B. K. Sattorov 00 Moliyaviy risklar nazariyasi

Bozor risklari mamlakatdagi makroiqtisodiy sharoit va moliya bozoridagi ishbilarmonlik darajasi bog‘liq bo‘lmaydi.
Bozor risklariga quyidagilar kiradi:

1. 
   iqtisodiy va siyosiy risk;
   
2. 
   qonunchilik bilan bog‘liq risklar;
   
3. 
   valuta risklari;
   
4. 
   tovar narxi risklari;
   

5. 
   foiz riski;
   
6. 
   moliya bozori riski.
   

Iqtisodiy va siyosiy risk – bunday risklarga biror – bir korporatsiyaning aktivlariga investitsiya qilayotganida, o‘sha korparatsiya qaysidir davlatning yuridik hududiga kiradigan va huquqlariga bo‘ysinadigan bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga ikkita mamlakat o‘rtasida qandaydir ko‘zda tutilmagan kelishmovchiliklar bo‘lishi mumkin. Bu esa bevosita investorga ta’sir etadi.


Bunga misol qilib, AQSH va Iroq o‘rtasidagi urush oqibatlari yaqqol misol bo‘la oladi. 2004-yilning may oyining ikkinchi yarim-ida jahon fond birjalaridagi neftning narxi bir barreli uchun 40 dol-larga bo‘lishi aniq va yaqqol misoldir. Amerika iqtisodiy tahlilchilarining ta’kidlashlaricha, bir barreli uchun 40 dollar 20 yil oldin berishgan ekan. Lekin hozirgi kunga kelib boshqa omillar ham
36
yonilg‘i narxiga ta’sir ko‘rsatishi jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi natijasida kuzatildi.


Qonun hujjatlarining o‘zgarishi risk bilan bog‘liqdir. Bu holatga misol qilib soliqqa tortish bilan bevosita bog‘liq o‘zgarishni keltirishimiz mumkin. Chunki investitsiyadan olinadigan daromad, albatta, soliqqa tortiladi. Qandaydir korxona ma’lum bir mahsuot ishlab chiqaradigan bo‘lsa, soliq stavkalari mahsulot tannarxiga ta’sir qiladi. Bu esa investorni riskni oldini olish bilan bog‘liq bo‘lgan tog‘ri qarorni qabul qilishga undaydi.


Valutaviy risklarda asosan biror-bir davlatda turib chet el valutasiga nisbatan narxlarning o‘zgarishidagi bo‘ladigan zararlar tushuniladi.


Foiz risk. Bunday risklar fond bozorda kreditning foizi stavkasi tushib ketishi natijasida vujudga keladi. Bankdagi depozitlarning foiz stavkalari ko‘tarilsa, fond bozoridagi aksiyalar bahosi tushib ketadi. Agarda bankdagi depozit xizmatlari birdaniga katta darajaga oshib ketsa, fond bozoridagi aksiyalarning narxi juda tez narxi tushib ketishi mumkin, buning natijasida qimmatli qog‘ozlarni chiqargan kompaniya imtiyozli aksiyalari egasi qaytarib sotib olishi uchun olib kelishlari mumkin (agarda shartnomada ko‘zda tutilgan bo‘lsa) qaytarib olishi mumkin.