B. Siddiqov S. Abdullayev sh. Mexmonaliyev

7- Ijtimoiy-iqtisodiy omillar; ijtimoiy-iqtisodiy omillar bolaning bilim olishiga ijobiy va salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Masalan, eshitish qobiliyati cheklangan insonlar uchun ta'lim butun aholi uchun ochiq bo‘lishga moyil emas. Ushbu turdagi nogironlikka ixtisoslashgan davlat maktablari kam. Bu shuni anglatadiki, kam ta'minlangan oiladan chiqqan bolalar unga kirish imkoniyati cheklangan yoki umuman yo‘q. Biroq, zarur moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan oila sizning potentsialingizni to‘liq rivojlantirishga imkon beradigan ta'lim bera oladi. Bu odam resurslari etishmayotgan bo‘lsa, u o‘rgana olmasligini bildirmaydi. Ko‘pgina hollarda, bu o‘rganish uchun kamchilikni anglatadi [60].
8- ajralish; ota-onalar ajrashganda, bu ba'zan bolaga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Ba'zan ular bu vaziyatda o‘zlarini aybdor his qilishlari mumkin.
Boshqa hollarda, ota-onalar to‘g'ri bo‘lmagan munosabatni qabul qilishadi va uni bolalarga berishadi. Bularning barchasi ularni o‘qishni istamasligini yoki biron bir fikr uchun joy yo‘qligini keltirib chiqaradi, bu ular boshdan kechirayotgan muammo emas.Shu sababli, ajralish jarayonini boshdan kechirayotgan oilalar farzandlari bilan suhbatlashishlari va nima bo‘layotganini ularni vositachi qilmasdan tushuntirishlari zarur [61].
9- Geografik omillar; hozirgi kunda ham ma'lum populyatsiyalardan juda uzoq bo‘lgan ta'lim markazlari mavjud. Bu shuni anglatadiki, bolalar maktabga borish uchun uzoq vaqt yurish kerak. Va nihoyat, bu holat ularni charchashiga olib kelishi mumkin va uzoq yurish kerakligi sababli dars paytida e'tibor berish uchun zarur kuchga ega bo‘lmaslik yoki to‘xtashga qaror qilish kerak [60].
10- madaniy omillar; madaniy omillar har bir jamiyatda turlicha bo‘lib, bolalarning bilim olishiga ta'sir qiladi. Shuning uchun hindistonlik bola madaniy jihatdan o‘rganadigan narsa Meksikadan kelgan bola bilan bir xil emas [61].
Pedagogik amaliyotda Babaeva Y.D., Leites N.S., Maryutina T.M., Melik-Pashaev A.A. asosan iqtidorli bolalarga xos boʻlgan 3 ta asosiy xususiyatni ajratib koʻrsatadilar.