katali- zatorlarni polietilendan to‘la yuvib tashlash imkoniyati yo‘qligi sa- babli polietilen yuqori bosimli polietilenga nisbatan quyi dielektrik xossalarga ega bo‘ladi.

1.2.1.З. Polimerizatsiya jarayoniga turli parametrlarning ta’siri

1. 
   
   Harorat ta’siri
   

Polimerizatsiya uchun optimal harorat 80°C ga teng. Yuqoriroq temperaturada jarayon tezligi bir qancha ortadi, biroq polimerni ke-

120

yingi ishlov berishda (sentrifugalarni tiqilib qolishiga olib keladi) qiyinchiliklarga olib keluvchi ko‘p miqdorda quyi molekular poli- merni hosil qiladi.

2. 
   
   Bosim
   

Polimerizatsiya reaksiyasini atmosfera bosimi ostida olib borish mumkin, ammo etilenning hajmiy tezligi va katalizatorni ishlatish optimal hisoblangan 2-3 atmosfera bosimdagiga nisbatan anchagina past. Biroq bosimni 3 atmosferagacha ko‘tarish reaksiya issiqligi- ni olib chiqib ketish uchun gaz sirkulatsiyasining orttirishni talab qiladi. Bosimning keyingi 5-10 atmosferagacha ko‘tarish reaksiya temperaturasi (80°C)da erituvchining bug‘lanishini kamayishiga olib kelgan bo‘lar edi.

Reaksiya issiqligini olib chiqib ketish uchun, yoki yengilroq qaynovchi erituvchi yoki bo‘lmasa polimer zarralarini olib chiqib ketilishiga olib keluvchi gaz sirkulatsiyasi miqdorini oshirish talab qilinadi. Yengilroq qaynaydigan erituvchini ishlatishi katalizatorni tayyorlashda erituvchini ko‘p miqdorda uchib ketishi oqibatida qiyinchiliklarga olib kelar edi. Bosim ortishi bilan polietilenning molekular og‘irligi ortadi.