B ibragimov, M. Ibragimov

 
Mualliflar: 
B.B.Ibragimov – O`zbekiston Milliy Olimpiya qo`mitasi bosh mutaxassisi 
M.B.Ibragimov – BuxDU, “Fakultetlararo jismoniy madaniyat va sport” kafedrasi
tayanch doktoranti 
Taqrizchilar: 
H.A.Botirov
BuxDU “Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyoti”
kafedrasi professori, p.f.n 
F.Xo`jayev Pedagogika fanlari nomzodi, professor 
A.K.Ibragimov BuxDU “Fakultetlararo jismoniy madaniyat va sport”
kafedrasi mudiri, dotsent 

---

4 
KIRISH 
 
Respublikamiz ijtimoiy taraqqiyotining hozirgi bosqichida jismonan 
sog`lom, ma`nan, teran, axloq-odob va umumbashariy g`oyalar ruhida kamol 
topgan, bilimli, dono avlodni tarbiyalash, milliy genofondni sog`lomlashtirish 
masalasi davlat siyosati darajasiga ko`tarildi. Yoshlar o`rtasida sportga bo`lgan 
qiziqishni orttirish, sportni ommaviylashtirish davlatimiz rahbariyati oldidagi 
birinchi navbatda bajariladigan ishlar darajasiga ko`tarildi.
Bugungi kunda mamlakatimizda sog`lom va barkamol avlodni tarbiyalash, 
yoshlarning ijodiy va intellektual salohiyatini ro`yobga chiqarish, mamlakatimiz 
yigit-qizlarini XXI asr talablariga to`liq javob beradigan, har tomonlama 
rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va 
imkoniyatlarni yaratish bo`yicha keng ko`lamli, aniq yo`naltirilgan chora-tadbirlar 
amalga oshirilmoqda.
1
O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida”gi Qonuni va “Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi”da ham yosh avlodni jismonan baquvvat qilib 
tarbiyalashga, chuqur va mustahkam bilim berishga katta e`tibor berilgan. Shunday 
ekan, jismoniy tarbiya jarayonida yoshlarimizning jismonan barkamolligiga 
erishishni bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri, deb hisoblash mumkin.
Jismoniy madaniyat va sport ta`limini takomillashtirishda davlatimizning 
shu soha bo`yicha yetakchi mutaxasis olimlari samarali mehnat qilmoqdalar. 
Ularning olib borayotgan kuzatuvlari, ilmiy tadqiqot ishlari asosida jismoniy 
madaniyatning 
hamma 
sohasiga 
oid 
darsliklar, 
o`quv 
qo`llanmalar, 
monografiyalar, metodik qo`llanmalar yaratilmoqda. Bularning kelajakda shu soha 
bo`yicha kadrlarni tayyorlash, aholini sog`lomlashtirish, sportchilarning sport 
mahoratini oshirish jarayonini takomillashtirish ishlarida samara berishi aniq.
Jismoniy tarbiya o`qituvchilarining, sport mutaxassislarining, ustoz-
murabbiylarning chuqur bilim, malaka, boy tajriba va mahoratga ega bo`lishi, har 
tomonlama yetuk, ma`naviy barkamol kadrlar tayyorlash garovidir. Zero, ustozlar 
1
Ibragimov M.B. Futbol madaniyati. O`quv qo`llanma. – T., 2013. B. 3. 

