B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

Аlkilsulfatlar hosil bo‘lish bosqichida olefinlarni yutilish 
sharoitlari.
 
Оlefin
Ilk sulfat 
kislota 
kontsentrat-
siyasi, % da
Bosim 
atmos-
ferada
Аbsorbsiya 
harorati, 
ºCda
Gidrolizdan 
so‘ng H
2
SО
4
 
kontsentratsiyasi, 
% da
Etilen
Propilen
n–butilen
izobutilen
98
70
75
50
25
8
3
3
60-75
75
40
30
45
40
40
40
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, olefin molekular mas-
sasining ortishi bilan absorbsiya harorati pasayadi. Haroratini tanlash
olefinni polimerizatsiya reaksiyasi qobiliyatiga bog‘liq. Shu sababli
etilen uchun absorbsiya harorati 60–70ºC da yotadi.
Boshqa ahamiyatli ko‘rsatkich – olefinni sulfat kislota bi-
lan to‘yinish darajasidir. Mono– va dialkilsulfatlar miqdori unga
bog‘liqdir. Оlefin ortiqcha olinsa dialkilsulfat miqdori ortadi, biroq
kislota sarfi pasayadi. Bu ahamiyatlidir, chunki sulfat kislota gid-
rolizdan so‘ng suyulgan holida hosil bo‘ladi va uning sarfini ka-
maytirish ishlab chiqarish iqtisodiyotida o‘z aksini topadi. Shu bois
n
2
SО
4
: olefin nisbati, odatda, 1:1,2÷1,3 qilib olinadi.
Оlefinlarning sulfat kislotaga absorbsiyasining tezligi bosimga
bog‘liq.
50–60% etilen saqlovchi etan-etilen fraksiyasi ishlatilganda bo-
sim 25–30 atmosfera bosimi ostida bo‘ladi. Bosim etilenni sulfat
kislotaga yutilish tezligini ortishiga yordam beradi. Аbsorbsiya vaqti
3 soat.
3. Spirtlarni olish jarayonining 2-bosqichi – alkil – (I) va dialkil-
sulfatlar (II)ni gidrolizidir. Gidrolizda quyidagi reaksiyalar ketadi:

---

95
Bundan tashqari, reaksiya zonasida hosil bo‘lgan spirt bilan II
reaksiyaga kirishishi va oddiy efir (III) hamda alkilsulfat (I) hosil
qilishi mumkin:
Оddiy efir (III) ni hosil bo‘lishi II bilan suvni o‘zaro reaktsiyasi
yo‘li bilan ham amalga oshishi mumkin:
Gidroliz jarayoni 4–5 atmosfera bosimi ostida va 92–95ºC ha-
roratda olib boriladi. Efir (III)ning salmog‘ini kamaytirish uchun
gidrolizni imkoniyat boricha tez o‘tkaziladi va hosil bo‘lgan spirtni
aralashmadan tezda haydaladi (uni eritmadagi kontsentratsiyasi ko‘p

---

96
bo‘lmasligi uchun). Boshqacha bajarish ham mumkin: reaksion ara-
lashma suv bilan suyultirilib, sulfat kislota va alkilsulfatlar eritmaga
o‘tkaziladi, dialkilsulfat esa pastki qatlam holida ajratiladi. Spirtning
salmog‘i 96–97%. Оddiy efir 1–2% miqdorda hosil bo‘ladi.
Sulfat kislota bilan gidratatsiya usuli kamchiligi sifatida jarayon-
da sulfat kislotaning katta hajmlari ishtirokini, uni suyulishini va bu-
ning oqibatida uni bug‘latish zaruratini, apparatura korroziyasi bilan
hamda zavod qurilishida katta kapital sarf-xarajatlar bilan bog‘liq
bo‘lgan katta hajmdagi suyuqliklarni nasos yordamida bir joydan
boshqa joyga o‘tkazishni taqozo qiladi.
Оlefinlarni sulfat kislota yordamida gidratatsiya qilish jarayoni
reak siyani to‘g‘ridan-to‘g‘ri gidratatsiyada o‘rinli bo‘lgan konsen-
trlangan ole finlar (tozalik darajasi 95–98%) bilan emas, olefinlarning
o‘zida 30–50% saqlagan olefin fraksiyalari bilan olib borishga imko-
niyat beradi.
Kapital qurilishga ajratilgan mablag‘ va mahsulotning tannarxi
bo‘yicha olefinlarni sulfat kilota yordamida va to‘g‘ridan to‘g‘ri gid-
ratatsiya qilish usullari deyarli bir xildir.