B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

Kuchlanish transformatori
Ular kichik quvvatli transformatorlar bo‘lib ko‘p sonli
o‘ramli (A-X) birlamchi chulg‘amlari o‘lchanadigan
tarmoqni chiziqli simlariga ulanadi, (a-x) ikkilamchi
chulg‘am esa voltmetrga yoki katta qarshilikka ega bo‘lgan
boshqa asbobga ulanadi (9-rasm).
Transformatsiyalash koeffitsienti shunday tanlanadiki,
tarmoq nominal kuchlanishida ikkilamchi
chulg‘am kuchlanishi 100 V yoki 200 V dan oshmasin.
Kuchlanish transformatori shunday ulanishi kerakki,
asbobga birlamchi kuchlanishga faza bo‘yicha mos
tushadigan ikkilamchi kuchlanish berish kerak bo‘ladi.
Chunki ikkilamchi chulg‘am qarshiligi yetarlicha katta
8-rasm. Tok transformatori
sxemasi.
9-rasm. Kuchlanish
transformatorining
sxemasi.
10
bo‘lganligi uchun kuchlanish transfor-matorini salt ishlashga yaqin rejimda
ishlaydi deb hisoblash mumkin, ya’ni ikkilamchi chulg‘amdagi tok 0 ga yaqin
bo‘ladi. Shunday qilib, birlamchi va ikkilamchi chulg‘am kuchlanishlari bu
chulg‘amlar EYuK lariga teng bo‘lgan son jihatdan n marttaga transformatsiyalash
koeffitsiyentiga farq qiladi.
Transformatsiya koeffitsiyentini bilgan holda voltmetr ko‘rsatishlari
bo‘yicha U1 kuchlanishni aniqlash mumkin. Agar ikkilamchi zanjirdagi tok
ortsa, U2 kuchlanish o‘zgaradi va o‘lchash aniqligi ikkilamchi chulg‘am dagi
kuchlanishning pasayishi hisobiga kamayadi. Chunki bu transformatorning
birlamchi chulg‘ami yuqori kuchlanishli tarmoqqa ulangan va past
kuchlanishli tarmoqqa o‘tishi yuz berishi mumkin, u holda ishlatishda
ikkilamchi chulg‘am yerga ulanadi.
1.2. AVTOTRANSFORMATORLAR
Transformatorda faqat elektromagnit aloqaga ega bo‘lgan kamida ikki
chulg‘am mavjud. Avtotransformator esa bitta chulg‘am dan iborat bo‘lib, u
bir vaqtning o‘zida ham birlamchi, ham ikkilamchi tarmoqqa tegishli bo‘ladi.
Avtotransformatorlar orttiruvchi va kamaytiruvchi bo‘lishi mumkin (10-
rasm).
Avtotransformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘am lari
elektromagnit aloqadan tashqari, elektr aloqaga ham ega bo‘ladi.
Kamaytiruvchi avtotransformatorlarda W1 o‘ramlar sonli butun chulg‘am
(A...X) birlamchi chulg‘am, W1(W1 > W2) o‘ramlar sonli va birlamchi
chulg‘am ning bir qismi (a...x) esa ikkilamchi chulg‘am hisoblanadi.
Orttiruvchi avtotransformatorlarda, aksincha birlamchi chulg‘am W1
o‘ramlar sonili butun chulg‘am ning bir qismi (a...x), ikkilamchi chulg‘am
esa W2(W1 < W2) o‘ramlar sonili butun chulg‘am (A...X) hisoblanadi.
Chulg‘am lar boshini A, oxirini esa X bilan belgilaymiz.
Kamaytiruvchi avtotransformatorlarning ishlash prinsipini ko‘rib
chihamiz. U1 birlamchi kuchlanish birlamchi chulg‘am ning A...X uchlariga