---

5 
har jihatdan shogirdlariga namuna bo`la olsagina, kelajak uchun ishonchli zamin 
tayyorlanadi. Namunali ustoz-murabbiy bo`lish uchun o`qituvchilar tinimsiz 
izlanishlari, o`z bilim va malakalarini oshirib borishning barcha imkoniyat va 
vositalaridan, shu jumladan fanga tegishli adabiyotlardan, samarali foydalanishlari, 
rivojlangan mamlakatlarning zamonaviy ta`lim texnologiyalari, ilg`or tajribalari 
bilan tanishishlari, uni o`quv jarayonida qo`llay bilishlari kerak.
Talaba-yoshlarni jismonan baquvvat qilish uchun tarbiyaviy ishlarni har bir 
fan bo`yicha, ta`lim - tarbiyaning hamma bosqichlarida: jismoniy tarbiya 
darslarida, sinfdan tashqari olib boriladigan sport mashg`ulotlarida, turar joylarda 
o`tkaziladigan mashg`ulotlarda uzluksiz olib borish kerak.
Insonning jismonan baquvvat, sog`lom bo`lib kamol topishida, hamma sport 
turlari bilan bir qatorda sport o`yinlari ham muhim o`rin tutadi. Futbol – Ona 
zaminimizda eng ommalashgan millionlar sevgan sport o`yinlaridan biridir. 
Bizning mamlakatimizda ham bu sport o`yinini turli yoshdagi ko`plab odamlar 
yaxshi ko`rib o`ynashadi.
Vatanimiz mustaqillikka erishgach, sportni, shu jumladan sport o`yinlarini 
rivojlantirishga e`tibor kuchaytirildi.
O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi 
Qonuni 1992-yilning 14-yanvarida, uning yangi tahrirlangan ko`rinishlari esa
26-may 2000-yilda, 4-sentyabr 2015-yilda qabul qilindi. 
Mamlakatimiz ijtimoiy – iqtisodiy hayotidagi tub islohotlar ta’lim tizimi 
oldiga yangidan – yangi vazifalarni qo’ymoqda. Kadrlar tayyorlash tizimini tubdan 
yaxshilash hamda rivojlantirish bugungi kunning asosiy talabi bo’lib qoldi. O’sib 
kelayotgan yosh avlodni jamiyat hayotida faol ishtirok etadigan, har tomonlama 
etuk va yuksak ma’naviyatli, komil insonlar etib tarbiyalash davlatimiz 
siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan hisoblanadi. 
Mazkur darslikda sport o’yinlari, yengil atletika, suzish, kurash va sport 
turlari bo’yicha dastlabki qoidalari, maydon o’lchamlari, sport turlari bo’yicha 
hakamlarning vazifalari, musobaqalarni tashkil etish va o’tkazish uslubiyotlari 
haqida to’liq ma’lumotlar berilgan. 

---

6 
Mazkur adabiyotda jismoniy tarbiya instituti, pedagogika universiteti 
jismoniy tarbiya fakulteti talabalari va jismoniy tarbiya o’qituvchilari va 
murabbiylari faoliyati davomida foydalanish uchun mo’ljallangan.
5112000-“Jismoniy madaniyat” ta’lim yo’nalishida tahsil olayotgan 
talabalarni kelgusida jismoniy tarbiya o’qituvchisi va murabbiyligi sohasida 
faoliyat ko’rsatishida “Sport turlari bo’yicha musobaqalar o’tkazish va hakamlik 
qilish” fani bo’yicha nazariy va amaliy bilim, ko’nikma hamda malakalarni 
egallashi muhim ahamiyatga ega bo’lib, talabalar mazkur fanning mazmuni va 
mohiyatini to’laligicha tushunib etishi, fanni tarkibidagi sport turlari bo’yicha 
hakamlik qilish qoidalari, musobaqalar tashkil qilish va o’tkazish qoidalarini 
o’zlashtirishi lozim. “Sport turlari bo’yicha musobaqalar o’tkazish va hakamlik 
qilish” fanini o’zlashtirishda ushbu fanni tarkibidagi sport turlari dastlabki va 
hozirgi qoidalarini o’rganish muhim ahamiyatga egadir.
Ushbu darslikda “Sport turlari bo’yicha musobaqalar o’tkazish va hakamlik 
qilish” bo’yicha gimnastika, yengil atletika, harakatli o’yinlar, sport o’yinlari va 
milliy kurash bo’yicha musobaqalar o’tkazish va hakamlik qilish, musobaqalarni 
tashkil qilish va o’tkazish metodlari yoritilgan. Talabalarni sport turlarida hakamlik 
qilish tartiblari, qoidalari bilan nazariy va amaliy tanishtirish, ularni sport turlari va 
musobaqalar o’tkazish, hakamlik qilishga oid amaliy ko’nikma va malakalar bilan 
qurollantirishdan iborat. 
Darslik “Sport turlari bo’yicha musobaqalar o’tkazish va hakamlik qilish” 
fanining ma’ruza, seminar va amaliy mashg’ulotlarida bo’lajak mutaxassislarga 
gimnastika, yengil atletika turlari bo’yicha musobaqalar tashkil qilish va o’tkazish, 
harakatli o’yinlar bo’yicha quvnoq startlar musobaqasi, sport o’yinlaridan futbol, 
voleybol, basketbol va qo’l to’pi turli usullarda musobaqalarni tashkil qilish va 
o’tkazish jarayonida hakamlik qilish qoidalari va tartiblarini mustahkam o’rgatish, 
sport turlari bo’yicha mashg’ulotlarni o’tkazish uchun atroflicha bilim berish. 
Sport turlari bo’yicha hakamlik qilish malakalarini shakllantirish, musobaqalar 
o’tkazish usullarini va nizomlarini tuzishga o’rgatishdan iborat.