B. S. Jamilova f. S. Safarov ona tili va bolalar adabiyoti fanidan ilmiy termin va tushunchalar

TAQVIMIY QO‘SHIQLAR yil fasllari-bahor, yoz, kuz, qish mavsumlari bilan bog‘liq bunday qo‘shiqlarning bir qismi ijtimoiy-siyosiy taraqqiyot taqozosiga ko’ra kattalar repertuaridagi mavqeini yo’qotgan yo tamoman so’nib ketgan, yo transformatsiyaga uchrab bolalar repertuaridagina saqlanib qolgan. «Boychechak», «Yo ramazon» va hayitliklar shular sirasiga kiradi. «Boychechak»-bolalarning mavsumiy marosim qo’shig’i. Bolalar Navro’z elchisi sifatida erta bahorda dala-tuzda boychechakni ko’rishlari bilanoq, undan guldastalar yasaganlar, tolxivichlarga shodalab bog’lab, gulchambar qilib boshlariga kiyganlar. So’ngra hovlima-hovli yurib. «Boychechak» qo’shig’ini kuylab turib, uni ulashganlar va bahor kelgani bilan ota-onalarini qutlaganlar. Bolalarning biri yakkaxon (solo) sifatida to’rtliklarni kuylasa, qolganlari uning naqarotini xor bo’lib ijro etganlar:
Boychechagim boylandi,
Qozon to’la ayrondi (r).
Ayroningdan bermasang,
Qozonlaring vayrondi(r).
Qattiq erdan qazlab chiqqan boychechak,
Yumshoq erdan yumalab chiqqan boychechak.
Qo’shiq tugagach, boychechakxonlarga sovg’a-salomlar berishgan. Bolalar bularni o’zaro bo’lishib olgan,
TA’RIX (ar. oʻtmish) Muhim tarixiy sanalar (ulugʻ kishilarning tavallud va vafot yillari, muhim ijtimoiy-siyosiy voqealarning yuz berish, asarning yozilish, binoning qurilish vaqti va sh. k.)ni abjad hisobi yordamida qayd etish. Sharq mumtoz adabiyotida tarix odatda she’riy yoʻl bilan, koʻproq bayt ichida qayd etil­gan. Masalan, Mavlono Darveshalining Alisher Navoiy vafotiga bagʻishlangan tarixi quyidagicha edi:
Dar motami on qidvai arbobi vusul,
Abnoyi zamon shohu gado gashti malul.
Hijrat ba rasul kard on sayyidi qavm,
Tarixi vafoti ust “Hijrat ba rasul”.
Tarjimasi: U haqqa yetishganlar peshvosi motami bilan shohdan tortib gado­gacha, barcha odamlar qayg‘uga cho‘mdi. U qavm sayyidi payg‘ambar oldiga hijrat qildi. Shuning uchun “hijrat ba rasul” vafoti tarixi bo‘ldi.
She’rdagi “hijrat ba rasul” so‘zlarini arab alifbosida yozib, undagi harflar ifoda­lagan sonlarni aniqlab qo‘shib chiqsak, 906 raqami (Navoiy 906-hijriyda vafot etgan) hosil bo‘ladi.